Senbi, 4 Mamyr 2024
Janalyqtar 2788 2 pikir 14 Tamyz, 2022 saghat 15:12

Qyzyljareldi mekenin "Syrlybay bi" auyldyq okrugi, Qyzyljar auyly dep ózgertu turaly úsynys jasaldy

Qyzylorda oblysy, Aral audany Qyzyljareldi mekenin "Syrlybay bi" auyldyq okrugi, Qyzyljar auyly dep ózgertu turaly úsynysty qoldayyq!
9-tamyz kýni Aral audandyq mәdeniyet bólimining qyzmetkeri Mahatov Bauyrjan kelip auyl túrghyndarynyng birshama azamattarymen kezdesip,mynaday habarlama aitqan bolatyn.Qazirgi tanda ýkimet tarapynan okrug atauyn ózgertu turaly jarlyq bar.Soghan mýmkindik bolsa osy elden shyqqan biy,batyrlarynyz bolsa úsynys qabyldaymyn dedi.

Maqsat: okrug atauyn ózgertu.Izdegenge súraghan demekshi,sonymen bizder bir top auyl túrghyndary: Tarih betinde ózindik orny bar «Syrlybay biy»atauyn úsynghandy jón kóremiz. Negiz tómendegishe: Qazaqstan Últtyq ensiklopediya, 8 tom.                Býgingi kýni aimaqtar men okrugterge tarihy túlghalar esimin beru ýrdisi jýrip jatyr. Búl bir jaghynan quantarlyq is. Sebebi, «Tarihty túlghalar jasaydy» - degen qanatty sóz bar! Yaghny ótken arghy-bergi tarihymyzda halqymyzdyng el bolyp, memleket qúryp úiysuyna handar men súltandardyn, batyrlar men biylerdin, bertin kele ziyalylarymyzdyng atqarghan qyzmeti men róli zor boldy. Solardyng biri de biregeyi shekti Qojasúly Syrlybay bi! Shekti Syrlybay by (qyz Jibekting әkesi) shamamen alghanda 1660-1750 jyldar aralyghynda kishi jýz hany Ábilhayyrmen tústas ómir sýrgen. 1731 j. 10 qazanda Yrghyzdyng maytóbesinde Ábilhayyr han, Bókenbay, Eset batyrlar, Qúdaymende myrza bastaghan kishi jýzding 27 starshyndary ant berip Resey bodandyghyn qabyldaghanda, Syrlybay by bastaghan әlim-shómen rularynyng iygi jaqsylary qarsy shyghady. Ásirese, 1731-1733 jj Resey patshalyghynyng arnayy qúpiya tapsyrmasyn jýzege asyru maqsatynda Tevkelev bastaghan 500-den asa kazak-orys әskerlerining Aral odan әri syr boyyna qaray jýrgizgen diplomatiyalyq qyzmetine Syrlybay by bastaghan shekti rulary qarsy túrdy. Ol turasynda Tevkelevting esteligi men Anna Ioannovna jazghan raportynda egjey-tegjeyli bayandalghan. Aral óniri qyrghyzdarynyng (qazaqtarynyn) búnday tabandy qarsylyghy Resey patshayymy Anna Ioanovnanyng ózin alandatady. Oghan orys patshayymynyng Ábilhayryrgha jazghan haty dәlel bolady. Kórnekti tarihshy akademik Manash Qabashúly Qozybaev «Resey elshisi M. Tevkelev pen Qazaqstannyng imperiyagha qosyluyn qoldaghan Ábilhayyrgha qarsy Qyz Jibekting әkesi Syrlybay by bastaghan qozghalysty jәne sol qozghalysta bir úrysta oqqa úshqan Baygharany «azattyq ýshin kýresting alghashqy qúrbandyghy» - dep atady. Jalpy alghanda, Syrlybay by bastaghan shektilerding Tevkelev siyaqty orys elshileri men qaqtyghysuy Resey imperiyasynyng kishi jýzdegi otarlau sayasatyna qarsy alghashqy azattyq qozghalys bolyp tabylady. Sebebi Resey patshalyghy Tevkelev saparynyng negizinde syrdyng tómengi aghysyna kishi jýz hany Ábilhayyrgha orda tigemiz degen jeleumen әskery bekinis salyp, kishi jýzding jaylaularymen qosa, syrdaghy qystaularynda baqylaugha aludy kózdedi. Degenmen shektilerding tabandy qarsylyghynan bekinisti Or ózeni boyyna (qazirgi Orynbor) saldy. Syrlybay by turaly taghy bir derek keyin 1748 jyly Ábilhayyr ólgennen keyin kishi jýzge balasy Núralyny han saylaugha qatysqan. Shektilerding shejiresinde, Syrlybay by Jaqayymnyng Toqburasynan taraytyn Berdinghúl ruynan. Syrlybay by «Qyz Jibek» dastanynda Jibekting әkesi retinde de jyrlanady. Syrlybay biyding úrpaqtary qazirgi tanda ýlken ruly elge ainalyp, kóbi Aral audanynyng Qyzyljar auylyn mekendeydi. Qoryta kele Syrlybay by Qojasúlynyng últ tarihyndaghy ornyn zerdelep, onyng úrpaqtary túraqtaghan eldi-mekendi "Syrlybay bi" auyldyq okrugi, Qyzyljar auyly dep ózgertu, ótken ruhany jәne mәdeny qúndylyqtarymyzdy tereng jәne tura týsinuge jol ashpaq. Ásirese, óskeleng úrpaq ol jayynda jan-jaqty bilip, qasterleytin bolady. Sonymen birge. «Ruhany janghyru», «Tughan jer», «Úly Dala túlghalary» memlekettik baghdarlamalarynyng ayasynda Syrlybay by Qojasúly turaly búryn-sondy jaryq kórmegen múraghat qújattary men qoljazbalardy jinaqtap tolyqtyryp jinaq retinde jariyalau býgingi elimizdi, últymyzdy kórsetetin qadam bolar edi.

Úzaqbaev Jomart

Abai.kz

2 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1043
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 922
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 685
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 775