Senbi, 27 Sәuir 2024
Janalyqtar 3078 0 pikir 3 Tamyz, 2012 saghat 08:47

Ómirzaq Aqjigit. Dala men qala: býgingi beyne

(jolsapar kýndeligining jalghasy)

Áuliyede dәret satqan...

«Aqshanyng iyisi bolmaydy»

Vespasian, Rim imperatory

Uәde etkendey saparnamada Qyzylorda oblysy jayly әngimege kóshpesten búryn naghyz búrynghy qazaqy qalypty barynsha saqtap qalghan, bir kórgenin qaghyp alatyn barynsha alghyr da qabyletti, beyimdelgish te eliktegish, sol sebepti jaqsydan da, jamannan da, әsirese songhysynan  tek birinshi orynda jýretin ózimizding tughan ólkemiz Ontýstik Qazaqstandaghy qandastarymyz jayly bir-eki auyz sóz aita ketuge mәjbýrmiz. Mәsele әuliyeli oryndar basyndaghy ...dәrethanalar jayly. Búl aitatyn sóz qalmaghandyqtan emes, aitpasqa amal qalmaghandyqtan ekenin oqyrman qauym týsinip otyrghan shyghar degen oidamyz.

(jolsapar kýndeligining jalghasy)

Áuliyede dәret satqan...

«Aqshanyng iyisi bolmaydy»

Vespasian, Rim imperatory

Uәde etkendey saparnamada Qyzylorda oblysy jayly әngimege kóshpesten búryn naghyz búrynghy qazaqy qalypty barynsha saqtap qalghan, bir kórgenin qaghyp alatyn barynsha alghyr da qabyletti, beyimdelgish te eliktegish, sol sebepti jaqsydan da, jamannan da, әsirese songhysynan  tek birinshi orynda jýretin ózimizding tughan ólkemiz Ontýstik Qazaqstandaghy qandastarymyz jayly bir-eki auyz sóz aita ketuge mәjbýrmiz. Mәsele әuliyeli oryndar basyndaghy ...dәrethanalar jayly. Búl aitatyn sóz qalmaghandyqtan emes, aitpasqa amal qalmaghandyqtan ekenin oqyrman qauym týsinip otyrghan shyghar degen oidamyz.

Sansyz baby bar Sayramdaghy Ibragim atanyn, babtardyng baby Arystan baptyn, týmen bapty Týrkistandaghy Qoja Ahmet Yassauy babamyzdyng basyna barghanda músylmandyq ghúryppen әdettegidey dәret aldyq. Sonda bayqaghanymyz beti-qol dәretin alatyn jer әjethanadaghy ish dәret alatyn jermen birge eken. Búnyng músylmandyqqa qanshalyqqa say keletinin biz bilmeymiz, biraq etika men tazalyqqa say emes ekendigi anyq. (Tek Manghystaudaghy Beket atanyng basynda ghana ol ekeui eki bólek jerde). Meyli, onysyna da kóneyik, biraq, Arystan bap jatqan Shәuildir kentinde dәrethanagha vokzaldardaghyday ... aqsha tólep kirdik. Jalpy, osynday adam qajettigin alypsatar saudagerlikke salu - sol elding órkeniyettik dengeyining kórsetkishi. Birinshi ret búl dәstýrdi rimdik imperator Vespasian engizgen. Jәne ony «oyma tazgha - on tenge, qyrma tazgha - qyryq tenge, sisa da ber - bes tenge, simasa da ber - bes tenge, sal k... indi kersenge» dep, qazynagha aqsha tabu ýshin nebir salyq týrin salghan qazaq eposy «Múnlyq-Zarlyqtaghyday» amalynyng tausylghandyghynan, soghys jýrgizemin dep qarjysy qalmaghannan keyin istegen. Al, biz eshkimmen soghysyp jatqan joqpyz ghoy! Qazynamyzdaghy qarjymyz da jeterlik. Jyl sayyn orta eseppen 40 mlrd.tenge iygerilmey qalyp jatady. Endeshe osy dәrethanalardy aqyly etetindey basymyzgha ne kýn tudy?! Sol vokzaldar men bazarlardyng tabysy osy bizneske qarap qalyp pa? Olar da meyli, Shәuildirdegidey әuliyening basyndaghy dәrethanany aqyly etken ne súmdyq? Týrkistan odan da asyp týsken - múndaghy tualet birneshe aidan beri bitpeytin-qoymaytyn jóndeude, al siz dәret alu ýshin kóshening qarsy betindegi aqyly әjethanagha barasyz. Onyng aqysy Qazaqstannyng esh jerinde joq - 50 tenge.

Ákimshilikterdegilerding qúlaghyna altyn syrgha. «bizde әr basshy - ózi qojayyn, ne istese de ózderi biledi» dep, eldi búrynghysha jayyp jiberip qarap otyra bere me, joq әlde «búnymyz masqara eken» dep, olardyng úyatyn oyata ma...

 

«Qazaq úiyqtap jatqan joq»...

Qyzylordada eki kezdesu boldy. Bireui partiya úiymdarynyng jergilikti basshylarymen, ekinshisi ghylymiy-zertteu ortalyq bolyp sanalatyn Á.Tәjibaev atyndaghy oblystyq kitaphanyng keremet ghimaratynda oqu oryndarynyng oqytushylarymen, sharuashylyqtardyng búrynghy basshylarymen. Ásirese, ekinshi kezdesu ghibratty  ótti.

Ángimening týiini «qazaq úiyqtap jatqan joq» degenge saydy. Biraq.. Bayaghyda biyliktegiler bir basshyny tikeley jazalaugha batpay, toghay ishine aparyp, talgha jalanash baylap tastapty. Ertesine janashyr bir adam baryp, әlgining denesine jabysyp túrghan qalyng masany quayyn dese jazalanushy qudyrtpapty. «Kórmeysing be, búlar әbden toydy. Olardy qusan, ornyna ash masalar keledi» depti. «Halyq biylikti osy sebepti «jaqsy kóredi» dedi sóz alghan sheshenning biri.

«Degenmen, qazaq úiyqtap jatyr» deuge kelmeydi. Tek ol tózimi shekten shyghatyn kezdi ghana kýtip otyr. Mysaly, osy Qyzylordada toqsanynshy jyldary «bazar kóterilisi» oryn aldy. El ereuilge shyqty. Oghan sebep ne edi? Sebep bazar basshylarynyng toyymsyzdyghy boldy. Olar jalgha berip otyrghan ornynyng baghasyn bir kóterdi, halyq shydady. Eki kóterdi, halyq shydady. Ýsh kóterdi, shydady. Oghan da toymay, endi jol boyynda jaymasyn jayyp, bolmashy zatty satyp otyrghandardan aqsha jinaugha kiriskende halyq dýr kóterildi. Mine, býgingi biylik te osynday bir oghash, shekten shyghar sheshim qabyldaytyn bola qalsa, býkil el kóterilip ketui mýmkin».

Kenes Odaghy kezinde odaqtyq bәigening aldyn bermegen, ataqty  «Qarmaqshy» kensharynyng 25 jyl diyrektory bolghan  Isaghaly aqsaqaldyng pikirinshe býgingi iygerilmey jatqan jerge salyq salynatyn bolsa, «sirinkenin» rólin sol sheshim oinauy mýmkin. «El jerdi iygere almaydy. IYgeru ýshin qarjy, tehnika kerek. Jeke sharaugha ainalyp ketken halyqtyng qolynda ol joq. Ony satyp ala qoyayyn dese nesie alu da azap. Men 1997 jylgha deyin kenshardy taratpay, ústap keldim. Aqyry, qysymgha shyday almadym. Býgin sol gýldengen kensharyma barsam, janym auyrady».

Ziyaly qauym ókilderining pikirinshe halyqtyng ruhyn kóterer qadamdargha barmasa, býgingi biylik auysar kezeng elge auyrtpalyq alyp kelui әbden mýmkin... Al, әzirge onday pighyl biylik tarapynan bayqalar emes. Eng bolmaghanda ózi barlyq jaghynan úqsaugha tyrysyp jatqan, ýlgi tútyp, aitqanyn eki etpey otyrghan Resey basshylyghy sekildi «ana kapitalyn» kóteruding ornyna, el basymyz «kóp balanyng keregi joq, odan-daghy tiyimdiligi (?!) joghary 3-4 balany asyrap-jetildirgen jaqsy» deydi. Býgin osylay desek, ol sózimiz erteng is jýzinde batys elderindegidey jalghyz balagha ainalyp shygha keleri sózsiz.

Oypyrmay, qazaqty kógertpes ýshin bizding biylik endi ne oilap tabar eken?..

«Abay-aqparat»

0 pikir