Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 3426 0 pikir 1 Qarasha, 2012 saghat 15:30

Aqiqatqa ainalghan arman

Osydan tura 15 jyl búryn Qazaqstan Respublikasynyng jana zamanghy tarihy damu shejiresinde bolashaqqa batyl baghdar jasaghan úly oqigha oryn aldy. Tәuelsiz Qazaqstan ózining úzaq merzimdi damu jolynyng qiyalgha bergisiz baghdarlamasyn pash etti. Túnghysh Preziydentimiz Núrsúltan Nazarbaevtyng tәuelsiz tarihymyzda alghash ret halyqqa arnaghan Joldauy jariyalanyp, ghasyrlar toghysyndaghy jahandyq órkeniyet sahnasyna «Qazaqstan-2030» Strategiyasy shyqty. Anyzdan aqiqatqa ainalghan, әlemning dualy auyz sarapshylary týgel moyyndaghan «Qazaqstan fenomeninin» alghashqy qazyghy qaghyldy.

Tandau

Osydan tura 15 jyl búryn Qazaqstan Respublikasynyng jana zamanghy tarihy damu shejiresinde bolashaqqa batyl baghdar jasaghan úly oqigha oryn aldy. Tәuelsiz Qazaqstan ózining úzaq merzimdi damu jolynyng qiyalgha bergisiz baghdarlamasyn pash etti. Túnghysh Preziydentimiz Núrsúltan Nazarbaevtyng tәuelsiz tarihymyzda alghash ret halyqqa arnaghan Joldauy jariyalanyp, ghasyrlar toghysyndaghy jahandyq órkeniyet sahnasyna «Qazaqstan-2030» Strategiyasy shyqty. Anyzdan aqiqatqa ainalghan, әlemning dualy auyz sarapshylary týgel moyyndaghan «Qazaqstan fenomeninin» alghashqy qazyghy qaghyldy.

Tandau

Sonau bir Odaqtyng «múragha» qal­dyrghan tesik astauyna telmirip qalghan ótpeli kezenning ózinde, yaghny 1997 jyldyng qazan aiynda Preziydentimiz Núrsúltan Nazarbaev Qazaqstan hal­qy­na arnaghan «Barlyq qazaqstan­dyq­tardyng ósip-órkendeui, qauipsizdigi jәne әl-auqatynyng artuy» atty tarihy Joldauynda endi ghana ense kóter­gen egemen elding 2030 jylgha deyingi damu strategiyasyn aiqyndap bergen edi. Sol bir ertenimiz týgili, býgingimiz boljausyz bolyp túrghan búlynghyr shaqta basqany bylay qoyghanda, Preziydent komandasynda jýrgen biregey ekonomika mamandarynyng ózi úzaq merzimge arnalghan búl baghdarlamanyng oryndaluyna ýlken kýmәnmen qarady. Aqiqatynda, halyqtyng enbekaqysy men zeynetaqysyn uaqytynda bere almay otyrghan pýshәiman shaqta «bo­la­shaqta qoy ýstine boztorghay júmyrt­qa­latamyn» degen qiyal-ghajayypqa senu de qiyn edi. Alayda, býginde bar­lyq әlem tanyghan reformator Núr­súltan Nazarbaev sәuegeysymaqtar algha tartqan kýpti kýdikti syryp tas­tap, Qazaqstan ekonomikasyn damudyng tyng soqpaghyna saldy. Ghasyr toghy­syn­da «Qazaqstan-2030» baghdarlamasyn jýzege asyrudy bastap, 2001 jylghy jeltoqsanda Qazaqstan Respub­liy­ka­synyng 2010 jylgha deyingi strate­giya­lyq damu josparyn bekitti.

IYә, uaqyt - tóreshi. Ortalyq Aziya kóshbasshysy atanghan Qazaqstannyng býgingi shyqqan biyikteri «Qazaq­stan-2030» Strategiyasynyng ekonomiy­ka­daghy kóregendikpen jasalghan shynayy ghylymy túghyrnama ekendigin aiqyndady. Al 2001 jyly jariya­lan­ghan 2010 jylgha deyingi strategiyalyq damu josparynyng Elbasy sol kezde-aq zor senimmen aiqyndaghan «Qazaq­stan-2030» Strategiyasyn iske asyru­dyng alghashqy onjyldyq túghyry bol­ghandyghyna barshanyng kózi jetti.

Barys beyneli bolashaqqa nyq qadam basqan Qazaqstannyng býgingi ekonomikalyq jetistikteri, halyqtyng әleumettik әleuetin arttyrudaghy tabystary Últ kóshbasshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng sonau bir 1997 jyly belgilegen elimizding strategiyalyq damu baghdarlamasynyng naqty kórinis­te­ri ekendigine eshbir kýmәn qalmady. «Qazaqstan-2030» Strategiyalyq bagh­darlamasynyng negizgi túghyry eli­miz­ding gýldenui, qauipsizdigi jәne halqy­myzdyng әl-auqatynyng artuy ekendigi de aqiqat.

Býginde Qazaqstan - әlemdik ekonomikada eleuli orny bar әleuetti memleket, ónirlik kóshbasshy. Elding óz túrghyndarynyng әleumettik әleuetin arttyrudaghy qol jetkizgen jetis­tik­te­ri de jahandyq órkeniyet sahnasynda ózindik ýlesin aldy. Qazir bizding res­publikamyz jahandyq rynokta uran óndirude, biday jәne ún eksporttauda әlemdik kóshbasshy sanalady. Sonymen birge, әlemdik rynokqa múnay, kómir, ferroqorytpa, mys jәne basqa ónimder shygharuda aldynghy oryndardy iyelenedi. Tórtkýl dýniyeni týgel tú­ralatqan songhy daghdarys qiyndyq­ta­ryna qaramastan, 2011 jyly el ekonomikasy 7,5 payyzgha ósip, ishki jalpy ónim jan basyna shaqqanda 11 myng dol­lardan asqandyghy kóp nәrseni kór­setse kerek.

Ýstimizdegi jyly da el ekonomikasy damudyng ong nyshandaryn saqtap keledi. Ýkimetting aldyn-ala jasaghan boljamy boyynsha, ýstimizdegi jyly IJÓ 210,8 milliard dollargha (2011 jyly búl kórsetkish 184 milliard dollar bolghan) ósedi, al jan basyna shaqqandaghy IJÓ 12,5 myng dollardy (2011 jyly 11,3 dollar bolghan) qúramaq.

Jahandy jaylaghan qarjy-ekono­miy­kalyq daghdarys kәri qúrlyqtyng da­myghan ekonomikalaryn túralatyp, әlemdik damudyng kóshbasshysy atan­ghan AQSh-tyng ózin tyghyryqqa tiregen kýrdeli kezende Núrsúltan Nazarbaev Qazaqstan halqyna «Jana onjyldyq - jana ekonomikalyq órleu - Qa­zaq­stannyng jana mýmkindikteri» atty Joldauyn jariyalady. Onda Elbasy 1997 jyly «Qazaqstan-2030» Strategiyasyn qabyldap, biz elding úzaq mer­zimdi kýn tәrtibin, basty maqsat­tar men basymdyqtaryn qalyptas­tyr­dyq, keyin olar 2010 jylgha deyin­gi strategiyalyq josparda qisyn­dy týrde damytyldy. Sóitip, biz qalay josparlasaq, solay ómir sýrdik», dep atap kórsetti. Álemdik ekonomikagha biregey kirikken Qazaqstangha erekshe salqyny tiygen jahandyq ekonomika­lyq daghdarystyng qiyndyqtaryna qa­ramastan, Memleket basshysy jana Joldauynda taghy da batyl qadam jasap, elimizding 2020 jylgha deyingi damu strategiyasyn aiqyndady. Qazaqstan Respublikasynyng 2020 jylgha deyingi búl strategiyalyq damu jospary 2010 jyldan 2020 jylgha deyingi aralyqty qamtityn «Qazaqstan-2030» Strate­giya­syn iske asyrudyng ekinshi túghyrly kezeni bolyp tabylady. Mine, osylay, sózi men isining arasynda eshqashan al­shaq­tyq bolyp kórmegen túnghysh Preziy­dentimiz sonau 1997 jyly aitqan sózi­ning aqiqattyghyn, el ekonomikasyn algha damytudyng 2030 jylgha deyingi belgi­legen baghytynyng berik­tigin pash etti.

 

Tútastyghymyzdyng túghyry

«Qazaqstan-2030» Strategiyalyq bagh­darlamasynyng kýn tәrtibine qoy­ghan taghy bir basty mindetti - elimizding últtyq jәne ekonomikalyq qauip­siz­digin qamtamasyz etu bolyp tabylady. Elbasy ózining «Qazaqstan-2030» Strategiyasynda «Qauipsizdikting basym­dyghy anyq: eger elimiz qauipsizdigin saqtamasa, onda túraqty damu jospary turaly sóz qozghauymyzdyng ózi qiy­synsyz. Mine, sondyqtan da qauip­sizdikti qamtamasyz etu júmysynda sózsiz basymdyq bizding syrtqy sayasy qyzmetimizge jәne Qazaqstannyng óz kórshilerimen, dýnie jýzining aldynghy qatarly elderimen ózara tiyimdi qa­rym-qatynastyng berik túghyryn qa­lyp­tastyrugha beriledi», dep atap kórsetti.

Tәuelsizdik tarihynyng paraghyn endi ashqan Qazaqstan Respublikasy ýshin sonau bir ólara kezendegi ózekti maqsat - ózining aumaqtyq tútastyghyn qamtamasyz etip, egemen elding tarihta túnghysh ret halyqaralyq sharttar men zandargha sәikes ózining memlekettik shekarasyn belgileui edi. Búl rettegi eng sheshushi de keleli mindet egemen elimizding eki alyp kórshisi - Qytay Halyq Respublikasy men Resey Federasiyasy arasyndaghy shekara syzyq­ta­ryn bekitu bolyp tabyldy. Qazaqstan QHR-men shekara mәselesin jýrgizu jóninde 1992 jyly shilde aiynda arnayy komissiya qúrdy. Búl komissiya Qytay tarapymen birneshe jyl boyy syndarly kelissózder jýrgizip, eki el arasyndaghy shekaralyq aimaqtyng barlyq dauly mәselelerin tiyanaqty sheshti. Túnghysh Preziydentimiz Núr­súl­tan Nazarbaevtyng saliqaly sayasa­tynyng nәtiyjesinde eki el arasyndaghy shekarany demarkasiyalau mәselesi 2002 jyly tolyqtay sheshimin tapty. Sóitip, 2002 jyldyng 10 mamyrynda Beyjing qalasynda Qazaqstan Respub­likasynyng Syrtqy ister ministri Qasym-Jomart Toqaev pen QHR Syrtqy ister ministri Tan Szyasuani Qazaqstan-Qytay memlekettik shekarasy syzyqtaryn demarkasiyalau turaly Qazaqstan Respublikasy Ýkimeti men QHR Ýkimetining hattamasyna qol qoydy. Osy tarihy qújattyng arqa­syn­da Qazaq elining tarihynda túnghysh ret Qytay memleketimen jalpy úzyn­dyghy 1782,75 shaqyrymgha sozylghan shekara belgilenip, bekitildi.

Sol bir jyldary el egemendigining ertenine barynsha baysaldylyqpen baghdar jasaghan Elbasy TMD qúramy­na kiretin, keshegi bir memleket shen­berinen shyqqan kórshilerimizben de shekara syzyqtaryn belgilep, memle­ket­tik territoriyamyzdyng tútastyq túghyryn jasady. Atap aitqanda, 2011 jyldyng jeltoqsan aiynda Qazaqstan Respublikasy men Qyrghyz Respublikasy arasynda qazaq-qyrghyz memle­ket­tik shekarasyn bekitu turaly Shart­qa qol qoyyldy. Qazaqstan jәne Qyrghyzstan arasyndaghy shekara úzyn­dyghy 1241,58 shaqyrymdy qúrady. Kýrmeuli mәseleleri kóp kýrdeli de úzaq merzimge sozylghan Qazaqstan - Ózbekstan arasyndaghy shekara mәse­le­sin belgileu kelissózderi boldy. 2003 jyldyng 5 qyrkýieginde búl mәselege de nýkte qoyylyp, qazaq-ózbek mem­lekettik shekarasy turaly Shartqa qol qoyyldy. Eki el arasyndaghy sheka­ra­nyng jalpy úzyndyghy 2150 shaqy­rym­dy qúrady. 2001 jyldyng 5 shilde­sin­de Astana qalasynda Qazaqstan jәne Týrkimenstan arasyndaghy shekara mәselesi sheshildi. Eki el arasyndaghy 426,08 shaqyrymgha sozylghan shekara syzyghy 1972 jylghy Qazaq KSR men Týrkimen KSR arasyndaghy kelisim negizinde jýzege asyryldy.

Tәuelsiz Qazaqstan Respublika­sy­nyng qúrlyqtaghy eng ýlken qashyq­tyq­qa sozylghan Resey memleketimen ara­daghy shekara syzyghyn bekitu júmysy 1999 jyldan 2005 jylgha deyin sozyldy. 2005 jyldyng 18 qantarynda el Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng Resey Federasiyasyna jasaghan resmy sapary shenberinde Mәskeu qalasynda tarihymyz ýshin taghy bir qúndy qú­jat ómirge keldi. Sol kýni jalpy úzyndyghy 7591 shaqyrymgha sozylghan Qazaq-resey memlekettik shekarasy turaly Qazaqstan Respublikasy men Resey Federasiyasy arasyndaghy Shartqa qol qoyyldy. Mine, osynday saliqa­ly sayasat, syndarly júmystyng nәtiy­jesinde tәuelsiz Qazaqstan Respublikasy ghasyrlargha sozylghan el tarihynda túnghysh ret elimizding naqty shekarasyn zandy týrde halyqaralyq qújattarmen bekitti.

Jylqybay JAGhYPARÚLY,

«Abay-aqparat»

0 pikir