Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 2258 0 pikir 11 Nauryz, 2013 saghat 12:50

Aqtauda AES salugha halyq jol bermeuge tiyis

Jiyrma jyl búryn kóterilgen mәsele, yaghny Qazaqstanda Atom elektr stansasyn (AES) salu týbegeyli sheshimin tapqan synayly. Biylik el-júrttyng pikiri men qarsylyghyna qaramastan, atyng óshkir stansany Aqtau­da salmaq. AES-ting zalaly men zaualy jayynda talay aitylyp, jazyldy da. Áytse de, biylik әzirge alghan betinen qaytar ynghay tanytar emes.

Qazaq elining shyghysy, sol­týstigi men ortalyq aimaqtary poligonnyn, al ontýstigi urannyng zardabynan býginge deyin kóz ashpay otyr. Ekologiyalyq apatty aimaqtargha jatatyn búl ónirlerde emi joq dertke shaldyqqandar, kemtar ba­la-shagha men týsik tastaghan analardyng sany artpasa kemigen emes. Soghan qaramastan, bizding biyliktegiler AES salamyz dep әldekimning soyylyn soghudy toqtatar emes. Bar aitar syltauy - elektr quatynyng tapshylyghyn boldyrmau maqsatynda stansa salmaq. Eng qauip­tisi sol, bizdegi AES-ti re­sey­lik mamandar salady. Birinshi­den, búl - qyp-qyzyl shyghyn. Al ekinshiden, resey­likterge AES salghyzudan bas tartqan qanshama memleket bar. Kezinde Venesuela preziy­denti marqúm Ugo Chaves reseylik atom energiyasynan bas tartatynyn mәlim­degen-di. Ol AES-ten halyqqa tónetin qauipting tym joghary ekenin aityp, ýzildi-kesildi qarsy túrghan edi. Sonda reseylik atomnan bas tart­qandar aqymaq ta, qazaq biyligindegiler tym aqyldy bolghany ma?

Jiyrma jyl búryn kóterilgen mәsele, yaghny Qazaqstanda Atom elektr stansasyn (AES) salu týbegeyli sheshimin tapqan synayly. Biylik el-júrttyng pikiri men qarsylyghyna qaramastan, atyng óshkir stansany Aqtau­da salmaq. AES-ting zalaly men zaualy jayynda talay aitylyp, jazyldy da. Áytse de, biylik әzirge alghan betinen qaytar ynghay tanytar emes.

Qazaq elining shyghysy, sol­týstigi men ortalyq aimaqtary poligonnyn, al ontýstigi urannyng zardabynan býginge deyin kóz ashpay otyr. Ekologiyalyq apatty aimaqtargha jatatyn búl ónirlerde emi joq dertke shaldyqqandar, kemtar ba­la-shagha men týsik tastaghan analardyng sany artpasa kemigen emes. Soghan qaramastan, bizding biyliktegiler AES salamyz dep әldekimning soyylyn soghudy toqtatar emes. Bar aitar syltauy - elektr quatynyng tapshylyghyn boldyrmau maqsatynda stansa salmaq. Eng qauip­tisi sol, bizdegi AES-ti re­sey­lik mamandar salady. Birinshi­den, búl - qyp-qyzyl shyghyn. Al ekinshiden, resey­likterge AES salghyzudan bas tartqan qanshama memleket bar. Kezinde Venesuela preziy­denti marqúm Ugo Chaves reseylik atom energiyasynan bas tartatynyn mәlim­degen-di. Ol AES-ten halyqqa tónetin qauipting tym joghary ekenin aityp, ýzildi-kesildi qarsy túrghan edi. Sonda reseylik atomnan bas tart­qandar aqymaq ta, qazaq biyligindegiler tym aqyldy bolghany ma?

Pavlodar oblysy, May audanyna issaparmen barghanymyzda, súmdyq kórinister­ge kuә bolyp edik. Ol turaly "Jas Alashta" "Qyryq jyl qyzyn arqalaghan ana" atty maqala da jariyalandy. 62 jyldan beri yadrolyq poligonnyng azabyn tartqan osy audandaghy Aqjar auy­lynda talay qazaqtyng balasy kemtarlyqtyng qasiretin tartyp, qoghamnan tys kýn keshude. Jarty ghasyrdan astam uaqyt ishinde, qannan qangha ótip uyn taratqan poligonnyng zardaby әli qansha úrpaqty ulaytyny belgisiz. Osydan keyin qazaq jerinde AES salamyz deuge qaqymyz bar ma?

 

Bolat ÁBILEV, sayasatker:

- Qazaqstanda AES salu - taza sayasy astarly mәsele dep bilemin. Atom elektr stansasy bizge emes, Reseyge qajet. Reseyde energiya tapshylyghy kýn ótken sayyn artuda. Qazaqstanda elektr ener­giyasynyng jetispeushiligi bar ma? Áriyne, joq. Osyghan qa­ra­mastan, biylikting endi AES-ti Aqtauda salugha bekinip otyrghany qisynsyz. Sondyqtan búl mәselege qarsylyq tanytyp, halyq bolyp ýn qatuymyz kerek. Aldaghy bolatyn Jalpyhalyqtyq referendumnyng negizgi taqyryptarynyng biri de osy AES-ke qatysty. Osy referendumda qazaqstandyqtar elimiz­de AES salugha týbegeyli qar­sylyq tanytyp, biylikke ózderining talaptaryn qonggha tiyis dep sanaymyn. Áldebir shkolinikter men basqa da reseylik mýd­dege qyzmet etu­shiler men ony jaqtaushylargha toytarys beretin sәt keldi.

 

Qasym AMANJOL, jurnalist:

- Aqtauda AES salugha tý­be­geyli qarsymyn. Biraq eng ókinishtisi - bizding qarsylyghymyzdyng jýieli iske, tabandy әreketke úlasa almay otyrghany. Oppozisiyalyq kýshterdegi birlikting әlsiz­digi, jauapkershilikti sezin­beu, nemqúraydylyq... Osyny әbden men­gergen biy­lik óz dege­nin isteu­de. Shetelden auru siyr satyp alyp, so­ny sau bagha al­may otyr­ghan ýki­met AES salyp qa­ryq qylady, halyq qa­uip­siz­digin qor­­ghay ala­dy degenge eshqashan sen­bey­­min. Ýlken qater aldynda túrmyz!

 

Múhtar TAYJAN, ekonomist:

- Europa men Aziyanyng damyghan memleketteri óz je­rin­de AES saludan bas tartyp jatyr. Jalpy, AES elektr quaty tapshy elderde salynady. Al bizde sonday tapshylyq bar ma? Kerisin­she, tabighy quat kózderinen balama energiya alu joldaryn qarastyrghanymyz dúrys bolar edi. Eger Reseymen Qazaqstan birigip AES salatyn bolsa, onda, birinshiden, synaq retindegi reaktor paydalanylady. Onyng qanshalyqty qauipsizdik talaptaryna say ekendigi kýmәndi. Sonymen qatar Reseyding atom qúrylysyna qatysty kóptegen elder senimsizdik tanytuda. Olay bolsa, nege bizder osynday kýmәndi mәseleni elimizge kirgizemiz? "Rosatommen" tuystyq baylanysy bar V.Shkolinikting atom óndiru salasynda otyrghanynyng ózi kónildi kýpti etip, onyng kimning mýddesin kózdeytinin anyq anghartady.

 

Jaqsylyq SYPABAEV, dәriger:

- Chernobyli apatynan keyin auagha jayylghan uly gazdan bólek, radioaktivti bólshekten qúralghan yod-131 adam densaulyghyna ýlken ziya­nyn tiygizgeni mәlim. Bar-joghy segiz tәulik qana "ómir sýretin" búl radioaktivti bólshek tamaq arqyly adam aghzasyna sinip, úzaq uaqytqa saqtalady. Yod-131-ding zalaly uaqyt óte kele bilinedi. Al sol apattan keyin bólingen plutoniy adamnyng ókpesine aqau salyp qana qoymay, shiritip te jiberedi eken.  Múnan bólek qanshama uly zattardyng auagha tarap, sugha qosylyp, jerge sinetinin eskersek, AES - adamzatqa tóngen tikeley tajal ekenin moyyndaysyz. Halyqaralyq medisina mamandary Chernobyli apatynan keyin 600 myn qútqarushynyng on payyzy kóz júmghanyn jәne taghy 165 my­ny mýgedekke ainalghanyn mәlimdedi.  Qazaq dalasyna osynday nәubetti qoldan ornatu qajet pe?

 

Dәrken AMANDOSOV, Chernobyli apatynda qútqarushy qyzmetin atqarghan azamat:

- Kenes zamanynyng tәrtibine baghynyp, apatty aimaqqa barugha mәjbýr bolghandardyng birimin. Ap­at kezindegi auyr jaghdaydy sózben aityp jetkizu mýmkin emes. Biraq naghyz qauip pen qaterding kókesin keyin kórerimizdi kim bil­gen? Radiasiyamen ulanghan bizden tughan balanyng densaulyghy dimkәs bolady dep kim oilaghan. Tórt balam da tuylghannan әldebir qyshymamen auyrady. Ony emdeuge biz­ding dәrigerler qauqarsyz eken. Balalarymnyng bәrining tynys joldarynyng qabynuy, as qorytu jýiesining búzyluy siyaqty birdey dertke shaldyghuyn kezdeysoqtyq dep oilamaymyn. Shiyrek ghasyr ótken Chernobyli apatynyng zardaptary әli kýnge joyylmaghanyn osydan keyin qalay moyyndamassyn? Ózge bauyrlarymnyng bala-shaghasynda kezdespeytin múnday aurulardyng tek mening balalarymda boluy - Chernobyli apatynyng zardaby emes dey alasyz ba?

Olay bolsa, Aqtauda AES salu - biylikting halyqqa qoldan jasaghan zúlmaty bolmaq. Onsyz da Semey poligonynan qanshama júrt qasiret shekti jәne әli kýnge búl qayghynyng orny tolghan emes. Qan arqyly balagha beriletin týrli dert pen radiasiyanyng zaualynan tayau jyldary qútylmasymyz anyq ta. Biylikting búl qiyanatyna jol bersek, eger Aqtauda AES salynar bolsa, qazaq degen últ tútastay joyyluy әbden mýmkin. Sondyqtan aqtaulyqtar ghana emes, elimizdegi AES salu mәse­lesine býkil júrt bolyp qarsylyq tanytugha tiyispiz!

 

Meruert HUSAINOVA

«Jas Alash» gazeti

 

0 pikir