Júma, 26 Sәuir 2024
Taghzym 2255 9 pikir 31 Mamyr, 2023 saghat 12:31

31 mamyr: Úmytpaymyz! Keshirmeymiz!

31 mamyr. Sayasiy-qughyn sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni!

1917-1991-nshi jyldar aralyghynda Qazaqstandy otarlaushy sovet ókimeti qazaqqa orny tolmas qasiret әkeldi. Anyghynyng ózi aqylynnan adastyrady. 1921-1922 j.j. asharshylyq, 1927-1931 j.j. qazaqtyng jekemenshik mal-mýlkin tәrkileu, 1931-1933 j.j. jappay asharshylyq, 1937-1938 j.j. sayasy qughyn-sýrgin, 1941-1945 j.j. ekinshi dýniyejýzilik soghys, 1946-1953 j.j. ghylym salasyndaghy qudalaular, tyng iygeru, eng ayaghy 1986 j. Jeltoqsan kóterilisi.

Qazaqstan biyligi Tәuelsizdik alghannan song alty jyldan keyin 1997-nshi jyly 31-nshi mamyrdy sayasiy-qughyn sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni etip jariyalady.


Búl bizding tarihymyzdaghy ýlken tragediya. Alayda qazaq biyligi búl taqyrypty ashyq, tolyq qarastyrudan әli de saqtanady. Onyng sayasy sipat alyp ketuinen jәne Mәskeumen qatynasty suytyp aludan sekemdenedi. Sol sebepti de búl taqyrypty 31-mamyr kýni biylik tarapy ýndeu joldap, al jergilikti әkimdik gýl shoqtaryn qoiymen jyly jabady. Tipti qos tragediyagha bir kýndi belgilep, asharshylyq pen sayasy qudalaugha bir datany belgileuden-aq biylik ýshin búl taqyryptyng qanshalyqty suyq ekenin týsinuge bolady.

Elimizding әr ónirinde asharshylyq qúrbandaryn eske alugha arnalghan eskertkishter ornatyluda. Bir qyzyghy eskertkishterde jazylghan kezekder (jyldar) әr týrli. Asharshylyq pen tәrkileu Qazaqstanda bir uaqytta bastalsa da, әr ónirdegi eskertkishterde ol týrli datamen jazylypty.

Almaty qalasynda 2017 jyly 31-mamyrda qala әkimi Bauyrjan Baybek Asharshylyq qúrbandaryna arnap arnayy eskertkishti ashty. Eskertkish "Ana" dep atalady. Onyng avtorlary  Dulat Ýsenbaev, Aydos Býrkitbaev jәne Qanat Beguliyev. Eskertkishte "1931-1933 jyldar" degen jazu bar. Yaghny eskertkishtegi datalar elimizdegi  qoldan jasalghan alapat ashtyq atalmysh uaqytta bolghanyn kórsetip túr.

(Suret: Aqorda saytynan alyndy)

2012 jyly Astana qalasynda (Núr-Súltan) "Asharshylyq" qúrbandaryna arnalghan eskertkish ashyldy. Ashylu saltanatyna Elbasy N.Nazarbaev tikeley qatysty. Eskertkish "Qayghy qabyrghasy" dep atalady, al onyng janynda "1932-1933 jyldardaghy asharshylyq qúrbandaryna taghzym" degen jazu bar. Búl degenimiz ashtyq bir jyl ghana boldy degendi menzep túr.

(Suret: Aqorda saytynan alyndy)

 

2012 jyly Pavlodardaghy qorym manynda Asharshylyq qúrbandaryna arnap ýlken eskertkish ashyldy. Tarihy derekterge sýiensek Pavlodar many ashtyq kezeninde 300 myng halqynan aiyrylghan. Al ólkede qorymdar óte kóp. Eskertkish avtory Marat Abylqasymov. Asharshylyq qúrbandaryna arnalghan eskertkishte "1929-1933 jyldar" degen jazu bar. Yaghny asharshylyq kezenin tәrkileuding kýshine engen uaqytymen eseptegen synayly.

 

(Suret: baq.kz saytynan alyndy)

Bir qayghygha qoyylghan ýsh eskertkish. Biraq ýsh týrli kezeng jazylypty. Biz asharshylyq kezenine tarihy әdil baghasyn bergimiz kelse, sóz ben is bir jerden shyghuy tiyis. Asharshylyq qúrbandaryna qoyylatyn derekter men jyldar da birdey boluy tiyis. Álem birinshi dýniyejýzilik soghysty 1914-1918, al ekinshi jahan soghysyn 1939-1945 jyldar ekenin biletinindey, Qazaqstandaghy ashtyq kezenin de tura jyldarymen ataugha ne kedergi? IYdeologiyalyq manyzy bar nysandardaghy san týrli jyldar ýshin ikm jauapty?! El bolamyz desek, eskertkishimizdi týzeyik!

Abai.kz

9 pikir