Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 4162 0 pikir 16 Qyrkýiek, 2012 saghat 22:59

«Qazaqtyng abyz úly Tólegetay» (jazba aqyndargha arnalghan mýshәira)

Almaty oblysynyng Taldyqorghan qalasyndaghy «NAQ-BIRLIK» qoghamdyq qory qazaq elining keleshegi kemeldi boluyn oilap, qatal zamannyng qaharynan qaymyqpay qarsy shapqan Tólegetay baba men Aqsúluday abzal ananyn,  barsha úly babalar erligin jyrgha qosyp dәripteu maqsatynda «Qazaqtyng abyz úly Tólegetay» - taqyrybynda jazba aqyndar bayqauyn ótkizedi.

Tólegetay baba Sýiinishúly (shamamen 14-15-gh-da ómir sýrgen) - batyr, әulie atanghan tarihy túlgha. Sol zamannyng belgili qogham qayratkeri. Búl kýnde «Tórt Tólegetay» atanyp jýrgen Nayman ruynyng tórt taypasy: Qarakerey, Matay, Sadyr, Tórtuyl - Tólegetay babanyng nemereleri.

Tólegetay baba óz zamanynda qol bastaghan batyr, elding qamyn jep, birligin oilaghan qayratker, qazaq arasynda islamdy, Allahtyng aq jolyn nasihattaghan әulie bolghany kýlli qazaqqa mәlim. Mazary Qyzylorda oblysynyn  Janaqorghan audany,  Qyrkense  auyldyq okrugining aumaghynda (qazirgi Ábdighappar Núrtazaev auyly) túr.

Almaty oblysynyng Taldyqorghan qalasyndaghy «NAQ-BIRLIK» qoghamdyq qory qazaq elining keleshegi kemeldi boluyn oilap, qatal zamannyng qaharynan qaymyqpay qarsy shapqan Tólegetay baba men Aqsúluday abzal ananyn,  barsha úly babalar erligin jyrgha qosyp dәripteu maqsatynda «Qazaqtyng abyz úly Tólegetay» - taqyrybynda jazba aqyndar bayqauyn ótkizedi.

Tólegetay baba Sýiinishúly (shamamen 14-15-gh-da ómir sýrgen) - batyr, әulie atanghan tarihy túlgha. Sol zamannyng belgili qogham qayratkeri. Búl kýnde «Tórt Tólegetay» atanyp jýrgen Nayman ruynyng tórt taypasy: Qarakerey, Matay, Sadyr, Tórtuyl - Tólegetay babanyng nemereleri.

Tólegetay baba óz zamanynda qol bastaghan batyr, elding qamyn jep, birligin oilaghan qayratker, qazaq arasynda islamdy, Allahtyng aq jolyn nasihattaghan әulie bolghany kýlli qazaqqa mәlim. Mazary Qyzylorda oblysynyn  Janaqorghan audany,  Qyrkense  auyldyq okrugining aumaghynda (qazirgi Ábdighappar Núrtazaev auyly) túr.

Tólegetay baba turaly eng alghash qalam terbegen adam -  Týrkistan avtonomiyasynyng premier-ministri bolghan Múhametjan Tynyshbaev edi. Ol keyin, 1925 jyly Tashkent qalasynan shyqqan «Qazaq tarihyna qatysty materialdar» degen halqymyzdyng tarihy men etnografiyasyna qatysty kólemdi enbeginde Tólegetay babamen qatar, qazaq halqyn qúraytyn ru-taypalar jóninde kóptegen jazba shejirelik materialdar beredi. Avtordyn, osy enbegi qazirge deyin qazaq ghalymynda qúndy enbek retinde atalyp keledi.

Tariyhqqa kóz jýgirtsek, qatty qyrghynnan keyin halyqta qayta bir oyanu, serpilu bolyp otyrghan. Shynghys han zamanynda soghysa jýrip, Altay men Tarbaghataydan Syr boyyna qonys audarghan qazaq taypalary es jiyp, eldik sanatyn qalpyna keltire bastaghanda elge tútqa bolghan túlghalardyng biri - Tólegetay baba.

Sol sebepti qazaqtyng qazirgi belgili ghalymdarynyng biri Ádilhan Baybatshaúly «Qazaq dalasynyng ejelgi tarihy» degen kitabynda: « qazaqtyng últ bolyp qalyptasuyna bastaushy retinde biylik tizginin ústaghan alghashqy túlghalardyng biri - Nayman Tólegetay әulie edi...», - dep jazady.

Tarihshy ghalym, jazushy Qoyshyghara Salgharaúly: «Tólegetay, Ketbúgha, Saryjomarttar qalyng Nayman taypasyn órbitken iri túlghalar... osy Tólegetaydyng shóberesi Ertory Qarakereyúly - Esim hannyng zamandasy. Tólegetay qojalardan qyz alghan әri qojalardyng beyitine jerlengen. Ol kezde qojalar «Payghambardyng úrpaghymyz dep eseptep, ózderin  jay qazaqtan joghary sanaytyn», - dep jazady («Qazaqtyng qily tarihy». 254-255-bet).

El auzynda saqtalghan anyz-әngimelerde Nayman atanyng úly Belgibay men әulie kelini - Aqsúludan (Álpesh) Sýiinish tuady. «Sýiinip jýreyik» dep esimin Sýiinish qoyypty.  Sýiinish ózi ghana emes, elin de «qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan» dәurenge jetkizipti. Sodan el oghan toyyndyrdy, kiyindirdi dep «Sýgirshi» degen laqap at beripti. «Sýgirshinin» maghynasy ol kezde sonday bolsa kerek.

Naymannyng jalghyz úly Toqpan ólip, salt boyynsha ózgeler әmengerlikke talasyp jýrgende 20 jasqa jana tolghan Aqsúlu kelin aqyl-aylasymen solardy jenip, ata shanyraghyn saqtap qalady. Ózining sinlisi Toqsúludy atasyna aittyryp, oghan «Qyz eney» dep at qoyady. Odan Belgibay tuady.Ol on altygha tolghanda 36 jastaghy Aqsúlu (Álpesh) әmengerlik jolmen qaynysy Belgibaygha tiyip, odan Sýiinish tuady. Sýiinishten Tólegetay, odan Qytay, odan Tórtuyl, Qarakerey, Matay, Sadyr tudy deydi. Osynday úrpaqtardyng ómirge keluine sebepker bolghan, ózi kelin bolyp týsken shanyraqtyng qúlamauy ýshin adaldyqpen kýresken  әulie anagha qanday qúrmet kórsetsek te artyq emes.

Sondyqtan, «NAQ-BIRLIK» qoghamdyq qory bayqaugha qatysushy ýmitkerlerding ónerin arnayy qúrylghan saraptau toby baghalap, tómendegidey qasiyetterine nazar audaratynyn eskertedi:

- óleng -jyrlaryndaghy sóz qoldanysyna, úiqasyna, oi-jýieliligi men terendigine, kórkemdik erekshiligine;

- shygharmalaryn jatqa jәne mәnerlep oqu sheberligine;

- til tazalyghyna, sahna mәdeniyeti jәne kiyimine.

I.Bayqau eki kezennen túrady:

1. «Qazaqtyng abyz úly Tólegetay» jazba aqyndar bayqauynyng irikteu kezenine ólender  -  2012 jyldyng 25 qyrqýiegine deyin qabyldanyp, qazylar alqasy ekinshi, yaghni, sheshushi kezenge ótken aqyndardy anyqtaydy.

 

2. Bayqaudyng qorytyndy sheshushi kezeni osy jyldyng 12 qazan kýni Qyzylorda oblysy, Janaqorghan kentindegi audandyq Mәdeniyet ýiinde ótedi. Bastaluy saghat 18.00.

II.Bayqau tómendegidey 3 nominasiya

boyynsha ótedi:

  1. «Millionnan astam úrpaghy bar Úly baba» - Aqyndardyn  Tólegetay babagha arnaghan 1 óleni. Mazmúny kiyeli babanyng halyq tarihynda alatyn ornyn, parasatyn, erlik, danalyq, sheshendik, әuliyelik kelbetin, qasiyetterin  tanytatyn tuyndy boluy shart.
  2. «Áueli qaryzdarmyz analargha» - Nayman atanyng әulie kelini -          Aqsúludyng (Álpesh) danalyq aqyl-parasatymen ata shanyraghyn saqtap qaluy. Dýiim elding ómirge keluine sebepker bolyp, ózi kelin bolyp týsken shanyraqqa adaldyqpen, otyn óshirmey, úrpaghyn jalghastyruyn, adamgershilik asyl qasiyetterin óleng sózben órnektep jetkizu.
  1. «Týgel bolsyn tórt kózin...».

(qazaq jerining birtútastyghy, eldik, birlik, yntymaq, erlik taqyrybyna arnalghan ólen). Babalardan qalghan asyl múra - sarqylmas ruhany qazynasyn sóz qúdireti arqyly tilge tiyek etu.

III.Bayqau sharttary:

1.Bayqaugha qatysushy talapkerden tómendegi qújattar qabyldanady:

- bayqaugha qatysugha súranys;

- bayqaugha qatysushy ýmitker turaly mәlimet (qatysushynyng aty-jóni,tughan jyly, qyzmeti nemese, oqu orny, meken-jayy, anyqtama telefony kórsetiledi);

- shygharmashylyq ómirbayany;

- jeke kuәligining kóshirmesi:

- aldyn-ala ózderi turaly mәlimetpen qosa týrli týsti 9h15 kólemdegi fotosuretin,búryn esh jerde jariyalanbaghan,oryndalmaghan ólenderining elektrondy núsqasyn /15 shumaqtan aspauy qajet,14 keglmen jazylghan/ jiberui tiyis (talapqa say emes ólender bayqaugha qatystyrylmaydy).

4. Shygharmany oqu,oryndau ýshin әr tapsyrmagha 3 minut uaqyt beriledi, belgilengen uaqyt reglamenti saqtaluy tiyis;

5.Bayqaugha qatysushy ýmitkerler  sahnagha layyqty, últtyq aishyqty kiyimmen, bolmasa әdepke say kiyinui jón.

 

Bayqau jenimpazdary Almaty oblysynyng Taldyqorghan qalasyndaghy «NAQ-BIRLIK» qoghamdyq qorynyng Diplomy jәne syilyqtarmen maraptattalady.

Bayqaugha qatysushylardyng issapar shyghyny qatysushy jaq esebinen tólenedi.

Bayqaugha qatysushy ýmitker turaly jogharydaghy kórsetilgen qújattar, ólenderining bir danasy (qaghaz jәne elektrondy núsqasy) 2012 jyldyng 25 qyrkýiegine deyin tómendegi meken-jaygha tapsyryluy tiyis:

Taldyqorghan qalasy, Dostyq Ýii, Qaratal shaghyn audany, 36 «A»,  207 kabiynet. Anyqtama ýshin tel. 8(7282)40 08 25

«Abay-aqparat»

0 pikir