2. QALADA

Mәselening qayda, qalay búrylyp bara jatqandyghyn sezgen bolarsyz. «Balandy baghamyn, alandama, artyna qaraylama. Ómir sen ýshin osy beynetpen túiyqtalyp qalmas. Baghyng ashylsa múnyng bәri bir-aq kýnde úmytylady». Apamnyng býitip sheshim shygharuy maghan kórsetilgen ýlken kómek edi. Qalagha barghanda meni qúraq úshyp kýtip alatyn kim bar? Betaldy laghu, qanghyru, bireulerge kiriptar bolu... sóitip býgingi kýnning dramasyna ainalghan jezókshelik deytin «kәsiptin» jalynan jarmasu. Biluimshe múnyng tónireginde de dau-damay kóp. Bireuler qúptaydy, bireuler qarsy. Eki jaghyna da tórelik aituyng qiyn. Olardyki de dúrys, búlardyki de dúrys. Qúptaytyndar «kýnkórisimiz» dep talay argumentterdi aragha tyqpalaydy: «Bizding de jaqsy ómir sýrgimiz keledi júrt qúsap..»

Qarsylarynyng ýnderi óktem, týieden týskendey. (Olar ónsheng «qoy ýstine boz torghay júmyrtqalaghan zamannyng keyipkerleri», «moralidyq qaghidalardan qarys sýiem attamaghan, tandaylaryna búlbúl úya salghan sheshender»). Jekeley jýzdesseng jýndey týtedi, it qosyp aitaqtaydy. «Lәppay, taqsyr, kelisemiz, sizdermen kelispegende... Teginnen-tegin ýlestiretin aqyldarynyzdan ainalayyn! Óstip órkeniyet kóshin órge qaray sýirey berinizder! Aldarynyzdan jarylqasyn!».

2. QALADA

Mәselening qayda, qalay búrylyp bara jatqandyghyn sezgen bolarsyz. «Balandy baghamyn, alandama, artyna qaraylama. Ómir sen ýshin osy beynetpen túiyqtalyp qalmas. Baghyng ashylsa múnyng bәri bir-aq kýnde úmytylady». Apamnyng býitip sheshim shygharuy maghan kórsetilgen ýlken kómek edi. Qalagha barghanda meni qúraq úshyp kýtip alatyn kim bar? Betaldy laghu, qanghyru, bireulerge kiriptar bolu... sóitip býgingi kýnning dramasyna ainalghan jezókshelik deytin «kәsiptin» jalynan jarmasu. Biluimshe múnyng tónireginde de dau-damay kóp. Bireuler qúptaydy, bireuler qarsy. Eki jaghyna da tórelik aituyng qiyn. Olardyki de dúrys, búlardyki de dúrys. Qúptaytyndar «kýnkórisimiz» dep talay argumentterdi aragha tyqpalaydy: «Bizding de jaqsy ómir sýrgimiz keledi júrt qúsap..»

Qarsylarynyng ýnderi óktem, týieden týskendey. (Olar ónsheng «qoy ýstine boz torghay júmyrtqalaghan zamannyng keyipkerleri», «moralidyq qaghidalardan qarys sýiem attamaghan, tandaylaryna búlbúl úya salghan sheshender»). Jekeley jýzdesseng jýndey týtedi, it qosyp aitaqtaydy. «Lәppay, taqsyr, kelisemiz, sizdermen kelispegende... Teginnen-tegin ýlestiretin aqyldarynyzdan ainalayyn! Óstip órkeniyet kóshin órge qaray sýirey berinizder! Aldarynyzdan jarylqasyn!».

Ekinshi toptaghylar, yaghny mening «әriptesterim. (Búl topqa qalay qosylghandyghymdy әngimelesem, siz de sharshaysyz. Qysqasha týiindegende bylay: o-ho, onyng «jauabyn» óziniz de bes sausaqtay bilip túrsyz. Jәne oghan anau aitqanday kóp bilimning de qajeti shamaly. Sanada sayrap túr barlyghy ). Auyldan qalagha qanghyp kelgen qyz... Barar jer, basar tauy joq... Bireulerding emis-emis adresin biledi. Barsa, esikte ylghy qara qúlyp. Ishten dәu tóbetting abalaghan dauysy estiledi. Vokzalgha týneydi. Vokzal tóniregindegi jenil-jelpi júmystargha jaldanady. Eden tazalaydy, bufetting ydys-ayaghyn juady. Sóitip jýrgende bireuler búghan janashyrlyq tanytady, qamqor bolghysy keledi. Qol úshyn beredi. Vokzal tóniregindegi jyly pәterine әkep qondyrady. Taghy da tolyp jýrgen órimdey qyzdarmen tanystyrady. Búl orta kónildi. Ishim-jemnen de tarshylyq kórmeysin. Jútynyp túrghan jigittermen tanysasyn. Olar seni keyde restorangha, keyde saunagha, keyde jasau-jabdyghy kelisken jeke pәterge shaqyrady... Arghy jaghyn nesine ejikteysiz. Bilip túrsyz. Dap-dayyn ssenariy. Jәne san mәrte jazylghan, san mәrte telehabar da týsirilgen, poliyseyler san mәrte reyd te úiymdastyrghan. «Jenil jýristi qúrbylar» degen statiyamen talayy týrmege de toghytylghan. Eki-ýsh kýn týnetedi de shygharyp jiberedi.  Sebebi, taban tireytin zang tolyqtay qarastyrylmaghan. Bayaghy múragha qalghan kommunistik iydeyanyng sarqynshaghy. Úyat, úyalamyz, últtyq mentaliytetimizge say kelmeydi. Biraq... olar  «onbaghandar, arsyzdar». Dýnk, dýnk. Barghan sayyn dauys ýdey týsedi. Dýnk, dýnk... Áne, birazdan song elergen, jaushaptylaghan ekpin sәl bәsensiydi. Tipti jezókshelerdi jeltoqsangha qatysqan qarakóz qaryndastarymyzdy jýk mәshiynesining qorabyna tiyep, qala syrtyna aparyp, ýskirik qara suyqqa qaramay «tógip» tastaghany sekildi sәl de bolsa «tynyshtyq» ornaydy. Al әlgi qarghys tanbasyn arqalap jýrgender (yaky bizder) onday-onday dýnkildegen, shinkildegen dauystargha pysqyryp ta qaramaydy. «Júmystaryn» jalghastyra beredi. Kýlemiz-au, ónsheng paradoksterge toly ghoy bizding qogham. Bir jaqty, bir týsinik, bir úghym. Kim jaman «týngi kóbelekter» jaman. Mәselening ekinshi jaghyna attap baspaydy. «T.K»-terdi qajetsinetin kimder? Súranys azaysa, tipti ghayyptan bolmay qalsa «jezóksheler» qayda barady. Kimdi izdeydi, asylyp óle me? Shirkin, sol sylqym jigitterdi ústap alyp, otynyng basynda, bala-shaghasynyng kózinshe ar sotymen sottasa, jazalasa... Sol sotqa siz de qatyssanyz. Áriyne, o jaghyn baqayshaghyna deyin bútarlap aita almaspyn. Meniki bergi jaghyndaghy tileuqor kónil. «Eger bylay bolsa qayter edi» deytindey syrttay ton pishu. Shyndyghynda kýlkiniz keledi. Biz keleshegi keremet, kóptegen memleketterdi qay jaghynan bolmasyn basyp ozghan, ekonomikasy qaryshtap damyghan, «júmyssyzdyqty» bayaghyda-aq auyzdyqtaghan jәne halqynyng әl-auqaty, túrmys-dәrejesi biyikterden-biyikterge kóterilip kele jatqan, san-salaly el emespiz be?! Keshiriniz, búl men bas auyrtatyn «problemagha» jatpaydy, tipti manaylamaydy. Endi eldik mәselelermen «týngi kóbelekter» ainalysatyn bolghan ba dep teris ainalsanyz da, óziniz biliniz. Desek te biz de on jyldyq, bildey joghary oqu ornyn tәmәmdaghan osy qoghamnyng «belsendi» mýshesimiz ghoy. Álde búghan kelispeysiz be?! Óziniz biliniz, jә, qoydyq, sizder sekildi ziyaly qauym ókilderimen ónesh jyrtysyp aitysqaly jatqan kim bar?! Bәribir jenis sizderding jaghynda. Kerek deseniz, «TK»ni adam qataryna qosqysy kelmeytinder de jyrtylyp aiyrylady. Búl «kәsipke» mәjbýrlikten barghanymyzdy, erteng qolymyzgha birnәrse ilikken song búl manaygha jolamaytyndyghymyzdy, bizding de júrt qatardy «baqytty» ómir sýrgimiz keletindigin, tipti jýrekteri romantikalyq sezimderge toly pendeler ekendigimizdi sizderge qalay dәleldeyik?! Bәribir tyndamaysyzdar. Sebebi, «T.K»-mandaygha jazylghan qarghys tanbasy.

Mine, kórdiniz ghoy (meyli, myng jerden «T.K»-min) keudem bos keuek bolsa, osynday oilardy aq qaghazgha tize alar ma em. Yaghni, týbi bizding qoldan da birdeme keletindigine seniniz! Bәri uaqytsha... bizding tilmen aitqanda «kýnkóris qamy». Sizding tilinizdi de qanday pikir týrtip túrghandyghyn jaqsy bilemin: «Búdan basqa kýnkóris týgesilgen be?» Qaydan týgesilsin. «Esekting artyn jusang da, mal tap». Búl joldardyng da avtory bar. Ou, men vokzal ishindegi bufetting ydys-ayaq juushysy bolyp, bir jylday júmys istegen joqpyn ba? Barymdy saldym. Erteden qara keshke deyin bel jazbadym. Qayda júmsasa soghan jegildim. Qay qylyghymnyng jaqpay qalghandyghyn qaydam, (bufet jekemenshik iyesiniki edi) kýnde keshkilik bir kýndik tabysty qolma-qol sanap alu ýshin keletin juan apayymyzdyng bir qabaghy ashylmaydy. Úrysyp kirip, úrysyp shyghady. Syn maghan kóbirek aitylady. Ýnim shyqpaydy. Keyde 180 gradusqa búrylyp, qanghyp ketkim keledi. Shyny ydystardy tas edenge bir úryp, ketip qalsam. Qaydan tabady?  (Kýdege týsken iyne onaylyqpen tabyla ma?) Azdap aryma tiyedi. «Búl júmys jaqpasa tabanyndy jaltyrat! Kýn sayyn eki myng tenge, jatar oryn, tegin tamaq. Búdan artyq ne isteymiz saghan?!» Bir jaghynan onyki de dúrys. Eki myng somdy qinalyssyz úsynady. Bufetting qara matamen býrkelgen arghy qaltarysynda, azyq-týlik tauarlary qoyylghan alasa sәkining janynda úiyqtaymyn. Jinalmaly temir kereuetti keyin bir búryshqa qoya salamyn. Tamaqtan renish joq.

Jón-aq. Adam-au, men kezinde jaqsy-jamandy kórgen, diktor bola jazdap bola almay qalghan, anau-mynau emes Mәskeudi aralaghan, «aspangha әueletip әn salghan», bir sózben aitqanda auzy «aqqa» erte tiygen «marqasqanyn» naghyz ózi emespin be?! Namysty taptatyp tiri jýrgenning nesi jaqsy?! Bufettegi aspazdar men satushylar «qojayynnyn» tuystary. «Jarylqaushylarynyn» suyq qabaghynan song olar meni qaytip ish tarta qoysyn. Tyrnaq astyna kir izdeydi. Kemshilik ataulyny mening moynyma jýkteydi. Búl qalay jәne netken әdiletsizdik?! (Ári men diplomdy mamanmyn. Al myna «boqmúryndardyn» deni diplom degenning ne ekendigin de týsinbeytin bolar). Meni kýng sekildi júmsaudan jýzderi janbaydy. Eki bilegimdi týrinip alyp, sylp-sylp ydys juyp jatamyn. Áriyne, «ereje» boyynsha saldyratugha bolmaydy. Al men әdeyi saldyratamyn (olardyng jýikeleri de temirden jaratylmaghan). Kisini qorlau qalay eken, «kelimdi-ketimdi kisilerden úyalsanshy» dep úrtyn toltyryp, kózin alartyp biri ketedi. Ekinshisi de sony qaytalaydy. Men de qarajayau emesin, ishki esebim týgel. Quyp jiberse de kóshede qalmaymyn. Bir-eki aigha jetetin qarajat qaltada. Qityghatyn sebebim, ydys juatyn mәshiyne satyp alugha «qojayyn» tipti niyet tanytpaydy. Jer sipap otyrghan joq.  Tek oiy: «bayyghan ýstine bayysam». Kórshi bufettegi orys kempirining tirligi maghan qaraghanda әjeptәuir. Ydys juatyn mәshiynesi sart ta súrt júmys isteydi. Jazatayym bir-eki kýn búzylyp qalsa da, ýsteme aqysyn tóleydi. Artyq púl qalta tese me. Men sorlynyng eki qolym bir bosamaydy. Oipyr-ay, әdeyi tabalaghanday ma, әlde bizding qoghamnyng ómir sýru әleueti solay ma, býiirdegi kishkene teledidardan qúday salmasyn, qaraday-qarap jýrek ainytatyn ónsheng «gýmpildegen» habarlar berilip jatady: «Bizding ómir sýru shkalamyz europalyq standartqa jetip qaldy». «Tabighy baylyqty iygeru jóninen әlemdegi ozyq on elding sanatyndamyz.» «Eng tómengi jalaqynyng mólsheri...»

Oy-oy, siz qayda?! Sizben sóz talastyryp óle almay jýrmiz be. Jәne «T.K» basymyzben. Dese de, qúdayshylyghyn aitynyzshy, bizdegi jan-jaqtan qúlaq túndyra gýmpildegen ylghy ótirik, ylghy madaq sózder kisini mezi qylmay ma? Shyndyqtyng betine nege tura qaramaymyz.?! Mine, senseniz, diplomdy maman ysyldap-pysyldap taghy kimnen ghaybat sóz estir ekem dep, jan-jaghyna jaltaqtay qarap, kir-qoqys juyp jatyr. Ne ýshin institut qabyrghasynda tórt-bes jyl salpaqtadym? Dýnk, dýnk. «Biz, biz degen kosmos dәuirining úrpaghymyz?!..» Aytynyz ghoy, taghy aitqynyz kele me? Bәri esimde. «Óz baqytyndy ózing tap! Elding belsendi patrioty bol, artynnan kele jatqan úrpaq saghan qarap boy týzesin».

Sonymen solay, siz jaqtyrmasanyz qayteyin, qas pen kózding arasynda sol «ortanyn» belsendi әri tabysker, óte ónimdi «tauaryna» ainalyp shygha keldim. Búl-sylp-sylp ydys juudyng «ótpeli dәuirin» mýldem úmyttyrdy. Kónildi, jan-jaghyng qyzyldy-jasyldy kiyingen ónsheng jýzikting kózinen ótetin «әriptes» qúrbylaryn. Olardyng da men sekildi dúrys ómir sýrgileri keletindigin jaqsy týsinemin. Búl topqa anau-mynaudyng onay «shóbi» týse bermeytindigin de esten shygharmanyz. Aldymen jogharghy «әkimshilikke» «emtihan» tapsyrasyz. «Emtihandy» eki-ýsh apay qabyldaydy. Olardyng biri-«dispetcher», ekinshisi-«esep komiytet», «ýshinshisi»-«qarjy polisiyasy». Tәrtip týrmedegidey qatal әm jauapty. Sening ishki әlemin, oi-maqsatyn, qogham jayly týsinigin... Olar «qosymsha súraqtargha» jatady. Negizgi sapalyq kórsetkish-syrtqy pishinin, yaky súlulyghyn. Adammen til tabysuyn. Bireudi jaqsy kóresiz be, jaman kóresiz be, emosiyagha berilmeysiz. Kýlip jýru, barynsha mәdeniyetti, izetti bolu...t.b.

Basty mindetter: «dispetcher»-komandiyr. «Júmys kestesin» sol kisi әzirleydi. Oghan qarsy keluge, nemese «kestening marshrutyn ózgerteyin» dep «ótinish» aitugha bolmaydy. Júmsaghan baghyttan bas tartpaugha, «tapsyrmany» minsiz oryndaugha jәne «tótenshe jaghday» tuyndap qalsa dereu «dispetcherge» habarlaugha mindettisin. Árbir qimyl «protokolgha» tirkeledi. «Dispetcherdin» tolyq seniminen shyqqansha baqylauda boluyn, jasyryn «jansyzdardyn» nysanasyna ainaluyng da bek mýmkin. «Synaqtardan» qalay ótkendiging jónindegi «anyqtamany» tiri adamgha sezdirmeysin. Ony ózing jәne «jogharydaghy» ýsh adam ghana biledi. Kiyim, opa-dalap, baylanys, dәrigerlik kómek, kýndelikti jýris-túrysqa arnalghan qosymsha shyghyn «dispetcherdin» rúhsatymen ghana sheshiledi. «Esep komiyteti», «qarjy polisiyasy» sekildi «úiymdardyn» qanday sharualarmen ainalysatyndyghy, saghan paydasy tie me, tiymey me... búl súraqtar jauapsyz kýiinde qala beredi.

«Marshruttar» myna kórsetkishterge qarap belgilenedi, bir jaghynan múny «kliyentterdi qabyldau erejesi» dese de jarasady. «Budjet» osy ynghayda bólinedi jәne qatang talap etiledi. «Tabysty» jasyrsan, ne ótirik aitsan-jazagha kesilesiz, eger «jogharghy jaq» ymyrasyz «sheshim» shygharsa qanghyp kóshede qaluyng da ghajap emes... Nege kýlesiz,  kýletin týgi joq, kerisinshe jinaqy jýruge iytermeleytin «stimuli». Eger «tapsyrmany» tap-túinaqtay oryndap, bireuden sóz estimey, tipti «tapsyrys berushilerin» kóbeye týsse erekshe qúrmetke bólenesiz. Jalaqyna «ýsteme» qosylady. Nemese kezeksiz «enbek demalysyna» shyghasyz. Qalanyng mәdeny oryndaryn aralaugha, kónilderi týsse, ózge ónirlerde túratyn jaqyn-juyqtaryna baryp keluge de «joldama» beriledi. Biraq múnyng bәri «dispetcherdin» «nastraeniyesine» baylanysty.

«Kliyentterge»qatysty «shkala» mynaday:

«Shay-púl»-búlar otqa týsken kóbelek tәrizdi. Kózderi alaqtap, kez kelgen tysyrdan túra qashatynday ýreylenedi. Senimen de jóndep tanyspaydy. Aty-jónin jasyryp, әldebir esimderdi atay salady. Ókinishke oray, ol qulyqtary da úzaqqa barmaydy. «Sotkasy» qapyda qonyrau shalsa tamaghyna tas túryp qalghanday tútyghyp, әlek-shәlegi shyghady. (Áyeli ekendigi birden belgili). Sosyn dereu «sharuagha» kóshedi... Onyng da shyrayyn shygharmaydy, shala-púla. «Apam da an-tan, men de an-tan». Yshqyryn kóterip jatyp, «meni tanymaysyz, men jayynda tiri jangha tis jarmaysyn» dep ólgenshe jalynady. (Onyng endi bizge qajeti qansha, atamnan arman). Tiyn-tebeni de auyz jarymaydy. «Dispetcher» aitqan song amal ne, kónesing bәrine. Ayaq kiyimin shala kiyip, bireu ústap alatynday, basqyshpen tómen jýgirip bara jatady. Sol tiyn-tebenin bala-shaghasynyng keregine jaratyp, artyn qysyp tynysh jýrse qayter edi.

«Qazy-qarta». Búlar qalagha alys aimaqtardan kelgender. Týrli jinalystargha, forumdargha qatysady. Kópshiligi shekten tys etjendi. Jýris-túrystarynan jer oiylady. Qazy-qarta, araq-sharap arqalap әkeledi. Qyzmetteri ýlken dókeylerdi qonaq etuge qúmartady. Sóitip, negizgi mәselelerin qonaq ýide sheship alugha tyrysady. (Búiyrghan nesibe degendi qoysanshy). Biz turaly: azdap kónil kóteru, «jyl boyy qara shangha kómilip júmys isteymiz, eptep dem alayyq» deytin tosyn oilar ayaq astynan «kýn tәrtibine» ene ketedi. Jәne jyldam sheshiledi. Sebebi, ólerdegi sózin aityp, qonaq ýige shaqyrghan dókeylerining qoldary bosamay qalady. Olardy da odan joghary túrghan sheneunikter basqa maqsattargha júmsaydy. Ondayda bizding «dispetcherdin» eki-ýsh qalta telefony qoldy-ayaqqa túrmay bezek qaghady. Sәti týskende ol kisi de ózin kórsetip qaludy esten shygharmaydy. «Qyzmetshilerin» «konkurstyq» negizde tandap alady. (Sonday «konkurstardan» mening de ýsh-tórt mәrte kezeksiz ótip ketkenim bar. Múnday pysyqtyqty әriyne, ózge әriptestering únatpaydy. Sәlemdesuleri salqyndaydy. «Qara torynyng әdemisi-au, ýstimizdi basa-kóktep qayda barasyn?!..»)

Bir ghajaby, әlgi jaysandar bir-eki rómkiden song «janym, kýnim, qúldyghym» dep asty-ýstine týsedi. Tamaghynnan iyiskeydi. Shashynnan sipaydy. Qorbandap adresin jazyp beredi. «Jolyng týsse habarlas! Qatysyp túrayyq, kelesi kelgende birden sizdi tauyp alatyn bolayyn. Menen jamandyq kórmeysiz!» Qyzdy-qyzdymen ýlken jerde bastyq bop isteytindigin de aityp kep jiberedi. Múndaylarmen uaqyt ótkizu ziyansyz, kónilden shyqsanyz «stavkasyn» da ýstemelep jiberedi. «Shay-púldar» sekildi tiyn sanamaydy. Taksiymen pәterine deyin jetkizip salady. Sharshamaysyn...

«Tyng iygerushiler»-«kónil kóteru» oinyna endi-endi túyaq iliktirgender. Kópshiligi studentter, ne kolledjdyng oqushylary. Jalghyz-jarym jýrmeydi. Shetterinen qu. Ózderine ynghayly sәtte ghana «in qazady». Jalpy dýrmekke qosylugha qaltalary kótermeydi. (Otyz kýn orazada, nauryz merekesinde bizding «qyzmettin» ystyq temperaturasy sәl-pәl tómendeydi. Mine, osynday «abyrjyda» әlgiler arly-berli moyyndaryn sozady. Arqa qysy belgili, keybireui alystaghy auyldaryna jete almaydy. (Onyng bizge qajeti qansha?) «Tyng iygerushilermen» «júmys» isteu qyzyq әri onay... San týrli kinolardan kórgenderin isteydi ghoy sorlylar. Jeke bólmege qaray iytermeleydi. Maqúl. Qúshaqtaydy, tósimizdi aimalaydy... Endi sheshine bergende... qoyanshyghy ústaghanday, qabaghy kirjindep teris ainalady. Týsinesin, amal qaysy...

«Tirәpki» (tryapka). Búlarmen birer saghat birge bolu azap. Bir staqan vino ishse baryn aqtaryp, aqyrynda jylaydy. Jylaghanda da etekteri jasqa tolady. Áyelinin, bala-shaghasynyng tastap ketkendigin aityp, zar enireydi. Jalyghasyn, endi bir qarasang kereuetting bas jaghyna iyegin artyp, qannen-qapersiz úiyqtap jatady. Sen de dalagha atylasyn.

«Shpiondar». Eng qiyny osylar. Ne oilap otyrghandyghyn sezdirmeydi. Syzdanyp, ishin aldyrmaydy. Sening aldynda da elpektemeydi. Manghaz. «Seni satyp alghanmyn» degendey óktem sóileydi. Anau-mynauyna kónbey qoysan, jaqtan tartyp jiberuden de tartynbaydy. Naghyz jauyzdar. Dóreki. Jýrek jylytarlyq jyly sózderin de búldaydy. Saq. «Erteng menen qyzmet súrap jýre me, júmysqa ornalasuyma jәrdemdes dey me» dep oqtau jútqanday sazarady. Jaqsy jaghy: taza, ýsterinen qymbat iyissu anqidy. Qymbat pәterlerden de aqsha ayamaydy. Ne saunagha shaqyrady. Ishimdikke qinamaydy. Ishseng de, ishpeseng de ózing bil. Sening aty-jónin, qaydan kelgendigin, jasyn, balang bar ma-joq pa, búryn túrmysqa shyqtyng ba!-Olar turaly auyz auyrtpaydy. Búlardy maqtay beru de orynsyz. «Itterine» tap kelsen, temir torgha týskendey ayanyshty hal keshesin. Uaqytpen sanaspaydy. Mas kýiinde qorlyqtyng kókesin kórsetedi. (Onyng bәrin jiktep aitugha bizding de jýzimiz shydamaydy. Onday da ózimizding «jedel jәrdem» kómegine jýginesin. «Dispetcherge» shúghyl habar etkizesin. «Jekpe-jektin» aila-tәsilderin jetik biletin boyjetkender bizde de bar, mynau degen jigitterine әl bermeydi. Ong kelgenin-on, sol kelgenin-sol, úryp jyghady).

...Búdan eki jyl búryn qara suyq kýz aiynda sol «shpiondardyn» qoldaryna týsip alghanym bar. Azap lagerinen bir mysqal kemdigi joq-ty. Shaqyru ýsh qúrbyma qatar týsti. Bir kóshening qiylysynan jenil mәshiynemen alyp ketti. «Qayda baramyz?» «Qazir kóresinder» deydi jýrgizushi janyndaghy júqaltang jigit. Qyzyl kirpishten salynghan qala ortalyghyndaghy eki qabatty kottedjding elektr quatymen ashylyp-jabylatyn qaqpasy bizdi birden «jútyp» qoydy. Aula shaghyn. Dastarhan syrtta jayly. Belderine aljapqysh baylaghan eki jigit kәuap pisirip, zyr qaghady. Qarsy alu jaman emes әzirge. Biz auyzghy bólmedegi divangha jayghastyq. Jaqyn mannan jenil әuening yrghaghy estiledi. «Tanghy elesti» qúlaghym shalyp qaldy. Osy әndi bala kýnimnen únatamyn.

«Túryndar! Algha-ýsh, artqa-tórt qadam attandar!» Oibay-au, múnyng nesi qúpiya, talay kórgen qúqay. «Kýieulerimiz» bir tesikten syghalap, «qalyndyq tandau» aksiyasyn ótkizip jatqan bolar. Meyli, tandau solardyng jaghynda, bizge bәribir. Eki qúrbymdy jastary biz shamalas eki jigit keldi de qoltyqtap, syrtqa shygharyp әketti. Biylep jýrgen sekildi. Mening «jigitim» sylqym bireu me kim bilsin, juyq arada kórine qoymady. Qorqynysh, tanymaytyn orta, bir pәlege kezigip qalmaymyn ba deytin sezimder bizdi «aynaldyra» bermeydi kóp. Joq, olay emes! Tәube! Boy-soyy kelisken, qysqa shashyn bir jaghyna jygha taraghan, әdemilep qyrynghan, iyghyna su jana móldirdey qara kostum ilgen «jas myrza» jasandylau jymiyp keldi de qolymnan aldy. Ne aitary bar, mening jarym bolsyn-aq deytin  jigitting súltany. (Jaman oidyng aldymen alqymdaytyndyghyna ne berersin. Áyeli, balasy bar ghoy, búl jolgha ne iytermeledi? Álde bizding «dispetcherdin» qúryghyna bayqamay týsip qaldy ma. Soghan qaraghanda bizding de anau-mynau «arzan tauar» bolmaghanymyz ghoy!)

Qatarlasyp syrtqa shyqqanda aula ishindegiler «bravosyn» әldeneshe qaytalap, dәp bir prinsti  júbayymen kýtip alghanday, qol shapalaqtap túryp qarsy aldy. Nening qúrmeti? Ótirik bolsa da jymighan boldym. Bayqaymyn, eki qúrbym mening «baqytymdy» «kóre almaghandyqtaryn» bәribir jasyra almady. Birinin-biri býiirin týrtti. (Erteng ýige barghan song múnyng sony jaqsylyqpen bitpeydi. Meni atargha oq taba almay jýrgender jeterlik. Jolym bolghysh, «әdemiligim» ýnemi algha sýireydi. Kedergilerding bәrinen qinalmay ótip ketemin. Ótip ketemin de eng súlu jigit maghan búiyrady. Múnday «әdiletsizdik» keshirile me?! Syrtymnan bireulerding andyp jýrmesine kim kepil. Ózgelerding aldyn orap ketuim búl bir emes, eki emes. Jeter!)

Sýitsek, býgin «súltanymnyn» «tughan kýni» eken. Otyz beske shyghypty. Syilyqtar ýstól ýstinde ýiilip jatyr. Auqatty orta, aitqyzbay-aq belgili bolyp qaldy. Múndayda ne isteu kerek?! «Dispetcher» әlsin-әli qúlaghyna sybyrlaghanday: «Ayanba, baryndy sal, qolgha týse bermeytin kliyentter!» Barymdy salghanda, júrttyng kózinshe moynyna asyla ketip, betinen sýiip alsam, «jeniltek, úshqalaq» tizimine jazylamyn. Ústamdy bolghan myng artyq. Ózi ishara jasasa, bizding «qúrmet» dayyn ghoy.

Tóniregindegilerding oghan syilaghan basty syilyghy-men. Tiri, jany bar. Ynghaygha kónedi. Oiyn mәshiynesin jýrgizetindey «batareyany» qajet etpeydi. Bәrinen búryn lәzzatqa bóleydi, kayf alasyn. Kayf! Osy sózding maghynasyn týsinetinder de, týsinbeytinder de dalagha lagha beredi. «Búdan basqa kayf alatyn dýnie qúryp qaldy ma?» Ishtik, biyledik. Jigitter ónerlerin kórsetti. Bireui ýstól ýstindegi araq toly staqandy qolyn tiremesten, tizesin býkpesten tisimen tistep, kenirdegine bir-aq qylghytty. Ekinshisi auzyna súq sausaghyn tyghyp ysqyrdy. Men gitaramen әn shyrqadym. Keyin osy «ónerimdi» beker kórsettim-au dep ókindim. Óitkeni, maghan qolqa salushylardyng qatary tym kóbeyip ketti. Onyng ber jaghynda «kýieuim» de jaylap kelip, qúlaghyma sybyrlady. (Onyng atyn súraghanym joq-ty, súraghanmen aita ma? Aytpaydy, sebebi, myna aulanyng ishin shylghy ótirik elesi kezip jýr. Bireu-bireumen ótirik «syrlasady», ótirik «múndasady» tipti ótirik sýiisedi. Ótirik, bәri ótirik!.. «Myna shuyldaqtargha sezdirmey, ekeumiz onasha qalghanda shyrqaghanynda ghoy! Dilgәr dýniyening qúnyn týsirip aldynyz». Dilgәr dýniye... (Esime Qadyrghalidyng Mәskeuge bara jatqan joldaghy opasyz qylyghy týsedi: «Pәktiginnen aiyrylyp qalypsyng ghoy») Onyng janynda búl ne tәiiri!

Sheteldik shampan buyn-buyndy balbyratyp barady. Qolqalausyz ózim ishemin. Ishkim keldi. Onyng da bir siqyry bar bilem, ishken sayyn jalghasyn tileydi. Birinen song birin. Dene qyzdyratyn biyding de týbin týsirdik. Dýrkiregen tosta ne aitylmady deysiz, biz dәp bir jastyq shaghyn birge ótkizgen «ejelgi dostargha» ainaldyq ta shyqtyq.

Kottedjding jogharghy qabaty bәrimizge jetkilikti edi. Jeke-jeke bólme. Ózimizge tiyesili bólmege de eki-ýsh mәrte «kirip-shyqtyq». «Tughan kýn iyesinin» intimdik qatynasqa degen qúlshynysy myqty. Terletedi. Tәjiriybesi mol. «Tyng iygerushilerdin» tirligi múnyng qasynda әdire qalsyn! Kesh batqanyn bilemin, qaranghy týskeni de emis-emis esimde.

...Birde eki-ýsh jigitpen ýlken qalany qaq bólip ótetin ózen jaghasynda jýrgendigimdi anghardym. Taza auada seruendeu ýshin, ne bas jazu ýshin keldik pe? Jә, solay-aq bolsyn, al janymdaghy әriptesterim qayda jýr? Eki keshting arasynda qayda joghalyp ketken? Myna bozymdar kýsh kórsetip, mazalaryn alghan song «jedel jәrdem» shaqyrtty ma?! Endeshe meni nege tastap ketken? Apyr-ay, ә?! Qyzghanyshtyng qyzyl iyti sumandap, aragha kiylikpese ne qylsyn. Ýsh jigittin  kónilin qalay «tabar» eken dep, men jau qolyna әdeyi tastap ketkennen sau ma? Bilem ghoy, olardyng menen ala almay jýrgen «óshteri» bar. «Joly bolghysh biykeshti ýlken «synaqqa» salyp, myqtylyghyn bayqayyq»

Ózenning ong jaghalauyna kirpish tastar tóselgen. Bas súqqylap әketip barady. Ózim ishting be, әlde mynalar qinap ishkizdi me? Eshnәrse esimde joq. Olar bir oryndyqta, men ekinshi oryndyqta býk týsip, býrisip jatyrmyn. Jýregim ainydy. Ishimdegining birazyn «tastaghan» son, enkeyip ózen suymen beti-qolymdy judym. Bolar-bolmas әl jidym ba qalay? Qisayyp jatqandy jaqsy kóremin. «Jedel jәrdem» shaqyrtsam ondy bolar ma edi. Biraq qay mangha tap bolghanymdy tap basyp aita almaymyn. «Araq tausyldy,- dedi bireui.-Endi ne isteymiz? Aqsha da týgesildi». Sonyng artynsha olar әldenege daulasyp, kelise almay qaldy. «Mynany satayyq»-Ekinshisi meni núsqady. Betaldy túra qashqym keldi. Ózenge batyp ólsem de. Biraq buyn-buynym bosap, ayaghymdy ilgeri basqyzbaydy. Maghan ne kóringen? Búryn-sondy múnday kýige kezikpegem-di. Satyp jiberetin men bazardaghy mal ma ekem...

Janymyzdan úzyn boyly, sporttyq formada kiyingen ýlken kisi daghdyly jýrisimen ótip bara jatqan-dy. «Aqsaqal,-dedi bizding toptyng belsendisi,-siz de jas boldynyz ghoy. Basymyz synyp barady, jәrdemdesiniz!» «Qalay, qaytip?» «Bir jartylyqqa jetetin aqsha berseniz, artyq súramaymyz!» «Artyghy týgil, aqsham bolsa da bermes em. Júrt dem alatyn oryndy at qorgha ainaldyryp jiberipsinder! Myna qoqystaryndy kim jinaydy?  Álde polisiyagha habarlap, qamatyp jibereyin be?!» «Onynyzdan týk shyqpaydy. Qamatsanyz, qamatynyz. Al qazir qúday ýshin bir jartylyqqa jetetin birnәrse tauyp beriniz! Tegin emes. Bir jartylyqqa myna qyzdy basy býtin aiyrbastaymyz. Bayqaymyz, siz de әli túghyrdan taymaghan sekildisiz. Seksting týbin týsiriniz tang atqansha...»

Bir qarasam, satyr-sútyr tóbeles qyzyp beripti. Sport formasyndaghy aghay ishpegen ghoy, onyng ýstine qaruly. Jan-jaghynan jaghasyna jarmaspaq bolghandardy bir-bir júdyryqpen úshyryp týsirdi. «Angandar!» degenin anyq estidim. Álgiler tús-túsqa tyrqyray qashty bas saughalap.

Janyma keldi. «Búl ne qylghanyn, qúldyghym-au!» dedi jaylap. Say-sýiegim ýgitildi. Múnday janashyrlyq sózdi estimegeli qay zaman. Dýnie shyr kóbelek ainaldy...

(jalghasy bar)

Abai.kz