Júma, 3 Mamyr 2024
Dep jatyr 2546 13 pikir 14 Sәuir, 2023 saghat 15:04

AES: Qazaqstan qúrylysty kimge senip tapsyrady?

Qazaqstanda AES saludy Resey endi týsinde kórui mýmkin. Óitkeni AQSh Reseyding «Rosatom» memlekettik korporasiyasynyng qúramyna kiretin kәsiporyndargha qarsy sanksiya jariyalady. Naqtyraq aitsaq, Rosatom jobalaryn shetelde damytugha jauapty «Rusatom Oversiyz» kompaniyasyna birqatar shekteu qoydy.

AQSh Resey men onyng 34 jeke jәne 120-dan astam zandy túlghasyna qarsy sanksiya saldy. AQSh Qarjy ministrligi búl tizimdi 12 sәuirde jariyalady.  Amerikadan keyin, ile-shala Euroodaq Rosatomgha sanksiya salu turaly talqylaudyy bastap ta ketti. Qazir oghan Vengriya ghana qarsy bolyp jatyr. Olardyng sózinshe, Rosatom Vengriyadaghy «Pesht» atom elektr stansiyasy qúrylysyn ayaqtaugha tiyis. Litva bolsa, Rosatomnyng Vengriyadaghy qyzmetine ghana rúqsat berip, qalghan isterine sanksiya salu kerek degen ústanymda.

Qazaqstannyng múnday iri jobany sanksiya salynyp, jan alqymgha kelgen kompaniyagha tapsyra almaytyny beseneden belgili.  Solay jasasa, ol Batystyng aldynda sanksiya rejiymin búzghan bop esepteledi. Osynau jaghdaygha pozitivti túrghydan qarasaq, búl – Kremliding yqpalynan qútyludyng taptyrmas syltauy. Sonday-aq, Qazaqstanda AES salugha ýmitker retinde Fransiya, Ontýstik Koreya men Qytay kompaniyalary qalady. Fransiya men Qytaydyng tehnologiyasy bir – EPR-1200. Al Qazaqstan – osy tehnologiya boyynsha AES-terge yadrolyq otyn dayyndaytyn el. Sol sebepti yadrolyq otyngha qatysty mәsele tuyndamaydy.  Alayda AES-ti Fransiya salsa, ol elimiz ýshin qymbatqa týsedi. Qytaydyng bizge qaraylaugha әzir shamasy joq. Óitkeni óz elderinde 50 AES saluy kerek.

Qazaqstan ýshin eng arzany da, eng qauipsizi de Ontýstik Koreya bolyp túr. Ontýstik Koreyagha qazaq atomshylarynyng da býiregi búrady. Bir әttegen-ayy, atalghan elding tehnologiyasy boyynsha yadrolyq otyn dayyndaudy iygermegenimiz ghana ayaghymyzgha túsau salady.  Degenmen Ontýstik Koreya tehnologiyasyn bizge beruge dayyn ekenin resmy mәlimdedi. Eger rasymen kelisse, onda Óskemendegi Ýlbi meallurgiya zauytynyng bazasynda qazir Qytaygha AES otynyn jasap jatqan «Ýlbi-TVS» siyaqty taghy bir zauyt salugha bolady.

Qazir Ontýstik Koreyanyng AES tehnologiyasy ýshinshi buyndy APR-1400 reaktorlaryna negizdelgen. Búl quatty, qauipsizdigi óte tamasha, jana reaktr: 1400MVt quat beredi. Balqashqa osynday 4 reaktor (bir AES), Kurchatovqa 4 reaktor (bir AES), Shardaragha 2 reaktor (bir miny AES) qoyyp, bolashaqtyng bar problemasyn  sheship alugha bolady.

APR-1400 (Advanced Power Reactor 1400 MW electrity) – Korea Reactor Power Corprotion (KEPCO) yadrolyq korporasiyasy әzirlegen qysymdy sudaghy yadrolyq reaktor. Búl reaktor ýshinshi buyndy, yaghny jana dep sanalady. Ol óz uaqytynda eng qauipsiz dep tanylghan OPR-1000 negizinde әzirlengen. Qauipsiz bolghandyqtan AQSh pen Euroodaq oghan sertifikat berip, әlemning kez kelgen nýktesinde túrghyzugha rúqsat berdi.

Qazaqstan uaqyt sozbay bir sheshimge kelui kerek. Búl sheshim – Kremli men Aqordanyng arasyna syna qaghuy da, tipti kerisinshe boluy da әbden mýmkin. Qazaq – atom, yadrolyq tehnologiyalardy jetik mengergen últtardyng qataryna jatady. Qazir Qazaqstanda ýsh tәjiriybelik atom reaktory júmys istep túr. Kurchatov qalasynda «KTM – Tokamak» – termoyadrolyq qúrylghy. Kóp el magnitty katushkadaghy torialdy yadrolyq kameramyzda tәjiriybel ótkizip jýr.

Asylan Quanyshúly

Abai.kz

13 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 969
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 829
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 635
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 699