Dýisenbi, 6 Mamyr 2024
Janalyqtar 9065 0 pikir 23 Sәuir, 2013 saghat 10:25

Qazaqtyng qas batyry

Ór minez, batyrlyq pen batyldyq, qaysarlyq - qazaqtyng qangha singen qasiyeti. El basyna kýn tuyp, onyng bolashaghyna qauip tóne bastaghan kezde býkil Odaq júrtshylyghymen birge qazaq halqy da júdyryqtay júmylyp, qan maydangha attandy. Býkil qajyr-qayratyn jenis jolyna sarp etti, tipti óz ómirlerin qidy. Kózi tirisinde-aq aty anyzgha ainalghan qazaqtyng qas batyry, Úly Otan soghysynyng ardageri, Qazaqstannyng Halyq Qaharmany, jazushy-partizan Qasym Qaysenovting tughanyna býgin 95 jyl tolyp otyr.

 

Ór minez, batyrlyq pen batyldyq, qaysarlyq - qazaqtyng qangha singen qasiyeti. El basyna kýn tuyp, onyng bolashaghyna qauip tóne bastaghan kezde býkil Odaq júrtshylyghymen birge qazaq halqy da júdyryqtay júmylyp, qan maydangha attandy. Býkil qajyr-qayratyn jenis jolyna sarp etti, tipti óz ómirlerin qidy. Kózi tirisinde-aq aty anyzgha ainalghan qazaqtyng qas batyry, Úly Otan soghysynyng ardageri, Qazaqstannyng Halyq Qaharmany, jazushy-partizan Qasym Qaysenovting tughanyna býgin 95 jyl tolyp otyr.

 

Ómir ótkelderi

Qasym Qaysenov 1918 jyldyng 23 sәui­rin­de Shyghys Qazaqstan oblysy Úlan auda­nynda dýniyege kelgen. 1934 jyly mektep bitirgennen keyin Óskemen qala­syn­daghy sayasi-aghartu tehnikumyna týsip, ony 1938 jyly bitirgen. Pavlodar oblys­tyq oqu bólimining sayasi-aghartu jónindegi nús­qau­shysy bolyp jýrgende әsker qata­ryna shaqyrylyp, әskeriy-barlau mekte­bine jiberiledi. 1941 jyly Mәskeudegi bar­laushylar mektebinde oqidy, ile-shala jau qolynda qalghan Ukraina jerine at­tan­dyrylady. Jau jaylaghan elge úshaq­pen kelip týsken sәtten bastap, Qasym agha­nyng partizandyq ómiri bastalady.

Maydanda «partizan Vasya» atandy

1941 jyly Qasym Qaysenov Ukraina je­rinde partizan otryadyn qúru ýshin jau tylyna attanady. Ol jerde Chapaev atyn­da­ghy partizan qúramasynyng ýshinshi otrya­dyn basqarady. Odan keyin 1944 jyldyng ayaghyna deyin Moldaviya, Ukrainanyng Za­kar­patie, Chehoslovakiya, Rumyniya jerin­degi partizan qozghalystaryna qatysady. Otryad komandiyri bolyp jýrip, jau ty­lyn­da jýzdegen joryqty basynan ótkeredi. 1944 jyly Ukrainanyng Zakarpat, Kar­pat­ty azat etuge qatysqan. Ol Kiyev jәne Pol­tava oblystaryndaghy partizandar qoz­ghalysyn alghash ret úiymdastyrushy­lar­dyng biri retinde tarihta qaldy. Partiy­zan­dardyng qalyng qolyn basqara otyryp, jau tylynda jýzdegen joryqty basynan ótkerip, fashisterdi san ret tize býktirdi. Maydan dalasynda ukrain jauyngerleri Qasym aghany bauyrlarynday kórip, óz attarymen «Vasya» dep atapty. Qasym agha bir esteliginde «Ukraina - mening ekinshi Ota­nym. Ukraindikter - mәngi úmytylmas bauyrlarym. Osylay úly ukrain halqyn sheksiz sýiip, bauyr basyp ketken adam­myn. Áli de shyghatyn, jazbaq kitaptarym da sol Ukraina jerindegi joyqyn aiqasqa arnalghan. Sol ýshin de ózimdi ukrain jazu­shy­larynyng birimin dep esepteymin. Ózimdi ukrain jazushylarynyng osyndaghy elshi­sin­dey sezinemin», - degen eken.

Beybit ómirdegi erligi

Qan maydanda etigimen su keshken Qasym agha­gha beybit ómirge beyimdelu onay­gha týs­ken joq. Osy rette aghalyq aqy­lyn, qam­qorlyghyn kórsetken Júmaghaly Sain boldy. Qasym agha Sәbit Múqanov, Bauyr­jan Momyshúly, Raqymjan Qosh­qar­baev, Múqan Imanjanov, Mәlik Ghabdu­liyn, Ády Shәripov, Ghabit Mýsirepov, Qasym Aman­jolov syndy qazaq ziyaly­la­ry­men jaqsy qarym-qatynasta bolghan. May­dannan oralghannan keyin az uaqyt Qa­zaq SSR Jogharghy Soveti Prezidiumynyng ap­paratynda qyzmet atqarghan. 1945 jyl­dyng orta sheninde partiya qataryna aly­nyp, bilimin jetildiru ýshin Lenindik kurs­tyng sovet bóliminde oqyghan. 1945-70 jyl­dary Qazaq KSR Jogharghy Kenesinde, Jam­byl ob­lysyndaghy Jualy jәne Sverd­lov audan­darynyng atqaru komiytet­te­rinde tór­a­gha orynbasary retinde soghys­tan ke­yin­gi auyl sharuashylyghyn qalpyna kel­tiru nauqanyna belsene aralasqan, 1953-­1970 jyldar aralyghynda Qazaq­stan Jazushylar odaghynda jәne «Jazu­shy», «Qay­nar» bas­pa­larynda qyzmet iste­gen.

Zamandas lebizi

Tәuelsiz elining tynysyn jyrlaumen ótti

«Keshegi Úly Otan soghysy kezinde әrkim әrtýrli bólimderde bolyp, nemis-fashisterine qarsy kýresti. Biri - tankist, biri - úshqysh, biri artillerist boldy. Endi bireuler jayau әsker qatarynda jaumen aiqasty. Qasym Qaysenovting ýlesine partizandyq tiydi. Ol alghashynda Chapaev atyndaghy 8-partizan qúramasynda №3 otryadtyng komandiyri bolyp, Ukraina jerinde jaugha jelke jaghynan soqqy berdi. Soghys kezinde qalypty әskerdegi bizdi el qaru-jaraq, azyq-týlikpen qamtamasyz etip otyrdy. Úrysta siyregen qatarymyzdy da halyq toltyrdy. Eldegi tuystarymyzdan, sýigen jar, sýiikti qyzdardan ýnemi hattar alyp túrdyq. Osynyng bәri bizge kýsh-quat berdi. Al maydannyng syrt jaghyndaghy partizandarda múnday mýmkindikterding biri de bolghan joq. Olar «Er azyghy men bóri azyghy jolda» degendey, ordaly jylannyng ortasynda, fashisterding qorshauynda jýrip, shybyn janyn shýberekke týiip, ózderin azyq-týlikpen, qaru-jaraqpen qamtamasyz etti. Jau syrtyna baryp týsken 23 jasar Qasekeng osynday kýide jýrip, partizan otryadyn úiymdastyrdy. Keyin Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng jalyndy jigerining arqasynda Baukene Kenes Odaghynyng Batyry ataghy berildi. Qazaqstan Tәuelsiz memleket bolghannan keyin Núrekeng óz Jarlyghymen Raqymjan Qoshqarbaevqa da, Qasym Qaysenovke de Halyq Qaharmany ataghyn berdi. Qasekeng búl layyqty ataqty asa zor tebirenispen qarsy alghan edi. Ol ózining songhy saghatyna deyin Tәuelsiz elining tynysyn jyrlaumen ótti. Elimizdegi eleuli oqighalargha gazet arqyly ýzdiksiz ýn qosyp otyrdy. Jenisterge quandy, kemistikterge renjidi. Bәrin ashyq aityp otyrdy» (Ázilhan NÚRShAYYQOV, «Aghalar turaly anyz»).

Qos qarudyng iyesi

Qarudan keyin qolyna qalam alghan Qasym agha ózining partizandyq joryqtary turaly jazugha bekinedi. Sóitip, Úly Otan soghysynyng qiyn-qystau kezenderi, ja­uyn­ger­lerding óshpes erlikteri jayynda qa­lam terbeydi. Qasym Qaysenovting búl or­ay­daghy shy­gharmalary qazaq әdebiyetining әskery taqy­rybyn bayytty. Qasym agha­nyng «Jas partizandar» atty alghashqy kita­by 1954 jyly orys tilinde jaryq kóre­di. Odan keyingi kezderde «Iliko Viyt­ryak», «Pe­reyas­lav partizandary», «Ajal auzy­nan», «Jau tylyndaghy bala», «Dne­pr­de», «Jau tylynda», «Par­tizan soq­paq­tary» siyaqty basqa da әngime, ocherk, po­vesti jiy­naqtary oqyrman qoly­na tiydi jә­ne artynsha orys, ukraiyn, qyr­ghyz, viet­nam til­derine audaryldy. Keyin­nen «Elim­ning ertenine senemin», «Estelikter men jaz­balar» kitaptary jaryq kórdi. Jalpy, Qa­sym Qaysenov 30 shaqty kitap jazyp qaldyrdy. Qaharman jazushy jayyn­da 150 aqyn-jazushy poema, estelik jazyp­ty jәne ol turaly eki derekti kino týsirilgen.

Qazaqtyng birtuar perzenti Qasym Qay­senov erlik pen batyldyqtyng simvoly is­pettes. Úly Jeniske aitarlyqtay ýles qos­qan batyr aghamyzdyng ómir ótkeli, kór­gen-bilgeni, soghys turaly shygharmalary jas úrpaq tәrbiyesine negiz bolary anyq.

Jansaya RAHIMOVA

 

Kózkórgen

Ábish KEKILBAYÚLY, Qazaqstannyng Halyq jazushysy:

Qaraghaygha qarsy bitken bútaqtay edi...

- Ol bizding qandy qasaptan oralmay qalghan myndaghan aghalarymyz ben әkelerimizding aqyrghy kózindey edi. Oghan qarap, opat bolghan sol bir erjýrek úrpaqtyng kelbeti men qasiyetin kórgendey bolushy edik. Qaraghaygha qarsy bitken bútaqtay qaysar minezine әri sýisinushi edik, әri iymenushi edik. Sýisinetinimiz - onyng bir basyna ghana emes, okop týbinde oirandalyp qalghan myndaghan zamandastarynyng bәrine de tәn sol bir qaytpas qaysarlyqtyng arqasynda aman qalyp, adyra shanyraqtardy qaytadan qatargha qosu ýshin algha tyrmysyp, azamat boldyq. Qaymyghatynymyz - ortamyzda tiri jýrgen ony renjitsek, opat bolghan qaharman úrpaqtyng bәrin renjitetindey kórushi edik. Biraq Qasekeng tas týiin qaysarlyghyn sonau Karpat ormandarynda qaldyrghanday, qaysymyzben de: «Aynalayyn, amansyng ba?» dep jayma-shuaq amandasatyn. Kýrkirey shyqqan juan dauysy qúlaghymyzgha mayday jaghushy edi... Ol dýniyeden ótkenshe keshegi kýrkiregen II dýniyejýzilik soghystyng jauyngeri bolyp qala bildi. Ukrainada jau basyp alyp, tiridey shermende bolyp otyrghan qauymgha Jaratushynyng ózi ayaq astynan jibergen aq qanat perishtedey kóringen qútqarushylyq panagóiligin Qazaqstangha qayta oralghan song qara qaghazdardan ensesi týsken qayghyly qauymnyng qayta tynayyp, qayta ense kóterui jolyndaghy qaltqysyz enbekke arnady. Qanjaryn qalamgha aiyrbastap, tym maysa kezinde ýsik shalyp, japyrylyp qala jazdaghan jetim úrpaqtyng jauynger әkeleri men aghalarynyng erlik dastandaryn jazdy. Erlik turaly aita otyryp, eldik jayynda syr shertti. Últtyq namysty oyatty. Úrpaqtyq paryzdy eskertti. Eljandylyq taghylymyn kórsetti. Sol ýshin de Tәuelsiz qazaq memleketi qan týkirip, ot keshken esil erding oghan deyin baghalanbay kelgen tendesi joq erlikterin eng asyl últtyq qúndylyghymyz sanap, Halyq Qaharmany qúrmetti ataghyn berdi. Baghzy babasy Qabanbay batyrday danq shynynyng dausyz darabozy bolyp ómir sýrdi. Ol ómir biz týgil, bizden keyingi qazaq úrpaqtaryna halyq jo­lynda qaltqysyz enbek etuding qasterli ónegesi bolyp qala beredi.

"Alash ainasy" gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1448
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1295
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1050
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1104