Sәken Aldashbaev. Endi etegimizdi japqanymyz dúrys
Mәdeniyet jәne aqparat ministrining nazaryna.
Teledidar býgingi kýnning kózi, qúlaghy hәm tili, qoghamnyng tәrbiyeshisisi ghana emes, jarnamanyng da ordasyna ainalyp ketkeni qashshan. Dúrys bәsekelestik pen qoljetimdilikke ne jetsin, әri sol halyqqa qyzmet etip otyrghan telearnalargha negizgi qarjy kózi sol.
Degenmen solay eken dep jarnamalardy ondy-soldy talghamsyz beruden әbessizdikke boy aldyratyn bolyp aldyq. Maqúl, keshegi ótpeli kezenderde qoldaghy tauardy qalay bolsa da ótkizu ýshin jarnamanyng nebir týrin kórsetip baqty. Biraq, endi esimizdi jiynaghan kezde etegimizdi japqanymyz dúrys emes pe?
Olay deytinim ózderiniz de biletin shygharsyzdar, qaybir jyldary әielderding opa-dalaby, kiyim - keshegi, tipti tóstartqyshyna deyin jarnamalandy. Sondaghy masqarany aitsanshy. Tizilgen әielder kelip әlgini qolyna alyp jatady da artynan ony kiyip túrghandaryn dәl aldyna әkelip kórsetedi.
Mәdeniyet jәne aqparat ministrining nazaryna.
Teledidar býgingi kýnning kózi, qúlaghy hәm tili, qoghamnyng tәrbiyeshisisi ghana emes, jarnamanyng da ordasyna ainalyp ketkeni qashshan. Dúrys bәsekelestik pen qoljetimdilikke ne jetsin, әri sol halyqqa qyzmet etip otyrghan telearnalargha negizgi qarjy kózi sol.
Degenmen solay eken dep jarnamalardy ondy-soldy talghamsyz beruden әbessizdikke boy aldyratyn bolyp aldyq. Maqúl, keshegi ótpeli kezenderde qoldaghy tauardy qalay bolsa da ótkizu ýshin jarnamanyng nebir týrin kórsetip baqty. Biraq, endi esimizdi jiynaghan kezde etegimizdi japqanymyz dúrys emes pe?
Olay deytinim ózderiniz de biletin shygharsyzdar, qaybir jyldary әielderding opa-dalaby, kiyim - keshegi, tipti tóstartqyshyna deyin jarnamalandy. Sondaghy masqarany aitsanshy. Tizilgen әielder kelip әlgini qolyna alyp jatady da artynan ony kiyip túrghandaryn dәl aldyna әkelip kórsetedi.
Sol siyaqty bir jarnamada ýlken mekemede otyrghan basshy hatshysyna shay aldyrady. Yaghni, jarnamalanyp jatqan shaydy iship, keremetin kórsetip baghu kerek. Hatshy ssenariy boyynsha etegi bir-aq qarys kóilek kiyip, basshysynyng aldyna bir kese shay alyp keledi. Basshy bolsa shaygha emes, «aq sazanday jyltyldauyn-ay» degendey hatshynyng sanynan kóz almay qaraydy. Kamera da әlgi biykeshting jaltyldaghan sanyn bajyraytyp túryp kórsetkenin qaytersing (tipti ashynghannan úyalmay aitatyn bolyq-au). Al, әlgi qyz oghan qymsynbastan shayyn beredi de, bóksesin búrandatyp shyghyp ketedi. Kamera taghy da ony artynan týsirip túrady (keshirinizder). Búl ne degen masqara, sannyng jarnamasy ma, әlde shaydyng jarnamasy ma dedik? Ana jigitting әieli, ana qyzdyng әke-sheshesi qayda qarap otyr? Olargha aqsha jaqyn shyghar, onda últty oilaytyn telearna basshylaryna ne bolghan? Tәrbiyening tal besigi bolyp otyrghan mandayaldy birer telearnamyzdyng jasap jatqany mynau, qalghandary ne istemeydi dedik sol kezde kýiinip. Shay ainalymgha týsse kerek, ol jarnamadan qútylghanday bolghanbyz. Biraq dәl býginde qyz ben kelinnin, әiel zatynyng qoldanatyn olbeiys, tampon sekildi proklatkileri masqaramyzdy shygharyp keledi. Ony týngi mezgilde, ne qúpiyalau etip berse bir sәri. Janúyamyzben birge as iship otyrghanda kiynolardyng arasynan qayta-qayta jyltyldatyp shygharuyn qoyar emes. Eng soraqysy onyng qay jerde túratynyn jaqyndatyp kórsetetinin qaytesin. IYә, kórmey qalady dep oilay ma, bir emes bes-alty qyzdy bylay-balay jýrgizip, aldy men artynan qayta-qayta, tipti onyng qay jerde túratynyna deyin búltiytyp kórsetkende kelin men qyzynnyng kózinshe jerge kirip kete jazdaysyn. Ol jylt ete qalghanda telearnany auystyra beruge de úyalady ekensin. Bir týrindegi jarnamasy bitse, basqa qyrynan shygharady. Múnysy qalay, әli el týsinbey jatyr dey me eken? Olay oilasandar qatty qatelesesinder. Sebebi, ana bәlelerinning jarnamasyn ózgertken boyda ýidegi kishkentaylar: «O, proklatkining basqa jarnamasy shyghypty!», - dep jamyrasa qalady.
Mine, býgingi jas úrpaq osylaysha әielderding qúpiya zattaryn kórsete beruge, kóre beruge bolady eken ghoy degen tәrbiyemen ósude.
Artyq aitsam, keshirersizder, bút jarnamasy bizding elde songhy jyldary qalypty jaghdaygha ainalyp otyrghany janyma batady. Osyghan bir tyiym nege jasalmaydy? Araqtyng jarnamasyn tyighannan qiyn bolyp túr ma?
Jalpy hadiste «bir әiel týzge shyqsa, on kisini kýnәqar etedi jәne ózi on kisining kýnәsinday kýnә arqalaydy» demey me? Nege? Óitkeni әiel denesine adam kózi týsip, jaman oy qylang ete qaluy mýmkin. Al, payghambarymyz әiel kiyimining denesine jabysyp túruyna jәne oghan qaraugha qatty tyiym salghan. Múnyng ýlken kýnә ekenin eskertken. Alayda, telearnalardaghy talghamsyzdyqtyng saldarynan er azamattar kóz aldyndaghy sharaynadan qyzdardyng haram etilgen jerine amalsyz qarap qalu arqyly tozaq otyna dayyndalyp jatyr emes pe?.. Sol jarnamagha týskender men týsirgender she? Bir Alla biledi, degenmen sol jarnamalar qansha adamdy kýnәqar etip jatyr. Al, oghan «tәit» deytin bir adam tabylmaghany qalay. Búl barlyghymyz ýshin kýnә emes pe? Osy pikirimdi bir otyrysta aita qalyp edim, bir aqsaqaldar «oybay, olay deme, Payghambardyng aitqany dep sóz bastama, bahbis deydi» dep shorshyp týsti. «Au, sonda kelining men qyzynnyng ana jerine qaraghanyng kýnә degening ýshin Qúday atqan bahabis bolyp shygha kelemiz be, ne bop ketti ózi?», - dep aqsaqaldargha saual tastadym. Sәl ýnsizdikten son: «Qaytesin, kórsete bersin», - dedi bireui. Meyli, kim ne dese o desin, әiteuir sol jarnamalar men ýshin óte qisynsyz dýniye.
Telearnalardaghy azamattargha esterindi jiyndar, adal arlaryndy haram jarnamanyng bes tiynyna satpandar, eger úrpaqtarynnyng tәrbiyesin oilasandar. Adamy ardy qorlap otyrghan osynday úyatsyz jarnamalardy telearnalarymyzdan alyp tastandar deymiz. Búl - kýbejektep pikirin ishke býkese de halyqtyng talaby. Múnyng ornyna basqa kerekti jarnamalar kórsetinizder. Mәselen, Syr ónirine qauyn kúrty týskeli 3-4 jyl boldy. Sol qauyn qúrtynan qauyndy qalay, nemen, qanday dәrimen qorghau kerektigin auyldaghy aghayyndar tolyq bile almay jýr. Soghan oray qauyndy qauyn shybynynan qorghayytyn dәrini, sol siyaqty mal aurularynyng dәrilerin jarnamalasanyzdar núr ýstine núr bolar edi.
«Abay-aqparat»
