Júma, 3 Mamyr 2024
Janalyqtar 19770 0 pikir 1 Tamyz, 2012 saghat 11:51

Qaztughan babam aitypty...

On besinshi ghasyrda ómir sýrgen jyrau Qaztughan babamyzdyng «Qonysymen qoshtasuy» dep atalghan jyryn oqyghanda-aq sol bir el basyna kýn tughan almaghayyp zamannyng elesi kóz aldynyzgha kelgendey bolady.

Adyra qalghan kók Jayyq,

Anyrap qalghan qonysym!

Qonysymnan aughan son,

Ketpegey edi yrysym.

Taudaghy tarlan bóri edim,

Tarylghan syndy tynysym.

Keyingi ósken jas bala,

Aq baltyryn týrinip,

Basaryna erinip,

Kókiregi kýiinip,

Tek tirlikke sýiinip,

Yqtiyarsyz jýgirip,

Auzy týkti kәpirdin

Etpegey edi júmysyn!

Búl qonystan ketpesen,

Múny talaq etpesen,

Ekeu-ekeu sóilesip,

Bizding keyingi ósken jas bala

Auzy týkti kәpirdin

Soqpasa eken paydasyn!- dep kýiinip, kókiregin qars aiyryp, zapyran jyryn tógipti-au úly jyrau! Búl jyrdyng shyqqanyna arada attay alty ghasyr ótipti. Biz shýkiraman - ózimizshe erkin elmiz. Alayda Qaztughan atamyzdyn: «Bizding keyingi ósken jas bala, auzy týkti kәpirding soqpasa eken paydasyn!» dep asa qauip qylyp, saqtandyra aitqan ósiyetining ómirimizding kóp túsynda oryn alyp jatqanyn sezip-bilgen sayyn qabyrghang qayysady. Búghan mysal izdeseniz alysqa kóz saludyng qajeti shamaly, bizding Oral qalasy әbden jarap qalady.

On besinshi ghasyrda ómir sýrgen jyrau Qaztughan babamyzdyng «Qonysymen qoshtasuy» dep atalghan jyryn oqyghanda-aq sol bir el basyna kýn tughan almaghayyp zamannyng elesi kóz aldynyzgha kelgendey bolady.

Adyra qalghan kók Jayyq,

Anyrap qalghan qonysym!

Qonysymnan aughan son,

Ketpegey edi yrysym.

Taudaghy tarlan bóri edim,

Tarylghan syndy tynysym.

Keyingi ósken jas bala,

Aq baltyryn týrinip,

Basaryna erinip,

Kókiregi kýiinip,

Tek tirlikke sýiinip,

Yqtiyarsyz jýgirip,

Auzy týkti kәpirdin

Etpegey edi júmysyn!

Búl qonystan ketpesen,

Múny talaq etpesen,

Ekeu-ekeu sóilesip,

Bizding keyingi ósken jas bala

Auzy týkti kәpirdin

Soqpasa eken paydasyn!- dep kýiinip, kókiregin qars aiyryp, zapyran jyryn tógipti-au úly jyrau! Búl jyrdyng shyqqanyna arada attay alty ghasyr ótipti. Biz shýkiraman - ózimizshe erkin elmiz. Alayda Qaztughan atamyzdyn: «Bizding keyingi ósken jas bala, auzy týkti kәpirding soqpasa eken paydasyn!» dep asa qauip qylyp, saqtandyra aitqan ósiyetining ómirimizding kóp túsynda oryn alyp jatqanyn sezip-bilgen sayyn qabyrghang qayysady. Búghan mysal izdeseniz alysqa kóz saludyng qajeti shamaly, bizding Oral qalasy әbden jarap qalady.

Patsha zamanghy salynghan kóne eskertkishterin maqtan qylghan, Jayyq jaghasyndaghy qalanyng bet-beynesi әli kýnge sheyin qazaqy qalypqa kelmey otyrghany jasyryn emes. Sәulet óneri aqsap túr. Salynyp jatqan ýiler men qaptaghan sauda ortalyqtary da eskining izin qaytalaudan qashpaghan. Kóbining fasady sol patsha zamanghy ghimarattardyng kóshirmesi dersin. Ne arystannyn, ne jartylay jalanash erkektin, naghyz bolmasa júmyr baghanaly kýii esh ózgerissiz oi-sanagha búrynghyny eske týsire beredi. Biraq bizding búrynghyny emes, jattyng búrynghysyn. Mәsele osynda. Azat elmiz. Kóshedegi ýilerimizding de týr-túrpaty soghan sәikes bolsa, qane?!. Onyng ýstine mandaysha bitken orys pen aghylshyn tilinde. Memlekttik tilge shýiirilgen múryn sol kýii kókke qarap túr. Andaghangha, osynyng bәri Qaztughan babam aitqan jattyng sharuasyn soghu, ózgening júmysyna jegilu emey nemene?

Jyrau: «Búl qonystan ketpesen, múny talaq etpesen...» әlgindey bolyp sorlaysyn, qamytsyz-aq basqanyng degenine kónip, qor bolasyng dese, biz Ábilqayyrday batyr hanymyz patshagha: «Jayyq qúrghap ketkenshe, aqyrzaman jetkenshe búl aradan qazaq eshqayda kóshpeydi!» dep aibat, ses kórsetkenindey ata qonysty jaugha bermey qorghap qaldyq, úrpaqqa miras ettik. Búl jer ýshin qanshama joyqyn shayqastar ótti. «Jayyq ýshin jandasqan» Isatay men Mahambetter kóksegen kýn tóbemizde. Biraq jyrau aitqan jattyng yrqyna qúlau, sonyng júmysyn isteu aldymyzdan kes-kestep shygha beredi. Búl Oralda tipti kýni ótken, esh mәn-maghynasy qalmaghan Misha Gavrilov siyaqtylardyng eskertkishi men balgha-oraqty, mashina jóndeu zauytynyng aulasynda miz baqpay túrghan «kýn kósemnin» beynesin kózden tasa qyla almay kýn óltirip jatyrmyz.

Songhy eki-ýsh jylda ata-babalarymyzdyng qanatty sózderi jazylghan, beynesi salynghan bildordtarymyz túratyn, ótkende ol joyyldy, oryndary bos, esesine ýlken-ýlken ghimarattar qabyrghasy onyng kókesindey jarnamagha tolyp barady. Oral qúddy qazaqtyng emes, basqanyng qalasyna kóbirek úqsaydy.

Qala ortasyndaghy Abay atamyz ben Syrym batyrdyng eskertkishinen basqa últtyq kelbet berip túrghan bir jóni týzu kóshe, ne ghimarat joq. (Oqay-soqay mýsinderdi sanap otyrghanymyz joq. Sanasang da jalghyz Júban atamyzdyng mýsininen ózge qazaqtan shyqqan túlghagha mýsin bar ma? Joq!) Syrym batyrymyzdyng eskertkishi túrghan ortalyq danghylymyzdyng atauy «eki jýzdi». Úyalmay-qyzarmay: «Dostyq - Drujba» deymiz. Sony nege Abay, nemese Syrym batyr esimimen atamasqa? Songhy kezde sol Syrym baba eskertkishi de әldekimderge únamay jýrgenin bilip, bir silkindik.

Oraldaghy Abay kóshesi bir týkpirde, bar bolghany jiyrma shaqty ýiden túratyn, jan adam bile de bermeytin bir shette. Osydan song aityp kóriniz: «Tek tirlikke sýiinip, yqtiyarsyz jýgirip, basqanyng paydasyna shappadym» dep, aita almaysyz. Bilip te bilmey, sezip te sezbey ózgening úpayyn týgendep jatsyn.

M.Gavrilov eskertkishining qarsy betinde Mahambet atyndaghy BQMU túr. Qúlaghaly túrghan eskertkishti biyl da maylap, saylap tastady. Talaydan aityp kelemiz, sol oryngha Isatay men Mahambetting eskertkishi ornatylsa dep. Bylay әreket bolatyn syqyldy, biraq... biraq... Sosyn qalanyng ósip kele jatqan shet aumaghynda «jetinshi», «segizinshi», tipti «toghyzynshy» shaghyn audandar týzildi. Mine, sol túsqa Edil (Atilla) patsha men Túmar hanymgha (Tomiriys) arnap kelisti eskertkish ornatylsa degen arman ishte ot bop laulauda. Qúrmanghazy atamyzgha Astana men Aqtauda jәne Astrahanida eskertkish qoyyldy, al tughan jerinde, yaghny Oralda kishigirim mýsin de joq. Sol siyaqty tolyp jatqan: Dina, Dәuletkerey, Seytek, Mәmen syndy asyldarymyzdy da úmytugha qaqymyz joq. «Auruyn jasyrghan óledi» degen, bizding osynday-osynday sherimiz bar, aghayyn.

Osyghan el aghalary, qolyna senip tapsyrylghan biyligi, әlueti bar azamattar beyjay qaramay, júmystansa, búqara qoldaydy, eki dýniyede onday azamattargha alghys jauyp, aruaqty ata-babalarymyz da riza bolady. Oral qalasy Ekinishi Ekaterina tanghan atauymen әli kele jatyr ghoy, sonysy da jeter, qazaqy atuday tilge oralymdy bolyp ketken, halyq solay qylyp alghan. Al aitylghandar birtin-birtin iske asuy kerek. Erkin elding әr qalasy men auyly erkindikti sezinip, «jana kiyimmen» kóringeni oryndy. Toghyz joldyng torabynda ornalasqan qalamyzdyng keskin-kelbeti tәuelsiz Qazaqstangha say ózgerse, «Edil menen Jayyq bop, eshkimmen de úryspay» ómir sýrip jatqan halqymyzdyng ruhy asqaqtay týser edi! Búl eng aldymen Qazaqstan ýshin qajet. Osyny úghynatyn uaqyt jetti.

Múnaydar BALMOLDA

Oral qalasy

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 766
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 580
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 476
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 487