Senbi, 27 Sәuir 2024
Janalyqtar 3977 0 pikir 20 Mausym, 2013 saghat 06:27

Esbol Ómirjanov. JOO: oqytushy mәrtebesi. Ol qanday boluy kerek?

Kenestik kezenning qazaq eli ýshin jasaghan jaqsylyqtarynyng eng bastysy halyqtyng sauatyn ashyp, yntasy bar adamdardyng joghary bilim alyp, asa qabylettilerding ghylymmen ainalysuyna mýmkindik jasaghany desek qatelese qoymaytynymyz anyq. Kenestik kezende qúrylghan birtútas bilim beru jýiesi tәuelsizdik alghan jyldary ózgeriske úshyramaghanymen naryqtyq ekonomikany basshylyqqa alghan memleket bilim beru salasyna da naryq zandylyqtaryn endirdi. Nәtiyjesinde aqyly mektep, aqyly kolledj, jogharghy oqu oryndaryndaghy aqyly bólimder men aqyly negizdegi jogharghy oqu oryndary boy kóterdi. Aqyly týrdegi jogharghy bilim beru jolgha qoyylghan song respublikanyng týkpir-týkpirine deyin týrli nysandaghy jogharghy oqu oryndary ashyldy. Aqyly bilim beruding basty maqsaty men mәnin týsinbegendikten de bolar osy salada qyzmet kórseudi qolgha alghan túlghalar ony kәdimgi kommersiyalyq jolmen aqsha tabudyng kózi retinde qarastyrdy.  Sonyng saldarynan, jogharghy bilim beru tabys kózine ainaldy, jarnamamen shәkirt jinap, bilim emes diplom berudi kәsipke ainaldyrghan jogharghy oqu oryndary kóbeydi.  Búl óz kezeginde jogharghy bilimning qúnynyng týsirip, halyq arasynda bilim emes jogharghy bilim alghanyn rastaytyn qújattyng aldyngha oryngha shyghuyna yqpal etti.

Kenestik kezenning qazaq eli ýshin jasaghan jaqsylyqtarynyng eng bastysy halyqtyng sauatyn ashyp, yntasy bar adamdardyng joghary bilim alyp, asa qabylettilerding ghylymmen ainalysuyna mýmkindik jasaghany desek qatelese qoymaytynymyz anyq. Kenestik kezende qúrylghan birtútas bilim beru jýiesi tәuelsizdik alghan jyldary ózgeriske úshyramaghanymen naryqtyq ekonomikany basshylyqqa alghan memleket bilim beru salasyna da naryq zandylyqtaryn endirdi. Nәtiyjesinde aqyly mektep, aqyly kolledj, jogharghy oqu oryndaryndaghy aqyly bólimder men aqyly negizdegi jogharghy oqu oryndary boy kóterdi. Aqyly týrdegi jogharghy bilim beru jolgha qoyylghan song respublikanyng týkpir-týkpirine deyin týrli nysandaghy jogharghy oqu oryndary ashyldy. Aqyly bilim beruding basty maqsaty men mәnin týsinbegendikten de bolar osy salada qyzmet kórseudi qolgha alghan túlghalar ony kәdimgi kommersiyalyq jolmen aqsha tabudyng kózi retinde qarastyrdy.  Sonyng saldarynan, jogharghy bilim beru tabys kózine ainaldy, jarnamamen shәkirt jinap, bilim emes diplom berudi kәsipke ainaldyrghan jogharghy oqu oryndary kóbeydi.  Búl óz kezeginde jogharghy bilimning qúnynyng týsirip, halyq arasynda bilim emes jogharghy bilim alghanyn rastaytyn qújattyng aldyngha oryngha shyghuyna yqpal etti. Jogharghy oqu oryndary el arasynda bilimdi de bilikti kadr dayarlaytyn oryn emes, kerisinshe, jogharghy bilim alghandyghyn rastaytyn qújat beretin mekemege ainaldy. Áriyne, bir mәsele jayly sóz qozghalghanda onyng tek jaghymsyz jaghy ghana emes, jaghymdy jaghyn da oidan shygharmau qajet. Osy túrghydan alghanda jogharghy oqu oryndarynyng kóptep ashylyp, jogharghy bilimning qol jetimdi sipat iyelenui kóptegen әleumettik jaghynan tómengi dengeydegi jastardyng jogharghy bilim aluyna mýmkindik tudyrdy. Jogharghy oqu ornynda bilim alu arqyly kópshilik jastar bilim alyp qana qoymay, әrtýrli mәselede derbes oiy bar, qúqyqtyq jaghynan bilimdi azamattargha ainaldy. Degenmen, kóptep sanalatyn jogharghy oqu oryndarynyng barlyghy birdey jana zaman talabyna say tolyqqandy bilim berudi úiymdastyryp, bilikti kadr dayarlay aldy dey almaymyz. Tәuelsizdik jyldary  kenestik dәuirde bilim beru oshaghynyng bet-beynesi bolghan oqytushylar qauymy da ózgeriske úshyrady. Týrli sebeptermen jogharghy oqu oryndarynda dәris oqityn oqtushylardyng kenestik kezende qalyptasqan qogham aldyndaghy mәrtebesine selkeu týsti. Uaqyt óte kele jogharghy oqu ornynda júmysqa qalyp, ómirin ghylym men bilimge baghyshtaytyn jastardyng sany azayyp, keybir salalarda ústazdargha tapshylyq oryn ala bastady. Ghylymy ataq pen dәreje kóbinese maqtansýigish túlghalardyng jeke ambisiyasyn qanaghattandyru qúraly bolyp, ghylymnyng shynayy kelbetine kólenke týsip, óskeleng úrpaqtyng ghylymmen ainalysugha yntasy әlsiredi. Sonymen qatar, Últtyq Ghylym Akademiyasynyng qúqyqtyq mәrtebesining ózgeriske úshyrauy, tek ghylymmen ainalysatyn ghalymdardyng әleumettik qorghalmauy da ghylym jolyn tandaushylardy tyghyryqqa tiredi. Bir-birimen baylanysty jaghdaylardyng әserinen jogharghy oqu ornynyng oqytushysyna degen qogham pikiri ózgeriske úshyrap, olargha qatysty teris kózqarastardyng da óris aluyna mýmkindik jasaldy. Jalpy alghanda, jogharghy oqu oryndarynyng oqytushylarynyng qogham aldynda bedelining týsip, osy salada qalyp ghylymmen ainalysugha yntaly jastardyng azangyna kelesi faktorlar óz әserin tiygizdi:

Eng aldymen, jogharghy oqu oryndarynyng shamadan tys kóbengi, nәtiyjesinde kadr tapshylyghyn joiy ýshin qolynda diplomy bar adamdardyng jogharghy oqu oryndarynyng oqytushylaryna esh dayarlyqsyz ainaluy;

Ekinshiden, jogharghy oqu oryndaryndaghy materialdyq-tehnikalyq bazanyng bolmauy, oqytushylardyng sapaly bilim beruine jaghdaydyng jasalmauy;

Ýshinshiden, ghylym salasynyng jemqorlyqqa úrynuy, sodan bolyp ghylymgha qatysy joq adamdardyng ghylym kandidaty jәne ghylym doktory ataghyn iyelenip, studentterge sabaq jýrgizui, jogharghy oqu oryndaryndaghy, bilim men ghylym salasyndaghy  lauazymdardy iyelenui;

Tórtinshiden, jogharghy oqu oryndary oqytushylarynyng әleumettik jaghynan qorghalmauy, jalaqynyng azdyghy, qosymsha materialdyq kómekting bolmauy, sәikesinshe, bilim berudegi jemqorlyqtyng oryn aluy;

Besinshiden, oqytushylardyng jyldyq jýktemesining auyrlyghy, oqytushylardyng ghylymmen ainalysugha jәne ózining kәsiby biliktiligin kóteruine jaghdaydyng jasalmauy;

Altynshydan, jogharghy oqu oryndaryndaghy qaghazbastylyq, oqytushynyng naqty ótkizetin sabaghyna emes, әr pәn boyynsha jasaghan oqu-әdistemelik keshenine baghanyng berilui, oqytushynyng bitpeytin esepter men jinalystardyn, tekseristerdin  tútqynyna ainaluy jәne t.b.

Oqytushynyng qogham aldyndaghy bedelining týsuine keybir janama faktorlar da әserin tiygizude, onyng biri retinde kredittik oqytu jýiesining tolyqqandy ornyqtyrylmauyn da atap ótuge bolady. Ásirese, kredittik oqu jýiesine kóshken elderde bolmaytyn syrttay oqytu nysany әli kýnge deyin jogharghy oqu oryndarynyng budjetin toltyrushy «búlaqqa» ainalyp otyr.  Syrttay bilim alushylar kóbinese gumanitarlyq mamandyqtardy tandaydy, әsirese, qúqyqtanu, keden isi, ekonomika mamandyqtarynda syrttay bilim alushylar sany azaymay otyr. Búl óz kezeginde diplommen memlekettik qyzmetke kirushilerding de sapasyna tikeley әser etude. Mәselening mәnine ýniler bolsaq, jenil jolmen diplom alyp memlekettik qyzmetke kirgen mamannyng kәsiby biliktiligining tómen bolatyny, ol kórsetetin qyzmet sapasyz bolatyny anyq. Key kezderi sauaty tómen adamdardyng qanday da bir joldarmen biyik lauazymdy mansapty qyzmetterdi iyelenip, ózi basqaryp otyrghan salanyng júmysyn keri ketirgenine kuә bolyp jatamyz, bolmasa, biliktiligi tómen mamannyng óz mindetining mәnin týsinbeuinen oryn alyp jatqan keri jaghdaylar býgingi qogham ýshin ýirenshikti jaytqa ainaldy.  Búl memleketting qogham aldyndaghy bedelining týsip, halyqtyng biylikke senimining tómendeuine, sybaylas jemqorlyqtyng damyp, halyqtyng nigilistik kózqarastargha bet búruyna alyp keledi.

Ómirding ózi bir-birimen baylanysty jaghdaylardyng jiyntyghy dep qarastyrar bolsaq, qazirgi kezdegi memlekette oryn alyp otyrghan jaghymsyz jaghdaylar, ýlken masshtabtaghy sybaylas jemqorlyq pen qoghamdy jaylaghan nigilistik kózqarastardyng qalyptasuyna jogharghy oqu oryndarynyng da tiygizgen keri әseri bar dep payymdaugha bolady.  Kez-kelgen jaghymsyz jaghdaymen kýreste onyng saldaryn jong emes, sebebin tauyp, ony boldyrmaudyng jolyn qarastyru nәtiyje bereri sózsiz. Sol sebepti jogharghy oqu oryndaryndaghy oqytushylardyng mәrtebesin kóteru de qogham ýshin qauip tudyryp otyrghan jaghdaylardyng aldyn aluda ong nәtiyjeler bere alatyn mәsele. Osy túrghydan alyp qaraghanda, jogharghy oqu ornynyng oqytushysynyng mәrtebesining kóterilui ýshin kelesi mәseleler óz sheshimin tabuy kerek:

Birinshiden, aiqyn strategiyalyq maqsaty joq, tek naqty bir adam nemese toptyng qaltasyna júmys isteytin jogharghy oqu oryndaryn  jabu;

Ekinshiden, naqty bir sala mamandaryn dayarlaytyn profildik jogharghy oqu oryndaryndaghy tabys kózderine ainalghan qosalqy fakulitetterdi jabu;

Ýshinshiden, jogharghy oqu oryndaryndaghy syrttay bólimderdi jauyp, qashyqtyqtan oqytu nysanyn jolgha qoy;

Tórtinshiden, jogharghy oqu ornynyng oqytushysynyng biliktiligine qatysty talaptardy qatandatyp, ghylymy ataq pen dәreje aluda jemqorlyqtyng bolmauyna memleket tarapynan qatang qadaghalau ornatu;

Besinshiden, jogharghy oqu ornynyng oqytushysyn әleumettik jaghynan qamtamasyz etip, búl qyzmetting eng joghary aqy tólenetin, tek eng myqty mamandar iyelenetin jogharghy dәrejeli qyzmet dengeyine kóteriluin qamtamasyz etu;

Altynshydan, jogharghy oqu oryndaryndaghy oryn alghan qaghazbastylyqty azaytyp, oqytushylardyng ghylymmen ainalysuyna, óz biliktilikterin kóteruine jaghday jasau;

Jetinshiden, jogharghy oqu ornynyng oqytushysynyng reytingin aiqyndauda tek Batys elderine baghyttalghan  kóshirme emes, qazaqstandyq qogham erekshelikterine negizdelgen, zaman talabyna say keletin últtyq modeli qalyptastyru qajet.

Abai.kz

0 pikir