Júma, 3 Mamyr 2024
Alasapyran 2527 5 pikir 27 Qyrkýiek, 2023 saghat 12:24

Qytay sayasaty - Reseyden Qiyr shyghysty alu!

Reseyding әlsiregenin paydalanghysy keletin Qytay qiyr shyghysty qaytarudyng negizgi amalyna kóshti. Búghan dәlel Qytay Vladivostok tóniregindegi Qiyr Shyghys aimaghyn qaytaryp alghysy keletinin jasyrmady, - dep jazady dalanews.kz

Eske sala ketsek, 1860 jyldan beri Reseyding qolynda bolghan búl aumaqty Qytay Reseyge Pekin kelisimining bóligi retinde bergen. Alayda, 20 000 sharshy milidi qúraytyn búl aimaqty Qytay әli kýnge deyin ózining bastapqy atauymen «Hayshenvay» dep ataydy.

Bir aita keterligi, Qytay men Resey ghasyrlar boyy osy ortaq shekara ayasynda teketireske baryp jýr. Resey tónkerisine deyin etnikalyq qytaylar aimaqtaghy júmys kýshining 40%-dan astamyn qúraghan. 1907 jylghy halyq sanaghy boyynsha, Reseyding Qiyr Shyghys aimaghynda shamamen 62 000 qytay  ómir sýredi. Tipti, qytaylyqtar mausymdyq transshekaralyq júmystardy atqaryp otyrghandyqtan kórsetkish búdan da kóp boluy mýmkin.

Sol sebepten demografiyalyq jaghday da kýn ótsen sayyn ózgerude. Býginde Resey tughan jerinen kýshtep quylghan ukraindardy osy aimaqqa qonystandyru sayasatyn jýzege asyrmaqshy.

Vladivostokqa әser etetin memleketaralyq «bólisu kelisimderin» joi qiyngha týspek. Eger Resey bolashaqta Qytaydyng portqa kiruine shekteu qoyghysy nemese tyiym salghysy kelse, diplomatiyalyq saldarsyz múny isteu onaygha soqpaydy. Beyjing múny әriyne biledi jәne ózining úzaq merzimdi maqsaty retinde aimaqtaghy yqpalyn odan әri kýsheytu turaly kelisimdi úsynghan boluy mýmkin.

Eki derjava tek 2008 jyly ghana qol qoyghan ghasyrlar boyy qalyptasqan shekaralyq qaqtyghysqa baylanysty aimaqtyq demarkasiya turaly resmy qarardy eskere otyryp, Qytaydyng qazirgi kelisimderdi jonggha tyrysuy kýtpegen jaghday ma? Demografiyalyq jaghdaydyng ózgeruin qaperge alsaq,  múnday qadamdy Putinning Ukrainagha basyp kiruin aqtau ýshin qoldanudan qoryqpaytyn logika deuge bola ma?

Shyndyghynda, Qytaydyng Vladivostok pen onyng tóniregine qoyatyn talaptary Tayvanigha jaqynda qoyghan talaptarynan góri tarihy tamyry terende. Degenmen, Vladimir Putin aumaqty tastap ketushi emes, «territoriyany keneytushi» sanalyp otyr. Reseyding shyghys geosayasy qúrylymynyng múnday manyzdy bóligin әdeyi qaytaru turaly arnayy kelisimning boluy ekitalay.

Biraq Reseyding orasan zor resurstary men әlsiz qorghalghan shyghys shekarasy Reseyding Ukrainadaghy әskery shyghynymen birge Vladivostokty bolashaq geosayasy shiyelenisterding әleuetti oshaghy retinde elemeuge bolmaydy degendi bildire me? Eki alyp memleketting ne oilaghany, ne kózdegeni bar? Biraq mәselening astaryna ýnilsek, әrkim óz qotyryn ózi qasugha bel bughany bayqalady.

Abai.kz

5 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 662
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 450
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 401
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 403