Sәrsenbi, 15 Mamyr 2024
Janalyqtar 2757 0 pikir 13 Qyrkýiek, 2012 saghat 10:22

“ Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam” – enbek ónimdiligin arttyrady

"Álemning әmirshisi - enbek" deydi halyq. Alayda, ózgening bodandyghynda jýrgen basy baylauly enbek eshuaqytta әmirshi bola almaydy. Tek azat enbek, jasampaz is, ónimdi kәsip qana eng joghary mәrtebege layyq. Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng "Qazaqstannyng әleumettik janghyrtyluy: Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam" atty Tújyrymdamasynyng negizgi týiini de osynda. Jogharydaghy tórt sózding tek bas әrippen jazyluynda ýlken mәn bar. Tәuelsiz Qazaqstannyng týpki maqsaty ózin-ózi barlyq iygiliktermen qamtamasyz ete alatyn, әleumettik әdildikti saqtaytyn, enbek mәrtebesin joghary ústaytyn erikti Qogham ornatu bolsa kerek.

Degenmen, onyng mýmkindigi qanday? Áleumettik janghyrtudy jýzege asyra alatynday qazirgi qoghamnyng qauqary bar ma?

Elimizding statistikalyq mәlimetterine qaraghanda, Qazaqstanda jyl ishinde óndirilgen ónim adam basyna shaqqanda orta eseppen 30-40 myng dollardan keledi. Ortasha enbek ónimdiligi degeniniz osy. Al, búl kórsetkish AQSh-ta 200 myng dollargha ten. Mashina jasau ónerkәsibinde enbek ónimdiligi әr adamgha eseptegende 10-17 myng dollardy qúraydy. AQSh-ta ol 90 myng dollar eken.

"Álemning әmirshisi - enbek" deydi halyq. Alayda, ózgening bodandyghynda jýrgen basy baylauly enbek eshuaqytta әmirshi bola almaydy. Tek azat enbek, jasampaz is, ónimdi kәsip qana eng joghary mәrtebege layyq. Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng "Qazaqstannyng әleumettik janghyrtyluy: Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam" atty Tújyrymdamasynyng negizgi týiini de osynda. Jogharydaghy tórt sózding tek bas әrippen jazyluynda ýlken mәn bar. Tәuelsiz Qazaqstannyng týpki maqsaty ózin-ózi barlyq iygiliktermen qamtamasyz ete alatyn, әleumettik әdildikti saqtaytyn, enbek mәrtebesin joghary ústaytyn erikti Qogham ornatu bolsa kerek.

Degenmen, onyng mýmkindigi qanday? Áleumettik janghyrtudy jýzege asyra alatynday qazirgi qoghamnyng qauqary bar ma?

Elimizding statistikalyq mәlimetterine qaraghanda, Qazaqstanda jyl ishinde óndirilgen ónim adam basyna shaqqanda orta eseppen 30-40 myng dollardan keledi. Ortasha enbek ónimdiligi degeniniz osy. Al, búl kórsetkish AQSh-ta 200 myng dollargha ten. Mashina jasau ónerkәsibinde enbek ónimdiligi әr adamgha eseptegende 10-17 myng dollardy qúraydy. AQSh-ta ol 90 myng dollar eken.

Búl jaghdaydyng negizgi sebepterin materialdyq-tehnikalyq bazanyng әlsizdigimen baylanystyratyn kózqaras basym. Shynynda da, dәlel bolarlyq negiz de joq emes. Ekonomikalyq saraptama jasau barysynda Qazaqstannyng óndeushi ónerkәsibindegi kәsiporyndardyng kópshiliginde negizgi qorlardyng tozu dәrejesi 60 payyzdan sәl joghary ekeni anyqtalghan. Metallurgiya salasynda tozu dengeyi 58,4 payyz, mashina jasauda - 56,7, himiya jәne farmasevtikada - 45,3, qúrylysta 39 payyzdy qúraydy.

Jaghdaydy týzetu ýshin Qazaqstan Ýkimeti byltyr "Enbek ónimdiligi - 2020" baghdarlamasyn bekitken bolatyn. Búl qújat negizinen eki maqsatty kózdeydi. Birinshisi -- qoldanystaghy basqaru jәne óndiris tehnologiyasyn jetildiru. Múny joghary bilikti mamandar tartu, sonyng ishinde sheteldik mamandardy shaqyru jәne zamanauy tehnologiyalardy engizu dep týsingen jón. Ekinshisi, óndiristi tehnikamen qayta janghyrtu, olardyng bәsekege qabilettikterin arttyru ýshin úzaq merzimdi lizingtik qarjylandyru. Búghan bilikti jobalaushy jәne injiriningtik úiymdardy tartu josparlanghan. Osy maqsatqa byltyr da, biyl da respublikalyq budjet esebinen milliardtaghan tenge bólinip otyr.

Degenmen, әzirge nәtiyje shamaly. Qazaqstan әlemdik rynokqa shiykizat kýiindegi miyneraldy resurstardy úsynudan aspay keledi. Elimiz otandyq tauarlardy eksporttaudan shetel ónimderin kóbirek tútynady. Óndeushi ónerkәsip kóp dәrejede ishki naryqpen shekteledi, al bәseke joq jerde enbek ónimdiligi qalay artpaq?

Juyrda Dýniyejýzilik ekonomikalyq forum әlem elderining halyqaralyq saudagha aralasu  reytingin anyqtady. Eksport pen import, infraqúrylym, keden qyzmeti indeksteri boyynsha qúrylghan reytingte Qazaqstan 105--oryndy iyelenipti. Qazaqstan búl tizimde Madagaskar (107), Tәjikstan (110), Qyrghyzstan (111), Maly (121), Nepaldyng (124) aldynda túrghanymen, Ruanda (51), Panama (60), Vietnam (68), Salivador (70), Malavy (81) elderinen tómen satygha ornalasqan. Dýniyejýzilik ekonomikalyq forum "reytingi tómen elderde eksport pen importtyng ara salmaghy teng emes" deydi. Sauda boyynsha jasalghan reytingting basynda Singapur, Gonkong, Daniya, Shvesiya, Jana Zelandiya, Finlyandiya túr.

Álemdik rynokta elimizding óz ornyn tabuy ýshin, eng aldymen, bәsekege qabiletti óndiris ornyn qúrudy, ony qazirgi zamangha say janghyrtudy uaqyt talap etedi. "Enbek ónimdiligi - 2020" baghdarlamasy, mine, óndiristi janartudy lizing kómegimen iske asyrudy kózdeydi. Osy rette kónildi mazalaghan mәsele de az emes. Kim keyin qúnyn tólep satyp alu qúqyghyn saqtay otyryp, mýlikti jalgha beredi? Naryq zany boyynsha  kim bәsekelesterin ósip-ónsin deydi? Áleuetti bәsekelesine  jana tehnologiyalar men jabdyqtardy kim bere salady? Lizingtik janghyrtudyng eng basty qiyndyghy da osynda bolyp túr.

Býginde әlemdik ekonomikanyng kóshbasshysyna ainala bastaghan Qytay basqa joldy tandady. Aspan asty elining biznesi biylikpen birigip, qiyn-qystau kezendi bastan keship jatqan Europada agressiyalyq sayasat jýrgizip otyr. Songhy ýsh jyldyng ishinde Qytay Europa Odaghynyn  ekonomikasyna 40 milliard dollardan astam investisiya saldy. Sonyng nәtiyjesinde Europanyng jýzden astam kәsipornyn tikeley jәne janama týrde baqylap otyr. Mәselen, Beyjing satyp alghan mýlikterding ishinde "Volivo", "Medion" nemis kompaniyalarynyng 37 payyzdyq aksiyasy bar ekeni mәlim boldy. Sonday-aq, "Manassen" firmasyndaghy ýlesting 75 payyzy, "ynayted Biskvits" aghylshyn kompaniyasy bar.

Qytay býginde bolashaqta paydagha jaraytynnyng bәrin satyp aluda. Nәtiyjesinde ne payda kórip otyrmyz? Tehnologiyalar men jobalar sheteldik kәsiporyndardan birtindep Qytaygha aghylyp jatyr. Qytay olardan qazirding ózinde tiyisti tabys taba bastady. Qytay biyligi óz kәsipkerlerin yntalandyryp jatyr, al olar shetel kәsiporyndaryn iyemdenuge yntaly әri olardyng aksiyalaryn satyp alady.

Osy orayda, elimizdegi keybir ekonomist sarapshylar: "Qazaqstan biyligi men eng bay qazaqstandyqtar (mәselen, "Forbs" jurnalynyng tizimine ilingen adamdar) kórshilerining tәjiriybesinen ýlgi alugha asyghar emes. Olar  shiykizattan týsip jatqan mol aqshany syrtqa shygharudy artyq kóredi" - dep kinәlaghysy keledi.

Áriyne, әrkimning ekonomikalyq damudyng tiyimdiligin arttyrugha baylanysty óz oilary men kózqarasy bar. Búghan eshkimning dauy joq. Tek búrynghylar aitatynday: "Attylygha erem dep, jayaudyng tany airylypty" degenning keri kezdespese bolghany da.

Býginde "Enbek ónimdiligi - 2020" baghdarlamasy Elbasy N.Nazarbaevtyng tapsyrmasy boyynsha QR Ýkimeti iske asyryp jatqan memlekettik ýdemeli industriyalyq-innovasiyalyq baghdarlamasynyng qúramdas bóligi bolyp tabylady. "Qazaqstandyq industriya damytu instituty" AQ-nyng mәlimetine qaraghanda, byltyr elimizde 27 ónerkәsiptik kәsiporyn baghdarlamagha qatyssa, 2012 jyldyng alghashqy jartyjyldyghynda 11 investisiyalyq joba qosylyp otyr. Jalpy, býgingi tanda Qazaqstannyng 14 ónirinen jәne ónerkәsipting 8 salasynan 38 kәsiporyn baghdarlamagha atsalysuda. Olardyng denin mashina jasau men qúrylys materialdary kәsiporyndary qúraydy. Baghdarlama boyynsha qatysushy kәsipkerlik subiektilerding investisiyalyq jobalardyng keshendi josparlaryn әzirleuge nemese saraptama jýrgizuge júmsaghan shyghyndarynyng teng jartysy ótep beriledi. Býginde lizingtik qarjylandyru ashylghan eki jobanyng biri bizding oblysymyzdaghy "Ontýstik-qúrylys-serviys" JShS-i bolyp otyr. Sonday-aq, qarjylandyrugha baylanysty sheshimi maqúldanghan bes jobanyng ishinde "Kentau transformator zauyty" JShS-i bar.

Taghy bir aita ketetin jәit, elimizding industriyaldyq-innovasiyalyq damu baghdarlamasy ayasynda shiykizat emes eksporttyng ýlesining jalpy kólemi 2015 jylgha qaray 10-nan 40 payyzgha, 2020 jylgha qaray 45 payyzgha deyin óspek. Sonday-aq, óndeu kәsipornyndaghy enbek ónimdiligi 2015 jylgha deyin 1,5 esege, 2020 jylgha qaray 2 esege artatyn bolady. Al, auyl sharuashylyghy boyynsha enbek ónimdiligi osy eki merzimge 2 jәne 4 esege deyin kóbeyedi dep josparlanghan.

"Býginde enbek - HHI ghasyrdaghy sheshushi últtyq faktor retinde, jahandyq bәsekelestik jaghdayynda aldynghy kezekke ilgeriletui tiyis" - dep atap kórsetti Elbasy Núrsúltan Nazarbaev "Qazaqstannyng әleumettik janghyrtyluy: Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam" degen Tújyrymdamasynda. Maqsat aiqyn, onyng jýzege asatynyna senim mol. Oghan býginde Qazaqstanda, onyng ishinde bizding Ontýstik ónirinde de dәlelder az emes.

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2057
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2486
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2075
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1600