Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 4409 0 pikir 22 Mamyr, 2013 saghat 08:01

Aysha Ýsen. Studentter qalay tamaqtanyp jýr?

Studentter qalay tamaqtanyp jýr? Ashanalardaghy tamaqtyng baghasy studentterding qaltasyna say ma? Aldymen  osy súraqqa jauap berip kóreyik.

QazÚU jurnalistika fakulitetining ashanasynda mәselen, birinshige beriletin laghman 300 tg, botqa 200 tg. Al ekinshige beriletin mantynyng 1 taly 70 tg bolsa, palau 300 tg, kotlet qosylghan kýrish botqasynyng qúny 400 tg. Sýtti shay 40 tg, sýtsiz shay 30 tg, tipti qaynaghan su 10 tg, samsa 90 tg, gamburger, pissa 150 tg. Aspazshy Kәmshattyng aituynsha,barlyq tagham týri Qazaq Amerika uniyversiytetinen dayyndalady eken. Ashanagha osy oqu ornynyng oqytushylary men studentteri keledi. Mәselen, laghman, palau, botqa syndy taghamdar alamyz, sebebi olar arzan jәne studentter osy tamaq týrlerin jaqsy kóredi. Jalpy biz baghany azyq-týlikti satyp alugha ketken shyghyngha qaray eseptep qoyamyz. Ashanada shoshqa etinen jasalghan taghamdar satylmaydy,-dedi.

Studentter qalay tamaqtanyp jýr? Ashanalardaghy tamaqtyng baghasy studentterding qaltasyna say ma? Aldymen  osy súraqqa jauap berip kóreyik.

QazÚU jurnalistika fakulitetining ashanasynda mәselen, birinshige beriletin laghman 300 tg, botqa 200 tg. Al ekinshige beriletin mantynyng 1 taly 70 tg bolsa, palau 300 tg, kotlet qosylghan kýrish botqasynyng qúny 400 tg. Sýtti shay 40 tg, sýtsiz shay 30 tg, tipti qaynaghan su 10 tg, samsa 90 tg, gamburger, pissa 150 tg. Aspazshy Kәmshattyng aituynsha,barlyq tagham týri Qazaq Amerika uniyversiytetinen dayyndalady eken. Ashanagha osy oqu ornynyng oqytushylary men studentteri keledi. Mәselen, laghman, palau, botqa syndy taghamdar alamyz, sebebi olar arzan jәne studentter osy tamaq týrlerin jaqsy kóredi. Jalpy biz baghany azyq-týlikti satyp alugha ketken shyghyngha qaray eseptep qoyamyz. Ashanada shoshqa etinen jasalghan taghamdar satylmaydy,-dedi.

Bir qaraghanda qoljetimdi siyaqty bolyp kóringenmen, eseptey kelsek, bir student týstenui ýshin 400-500 tenge júmsaydy eken. Al búnday qarjyny kez kelgen jastyng qaltasy kótermesi anyq. Sondyqtan studentter bir samsa men sýtsiz shaydy qorek etuge mәjbýr bolady. Asqazan auruy, birinshiden, jýieli qúnarly tamaqtanbaghandyqtan, ekinshiden, kýizelis pen jýikege shekten tys týsken salmaqtyng saldarynan payda bolady. Al kýni boyy bir bәlishti qorek etip jýretin studentter qauymynynosy aurugha jii shaldyghatyny aitpasa da týsinikti. Dúrys tamaqtanbaudyng saldarynan asqazan auruyna, әsirese, birinshi kurstyng studentteri jii shaldyghady. Sebebi, ýidegidey ýsh mezgil tamaq joq, әri alghashqy ailarda oqugha, jana ortagha ýirenise almay qinalady. As qorytu jýiesi búzylghan jas eng aldymen jýieli tamaqtanyp jýrui kerek. Der kezinde emdelmese, syrqaty asqynyp, sozylmaly týrde auysady. Aurudan týbegeyli arylu ýshin diyeta saqtauy qajet, Ásirese, kespe, sýt kóje sekildi súiyq tamaqtardy iship jýrgeni jón. Búghan qosa salauatty ómir saltyn ústanyp, shylym shegu, ishimdik ishu sekildi jat qylyqtardan aulaq bolghan abzal.

Studentter ne deydi?

Keldibaeva Núrgýl, AGTU 4 kurs studenti:
-  Azyq-týlik qymbattaghan sayyn ashanadaghy tamaqtyng qúny da ósedi. Mәselen, búryn samsa 40-50 tenge bolsa, qazir 60-70 tenge. Al ystyq tamaqtyng baghasy búdan da qymbat. Týstenip shyghu ýshin kem degende 500 tenge júmsaugha tura keledi. Eger jolaqy men kýndelikti sabaqqa qajet kitaptardyng kóshirmesine ketetin shyghyndy eseptemesek, tek qana tamaqqa aiyna 15000 tenge júmsaydy eken. Pәter jaldap nemese jataqhanada túratyn studentterge tipti qiyn. Olar ystyq tamaqtyng ornyna «Rollton», «Big Bon» sekildi dayyn kespelerdi ishedi.

Kairov Dastan, QazÚAU 2 kurs studenti:
-  Eng bastysy uaqyttyng jetispeushiligi. Ár oqytushy әr týrli emes pe. Apayymyzgha qarnym ashyp túr ashanagha baryp keleyinshi deseng týsinbeydi, sodan sabaq bitkenshe ishing auyryp otyrady, oqytushynyng leksiyasy qúlaghyna kirip shyqpaydy. Ashanagha studentterding bәri bara bermeydi, әrkim qaltasyna qaray tamaqtanady. Jastardyng 80 payyzy tez dayyndalatyn «Rollton» men qytay kespesin ishetini de jasyryn emes. Búl birinshiden, studentterding әleumettik jaghdayyna,ekinshiden, uaqyt jetispeushiligine baylanysty.

Ómirtasova Janna, QazÚU 3 kurs studenti:
- Studentterding basym bóligi tanerteng tamaq ishpeydi. Búl әdetke ainalyp ketkendikten ishuge tyryssang da batpaydy. Sondyqtan leksiya kezinde qarnymyz shúrqyrap otyrady. Tamaqtanugha uaqyttyng jetispeushiliginen, sonymen qatar ashanamyzda oryn az bolghandyqtan samsa, uchpuchmak, buterbrod jeuimizge tura keledi. Sonymen qatar, ashanamyzdaghy tamaqtyng baghasy joghary, әr studenttin  jaqsylap týstenuine aqsha jetpeydi, al aqsha tausylghan kýnderi ashanagha tipti bas súqpaymyn.
Statistikagha sýiensek, songhy jyldary fast fud, yaghny tez tamaqtanu  ýrdisi bizding de elde etek jayyp barady. Al búlardyng aghzagha ziyan ekenin bәrimiz jaqsy bilemiz. Sol sebepti, dúrys jәne de uaqytyly tamaqtanugha tyrysayyq!

TAMAQTANU. OL TURALY NE BILEMIZ?

Ishken taghamdar as qorytu organdarynda mehanikalyq jәne himiyalyq óndeuden ótkennen keyin, ol suly súiyqtyqqa ainalyp, ishekke ótedi. Ishekte tagham ar qaray qorytylady, ishekting soru qasiyetine baylanysty, qangha jәne limfagha týsedi. Tamaq qangha jәne limfagha týskennen son, beloktardan-amin qyshqyldary, maylardan-gliyserin jәne may qyshqyldary, glikogennen-qanttar bólinip shyghyp otyrghanda aghzada qajetti plastikalyq jәne energetikalyq zattar sintezdelip otyrady. Jýieli týrde tamaqtanudyng negizgi elementteri myna tómendegidey: 1) tәuliktik qorektik zattardyng ara qatynasynyng ýilesimdi balansyn saqtau; 2)dúrys tamaq ishuding tәrtibi, rasionaldy tamaqtanu-ol tamaqtyng quaty men sapalyq himiyalyq qúramyn, qorektik zattardyng dengeylik araqatynastarynyng túraqtylyghyn, qorytyluyn jәne gigiyenalyq jaghynan tazalyghyn eskertudi qajet etedi. Sonday-aq tamaqtanu rejiymin, úzaqtyghyn, sapalyq shamasyna, himiyalyq qúramyn anyqtaudy kerek etedi. Tәuliktik tamaq qúramynda qorektik zattar tenestirilgen týrde boluy kerek. Ayrbastalmaytyn amin qyshqyldarynyng vitaminderding araqatynasy tenestirilgenijón. Tagham ishindegi komponentterding aghzalargha sinirilui, tamaq ishu rejiymine baylanysty boluy kerek. Ishiletin tamaqtyng mólsheri adamnyng boyyna jәne salmaghyna say kelui kerek. Eger biz dúrys  tamaqtanatyn bolsaq, onda eske saqtau qabiletimiz artyp, denemiz sauyghyp, kónil-kýiimiz kóterile týsetinin sózsiz. Salauatty ómir saltynyng basty qúrastyrushysynyng biri dúrys tamaqtanu bolyp tabylady. Halyqtyng basym bóligi ózderining densaulyqtaryna nemqúrayly qaraydy. Uaqyttyng jetispeushiligi, tamaqtanu mәdeniyetin jete bilmeytindigi, qazirgi zamanghy ómir sýru qarqyny-osynyng barlyghy azyq-týlik tandauda qiynshylyqtargha alyp keldi. Studentter arasynda tez dayyn bolatyn, әr týrli himiyalyq qospalargha toly taghamdar sanynyng kóp bolyp ketkeni alandatady. Ókinishke oray, songhy jyldardyng statistikasy boyynsha, jastar arasynda artyq salmaqtan, jýrek qan tamyrlarynyng aurularynan, qant diabetinen jәne t.b. zardap shegushilerding sany kóbengde. Áriyne, búl aurulardyng aldyn alugha bolady, ol ýshin salauatty ómir saltyn ústanyp jәne eng bastysy dúrys tamaqtanu qajet.

Studenttik kezeng óte qyzyq jәne jýike jýiesining qarqyndy júmys isteytin dәuiri. Úiqynyng qanbauy, kýn tәrtibi jәne demalu rejiymining búzyluy, uaqytyly tamaqtanbau jәne kýndelikti aqparattyq jýkteme jýiken psihologiyalyq kýizeliske alyp kelui mýmkin. Osynday teris jaghdaydyng «ótemaqysy» dúrys tamaqtanbau bolyp tabylady. Kóp jaghdayda studentter retsiz, jol-jónekey, qúrghaqtay, kýnine 1 ghana uaqyt ystyq tamaq ishedi jәne kópshiligi ashana qyzmetin qoldanbaydy. Studentter taghamdarynda basym bólikti kómirsular alady, sebebi olar arqyly quat shyghyndaryn toltyru jenil. Aghzanyng dúrys ómir sýrui ýshin balanstalghan taghammen birge: aquyz, may, kómirsular, dәrumender, mikroelementter týsip otyruy abzal. Taghamnyng kaloriyasy aghzanyng quat shyghynyna sәikes kelui óte manyzdy, búl rette onyng boyy, jasy, salmaghy jәne kýndelikti dene belsendiligi, aqyl-oy jәne emosionaldy jýktemeleri eskeriledi. Aghzanyng jalpy qalpy, onyng belsendiligi jәne júmysqa qabilettiligi tamaqtanu rejiymine baylanysty. Tәuligine 3- retten az tamaqtanbau qajet jәne tamaqtanu uaqytyn kýndelikti saqtaghan abzal. Emtihan uaqytynda tamaq qúramyna qosymsha 10-15g ósimdik mayyn tabighy kýide qoldanghan jón, ol salattardaghy dәrumender toptamasyn aitarlyqtay arttyrady jәne júmysqa degen qabilettilikti jaqsartady. Irimshik jәne qyshqyl sýtti susyndar qúramyndaghy sýtti aquyz kýizelis dengeyin tómendetedi. Qajudan qútylyp shyghugha kók shay men bir qasyq bal jәne jarty limon shyryny kómektesedi. Dәrigerlerding aituy boyynsha, uaqytynda tamaqtanbau adamnyng este saqtau qabiletin nasharlatady. Ásirese tanertengilik tamaq ishu kerek. Alayda studentterding kópshiligi sabaqqa ýlgerui ýshin jәne  kishkene bolsa da úiyqtay týsu ýshin tanghy asty tәrk etip ketetini belgili. Týske taman qarny shúrqyrap otyryp leksiya tyndaghan student syrtqa shyqqan boyda  dәristi úmytyp qalady.  Sondyqtan tamaqtanu mәselesine dúrys kónil bólgen abzal.

Abai.kz

0 pikir