Senbi, 4 Mamyr 2024
Aqmyltyq 3883 9 pikir 31 Mamyr, 2022 saghat 16:19

7 mln qúrbandyq «genosiyd» emey nemene?

Býgin 31-mamyrda Talghar audanynyng Janalyq auylyndaghy Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan memorialdyq keshende qyzyl terror qúrbandaryn eske alu sharalary ótkizildi. Búl azaly data 1997 jyldan beri atalyp ótilip keledi. Qúrbandargha arnalghan eskertkish janynda arnayy muzey de salyndy. Býgin múnde jergilikti kәsipker jigitterding bastamasymen salynghan «Alash arystary» dep atalatyn meshitting ashylu saltanaty ótti.

Osydan tura tórt jyl búryn 2018 jyly mausym aiynda osy Janalyq auylyndaghy Rahimov kóshesi, 1-shi ýide qúbyr arnasy qazylyp jatqan kezde kóptegen adamnyng sýiegi tabylyp býkil auyl dýrlikken. Talghar IIB qyzmetkerleri qylmystyq is qozghap, sýiekterdi Sot-saraptama institutyna tapsyryp, zerttegende shamamen 3h3 metr bolatyn 9 sharshymetrlik qazanshúnqyrdan 163 adamnyng sýiegi tabylghan. Saraptama nәtiyjesine qaraghanda bәri – atylghan. Olardyng jartysynan kóbi óz qandastarymyz, beseui әiel ekeni anyqtaldy. Sonshama arysty týgel qyryp salatynday olardyng ne aiyby bar edi?

Ókinishtisi sol ardaqtylarymyzdyng sýiegi úzaq tekserulerden song aragha ýsh jyl salynyp, tek byltyr ghana ashyq, jariya týrde emes, jasyryn derlik jaghdayda qayta jerlengeni boldy. Kenes odaghynyng kólenkesinen qorqu sindromy әli bayqalady.

Al Boraldaydaghy Qandysayda últ azattyghy ýshin kýresken 19 memleket qayratkerining qatarynda Úzaqbay Qúlymbetov, Temirbek Jýrgenov, Janaydar Sәduaqasov, Hasen Qoshanbaev syndy túlghalardyng sýiegi jatyr. Olargha Kenes ýkimetine qarsy ýgit-nasihat jýrgizdi, últshyl boldy, japon, nemis tynshysy degen aiyptar taghylghan. Sol jalghan aiyptar boyynsha bәri atylghan.

Kezinde 1995 jyldary Janalyqtaghy búl jer dacha salu maqsatynda almatylyqtargha bólip berilgen eken. Qazghan jerding bәrinen adamnyng bas sýiekteri shygha bergen. Keyin anyqtalghanynday búl jerde tórt mynnan astam adam kómilipti. Birqatary NKVD týrmesinde atylyp, sýiekteri týn ishinde arbalap tasylyp osynda tógilgen. Zertteushilerding anyqtaghanynday múnda jalpy 128 elding (!!!) ókili atylghan. Biraq eng ýlken shyghyn qazaq halqynan bolghan.

Búdan eki jyl búryn Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng bastamasymen sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau júmystary qolgha alynghanyna quanghan edik. Sol baghyttaghy júmystargha endi aitarlyqtay serpin qajet bolyp túr. Osy júmystargha múryndyq bolyp jýrgen «Ádilet» qoghamdyq birlestigining jetekshisi Beybit Qoyshybaevqa, «Arys» qorynyng basshysy Gharifolla Áneske jankeshti júmystary ýshin alghys aitqan jón dep oilaymyn. Osy arnada qolgha alynghan «Jetisudyng sherli tarihy» jalghasyn tabugha tiyis. Osy genodsidke qatysty josparlanghan on tomdyqtyng shyqpay qalghan tomdary jaryq kórse dúrys bolar edi. «Arys» qory songhy jiyrma jyldyng ishinde týrli ataularmen 2 mynnan astam kitap shygharsa sonyng myny genosid taqyrybyna arnalghan. Búl baghyttaghy júmystar aldaghy uaqytta da jalghasa beretin bolady. Úrpaq ýshin manyzdy sharualar Memlekettik hatshynyn, Almaty oblysy әkimshiligining tikeley baqylauynda bolsa deymiz.

HH ghasyrda Qazaq halqynyng basyndaghy ýsh asharshylyq pen sayasy qughyn-sýrgin jyldarynda búryn 3,5 – 4 mln adamymyzdan aiyryldyq dep jýrsek, keyingi zertteuler Qazaqstandaghy qúrbandyqtardyng sany 7 millionnan astam ekendigin dәleldedi. Múny qoldan jasalghan genosid demey ne dersin? Sondyqtan búl qasterli meken Qyrghyzstandaghy Atavit siyaqty tәu etetin oryngha ainalghany jón bolady. Ol jas úrpaqqa ashtyq pen repressiyanyng qanshalyqty qandy oqigha bolghanyn әigilep túrugha tiyis!

Marat Baydildәúly

Abai.kz

9 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1126
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1025
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 762
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 879