Júma, 26 Sәuir 2024
Janalyqtar 2736 0 pikir 13 Mamyr, 2013 saghat 07:48

Ashat Erkimbay: «Bostondaghy oqigha Qazaqstan studentterining túrmysyna keri әser etken joq»

Bostondaghy teraktqa qatysy bar degen kýdikpen qamaugha alynghan aghayyndy Sarnaevtardyng bireui qaza tapqan bolatyn. Osy kýnderi Sarnaevtardyng jataqhanadaghy zattaryn jasyryp, tergeu isine qiyndyq tudyrdy degen aiyp tanylghan eki qazaq studenti  Dias Qadyrbaev pen Azamat Tajayaqov  AQSh qúqyq qorghau organdarynyn  qarauynda Federalidyq tergeu ornynda jatyr. Dias pen Azamattyng basyndaghy ahual AQSh-ta oqyp, dәris alyp jýrgen ózge qazaq jastaryna kólenke týsirgen joq pa? Biz osy saualdy  Wyoming uniyverstiytetining  magistranty Ashat Erkimbaygha joldaghan bolatynbyz. Ol bylay dedi:

Ashat Erkimbay, University of Wyoming magistranty, AQSh:

Bostondaghy jaghdaydan keyin AQSh-ta, ózin túryp jatqan qalada Qazaqstannan barghan studentterge degen kózqaras ózgerdi me?

-  Óz basym eshqanday ózgeristi sezbedim. Kampustaghy adamdar da, kórshilerim de, qaladaghy tanystarymnyng eshqaysy da menimen Bostondaghy oqighagha qatysty әngimelesken joq.

Bostondaghy teraktqa qatysy bar degen kýdikpen qamaugha alynghan aghayyndy Sarnaevtardyng bireui qaza tapqan bolatyn. Osy kýnderi Sarnaevtardyng jataqhanadaghy zattaryn jasyryp, tergeu isine qiyndyq tudyrdy degen aiyp tanylghan eki qazaq studenti  Dias Qadyrbaev pen Azamat Tajayaqov  AQSh qúqyq qorghau organdarynyn  qarauynda Federalidyq tergeu ornynda jatyr. Dias pen Azamattyng basyndaghy ahual AQSh-ta oqyp, dәris alyp jýrgen ózge qazaq jastaryna kólenke týsirgen joq pa? Biz osy saualdy  Wyoming uniyverstiytetining  magistranty Ashat Erkimbaygha joldaghan bolatynbyz. Ol bylay dedi:

Ashat Erkimbay, University of Wyoming magistranty, AQSh:

Bostondaghy jaghdaydan keyin AQSh-ta, ózin túryp jatqan qalada Qazaqstannan barghan studentterge degen kózqaras ózgerdi me?

-  Óz basym eshqanday ózgeristi sezbedim. Kampustaghy adamdar da, kórshilerim de, qaladaghy tanystarymnyng eshqaysy da menimen Bostondaghy oqighagha qatysty әngimelesken joq.

Amerikada oqu oryndary әdette qaladan jyraq jerde óz aldyna shaghyn qalashyq bolyp salynady. Keybir oqu oryndary tútas bir qalany qúraydy. Sol qalashyqty - kampus deydi. Amerikanyng biz túryp jatqan Uayoming shtatynda (oblys dep týsinseniz de bolady) bar bolghany 500 mynday ghana túrghyn bar. Onyng ishinde bizding uniyversiytet ornalasqan qalada 35 myng túrghyn bar desek, onyng 15 myny student. Sheteldik studentter kampustaghy studentterding bar bolghany 10%-yn qúraydy. Qazaqstan studentterining sany - 9. Bir-birimizdi jaqsy tanimyz. Qazaqstan studentterining barlyghy derlik óz kýshimen oqugha týskender. Qazaq studentterining sany az bolghandyqtan Bostondaghy oqigha Qazaqstan studentterining túrmysyna esh keri әser etken joq. Kerisinshe, Londondaghy olimpiada kezinde qalada kezdesken tanystarym, kóshede kórse toqtatyp, jenisterimizben qúttyqtaghan.

- Qazaq studentterine baqylau kýsheyip, qysym bolyp jatqan joq pa?

- Baqylau degen úghymdy búl jaqtaghylar basqasha týsinedi ghoy deymin. Sebebi sizding súraghynyz ýrey jamylyp túrghan tәrizdi. Búl jaqta barlyghyn baqylaydy. Qalanyng óz polisiyasynan bólek, kampustyng ishki polisiyasy bar. Júrt búl baqylaudyng týrin senimdilikpen baylanystyrady. Kampusta sәl bir kýdikti oqigha tirkelse, dereu barlyghymyzdyng qaltafonymyzgha qalanyng polisiyasynan habar keledi. «Bәlenbay týgenbay degen jerde úrlyq boldy. Týr-túlghasy bәlenbay týgenbay adam, bәlenbay degen kóligimen kýdikke ilindi. Ol kóshemen jýrmey túra-túryndar» dep kenes beredi. Sosyn qylmyskerdi ústaghan song «Kýdikti ústaldy. Qosymsha mәlimetterdi sayttan oqisyndar» dep taghy habarlaydy. Osynday baqylaulardyng boluyn júrt qoldaydy. Sebebi ony tynyshtyqtyng kepili dep úghady.

Bostondaghy jarylystan song qazaq studentterin emes, bir arab studentin teksergenin bilemin. Biz óz ishimizden búl oqighany Bostondaghy jaytpen baylanystyrdyq. Sebebi әlgi arab balanyng diny sauaty jaqsy bolghandyqtan, jergilikti Islam mәdeny ortalyghynyng júmysyna belsendi aralasatyn. Ekinshi esepten, búl qalypty tekseruding biri bolar dep te oiladyq. Sebebi, Uayoming shtaty Amerika boyynsha óz-ózine qol júmsau faktisi boyynsha aldynghy orynda. Ádette uniyversiytette әldebir studentting stresske týskeni bayqalsa nemese әldebir nәrsege ashulanyp jýrse, ol student turaly kampus polisiyasyna anaonimdi qonyrau shalugha bolady. Sosyn psihologtar kelip, ol studentpen kezdesip, mәn-jayyn anyqtaydy. Emtihan mausymynda búl qyzmet jaqsy júmys isteydi. Álgi arab bala bir sabaghynyng nәtiyjesine kónili tolmay auditoriyadan ashulanyp shyqqan eken. Sodan polisiya kelipti. Elining atauynda «-stan» degen júrnaghy bar studentterdi syrttan tekserip te jatqan shyghar. Áyteuir osy uaqytqa deyin onday baqylau nemes qysym degendi kórmedim.

Jergilikti halyq Qazaqstan studentterinin Sarnaevtarmen baylanystary bar anyqtalghan son, qazaq studentterine qalay qarap jatyr?

-  Qarapayym amerikalyqtar týgili olardyng memlekettik hatshylarynyng ózi Qyrghyzstan degen elding atyn shatastyryp, «Kyrzakstan» degen son, ne deuge bolady?

Kampustaghy amerikalyq studentterining kóbisi Qazaqstan degen eldi atamaq týgili Sarnaev degendi atay alady degenime kýmәnim bar. Amerikalyqtar qazaq studentterimen, qazaq studentteri amerikalyqtarmen bәz-bayaghysha dos bolyp, birge sabaqtaryn oqyp jýr. Men tanityn amerikalyqtar dostaryn últyna, shyqqan tegine qarap tandamaydy.

- AQSh baspasózi Bostondaghy jaghdaydan son, Qazaqstan turaly jazyp jatqany belgili. Qanday mazmúnda materialdar kóptep shyghyp jatyr?

- Kampusta kýn sayyn New York Times-tyng jana sany tegin taratylady. Sony oqimyn. New York Times Bostondaghy eki qazaq studentti surettegende «Bay. Oryssha sóileydi. Qymbat kólikteri bar» dep sipattady. Qysqasy kez kelgen elde kezdesui mýmkin «baylardyng erketotaylary» dep kórsetti. Biraq basqa basylymdar Azamat pen Diastyng ashyq-jarqyn ekenin, dostaryna adal ekenin de aityp otyrdy. Últtyq basylymdarda «Qazaqstan - múnayly el», degennen ary kóp nәrse jazylghan joq.  Al internettegi pikir qaldyrushylar әriyne kóp emosiagha salyndy. Qazaqstanda bolghan sheteldikter bizding elding músylmanshylyghy «tómen» dese, ekinshileri jemqorlyqty auyzgha aldy.

- Búl oqigha AQSh ta jýrgen qazaq azamattaryna, studentterge qanshalyqty әser etip jatyr?

-          Shynymdy aitsam, bizge amerikadaghy qazaq studentterining «qylyqtarynan» góri, Qazaqstandaghy bolyp jatatyn jaysyz oqighalar qatty әser etedi. Mysaly, Janaózendegi oqighadan son, amerikalyq tanystarymnyng barlyghy derlik, «Ýi-ishing aman-esen be?» dep súraghan. Nemese Irannyng Yadrolyq otyn mәselesine Almatydaghy kezdesu turaly maqala tipti kampustyng studenttik gazetine de basyldy. Sol kezde sheteldik dostarym «Almatylarynda iri kezdesu ótip jatyr eken ghoy» dep tanqalghan. Qazaqstan azamattarynyng shetelde jasaghan qanday da bir әreketterining týp bastauy Qazaqstanda jatqanyn úmytpauymyz kerek siyaqty. Sheteldegi qazaq studentteri búny jaqsy týsingendikten, qansha jerden jazghyrsa da «olardyng ornynda ózim de bolyp qaluym mýmkin edi-au» dep Azamat pen Diastyng qatang jazagha ilinbey, elge aman-esen oraluyna tilektes. Amerikada oqyp jýrgen Qazaqstan studentteri әleumettik jeli arqyly ýnemi baylanysyp otyramyz. Sol әleumettik jelidegi әngimeler boyynsha jasap otyrghan týiinim.

- Azattyqtaghy Qarlyghash Jaqiyanovanyng súhbatyn oqydyq. Shetelde sonyng ishinde AQSh ta oqu jolynda jýrgen qazaq jastarynyng arasynda oqudan góri, sauyq-sayrangha, aqsha shashugha beyim jastar kóp degendi oqyp jatamyz. Ózinning kórgen-bilgenderinmen bólissen?

- Shetelde oqyp jýrgenning bәri shyn bilip quyp kelmegenin bәrimiz de bilemiz ghoy. Qazaq studentteri Iran nemese Qytay tәrizdi belgili bir iydeologiya negizinde óspegendikten - әrtýrli. Kópshiliginde ózara til tabysyp, týsinisip ketuleri qiyn. Búl degenim bir-birimen kýn sayyn júdyryqtasyp, sózge kelip jatady degenim ems. Amerikadaghy qazaq studentterining әleumettik, materialdyq mәrtebeleri, elding bolashaghyna qatysty kózqarastary, azamattyq ústanymdary әrtýrli. Biri qazaqsha sóilese, biri oryssha sóileydi, biri Qazaqstangha qaytamyn dese, biri Amerikada qalamyn t.s.s. Qazaqstan studentteri arasynda ne qazaqstandyq, ne qazaq degen bir ortaq týsinik qalyptaspaghandyqtan Qazaqstannyng bolashaghyna qatysty ortaq bir qalyptasqan ústanym joq.

Sosyn tek qazaq jastaryn iydealdandyryp, olardy minsiz kórsetuden nemese kýstanalaudan aulaqpyn. Oqugha keldim dep, sauyq-sayran qúraytyndar barlyq elding jastarynda bar. Kóbinese arnayy bir shәkirtaqy boyynsha kelgender nemese oqu oryndarynyng shәkirtaqysyn jenip alghandar sabaqtaryna tiyanaqty keledi. Sebebi jauapkershilikti sezinedi.

- AQSh oqighadan keyin Qazaqstannan oqugha, júmysqa baratyn adamdargha talapty kýsheytip, tipti ishinara tyiym saluy mýmkin be?

- Ábden mýmkin. Kórer kózge bәri de tap-túinaqtay, mamyrajay kóringenimen, sauysqannan saq el ghoy. Tyiym salmaghanymen, baqylaudyng qosymsha bir týrlerin engizui mýmkin. Meninshe Amerika ghana emes, kez-kelgen el ózining ishki qauipsizdigin, túraqtylyghyn saqtau ýshin osynday qadamgha baruy zandylyq tәrizdi.

0 pikir