Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Áne, kórding be? 4333 7 pikir 4 Qazan, 2021 saghat 12:21

Pandora isi: Kimder bar?

Kýni keshe AQSh-ta «Pandora isi» degen ataumen jurnalisterding zertteuining bir bóligi jariyalandy. Qújat әlem elderi boyynsha ofshorlyq esepshottardy ashu, zansyz mýlik satyp alu, әskery kelisimder men kenishterdi iyelikke alu jәne basqa da isterge qatysty qúpiya mәlimetterden túrady. Qarjylyq kelisimderdi qúpiya jasau boyynsha qújattardy zertteuge 117 elding 600 jurnaliysi qatysqan. Olar jiyntyghy 11,9 million fayldy qolgha týsirgen. «Pandora Papers-ty» jasap shyghu ýshin jurnalister eki jyldan astam júmys istegen. 

Jemqorlyq pen birlesken qylmysty zertteu ortalyghynyng (The Organized Crime and Corruption Reporting Project, OCCRP) mәlimeti boyynsha, qújattarda 100-den astam elding 35 basshysy men 400-den astam sheneunikter bar. Búl әzirge belgilisi, al milliondaghan fayldardyng arasynda olardyng sany eselep artuy mýmkin deydi mamandar.

Chto takoe Pandora Papers

Qújatta songhy jyldary ofshorlyq ortalyqtyng biri Ontýstik Dakota shtaty bolghany aitylady. Oghan negizinen milliondaghan dollarlar Bagam jәne Kayman araldarynan audarylghan, al óz kezeginde ol araldargha basqa elderden týsui mýmkin. AQSh-taghy «Baker McKenzie» qúqyqtyq kompaniyasy ofshorlyq kompaniyalardy qoldaugha baryn salghany da belgili boldy. Olar AQSh-tan bólek sheteldik kompaniyalardy da qoldaghany anyqtaldy.

Qújatta atalghan ofshorlyq kompaniyalar bolsa zandy negizde júmys istegenderin aituda. Mysaly «Alcogal» jәne «Asiaciti Trust» kompaniyalary «The Guardian-gha» zandy negizde júmys isteytinin mәlimdegen. «Alcogal» ofshorlyq kompaniyasy AQSh-taghy Panamanyng búrynghy elshisimen qúrylghan bolatyn. Kompaniya ózi júmys isteytin aumaqtyng zanyna baghynyp, tiyisti organdarmen ýnemi baylanys ústaytynyn jetkizgen. «Alcogal» óz elining qarjysyn jymqyru nemese qarjyny iygeru ýshin zansyzdyqqa barudy kózdegen tútynushylardyng esepshottary anyqtalsa ony búghattap tastaytynyn jәne ol boyynsha kompaniya tútynushylardyng eline habarlasatyn ereje ornatqan.

Al Singapurda ornalasqan «Asiaciti Trust» ofshorlyq kompaniyasy bolsa Singapur zanyna baghynamyz, deydi. «Fidelity» kompaniyasy ózining tútynushylary jayly aqparatty asha almaytynyn jariyalady.

Dey-túra qújattarda kóptegen әlem liyderlerining bylyqtary naqty kórsetilgen. Olar kóbine el basshylary men tanymal kәsipkerler. «Alibaba Group-tyn» negizin qalaushylardyng biri Djozef Saydyng da aty atalmysh qújattardan tabylghan. «Alibaba Group-ta» viyse preziydent qyzmetin atqaratyn Saydyng qarjysy «Forbes» boyynsha 9,1 milliard dollardy qúraydy. Ol jaqynda «Brooklyn Nets» basketbol kluby men Manhettennen 157 million dollargha zәulim ýy satyp alghan.  Saydyng baylyghynyng basym bóligi qytaylyq satu kompaniyasynan emes ofshorlyq kompaniyalardy qúrudan týskeni anyqtaldy. Say «Alibaba Group-tyn» ayasynda kóptegen úsaq kompaniyalar qúryp, olardyng basym bóligin ofshorlyq negizde jasaqtap, alayda qújat jýzinde salyq tóleushi kompaniya retinde kórsetken. Ol Kanada azamaty bolghandyqtan Qytaydyng tehnologiya salasyna investisiya sala almaydy, alayda úsaq kompaniyalar arqyly ony jasaugha mýmkindik alghan.

«Pandora isinde» Bahreyn elining búrynghy premier-ministr bolghan, qazirgi patshanyng aghasy Halif ben Saliman Ali Haliftyng da aty atalady. Ali Halifa ofshorlyq kompaniyagha iyelik etip, Shveysariya men Germaniyadan zәulim ýiler satyp alghan. Ol Britandyq Virjin araldarynda qúny 60 mln dollar bolatyn ofshorlyq kompaniyalar qúryp,1996 jyly «Minto Assets Corp» kompaniyasy arqyly Shveysariya men Germaniyagha qyruar qarjy audarghan. Bahreyn premieri bolghan Ali Halifa óz elinde oppozisiyany qudalau men adam qúqyghyn taptau, biylikti sheksiz paydalanu faktilerin jýzege asyrghan.

Keniya preziydenti Uhuru Keniata ózining otbasy mýshelerimen birge ofshorlyq esepshottarghan 30 million dollar qarjy audarghan. Búl Keniya ýshin asa auqymdy qarajat bolyp tabylady. Keniya ashtyq pen auyz su tapshylyghy boyynsha kósh bastap túrghan elderding biri. Soghan qaramastan el basshysy Uhuru jeti ofshorlyq kompaniya ashyqan, onyng ekeui Panamada ornalassa, beseui Britandyq Virjin araldarynda.

OCCRP mәlimeti boyynsha, tipti Ukraina basshysy Zelenskiyding ózi jeke ofshorlyq jýieni qoldanu arqyly tabys kózin jasyryp, payda tapqan. Al AQSh-tyng «Baker McKenzie» kompaniyasy Igori Kolomoyskiygha milliardtaghan qarjyny iygeruge kómektesken.

«Pandora isi» Latyn Amerika elderin de dýr silkindirip jatyr. Onda Chili, Ekvador jәne Dominikannyng qazirgi preziydentteri men búrynghy basshylardyng attary atalady. Odan bólek 90 iri sheneunik pen din qyzmetkerleri de qújattarda jyltyng etken.

Qújattarda әigili әnshi Hulio Iglesiastyn  20 kompaniya arqyly Mayamiyden ýy men jeke úshaq satyp alghany aitylady. Ánshilerden Shakira men supermodeli Klaudiya Shifferding de esimin oqyp qalugha bolady.

Qújattargha qarap, sarapshylar Putinning biraz baylyghy Monakoda jasyrynghan degen qorytyndygha kelip otyr. Qújatta Putinning jaqyn dostary bolghan Svetlana Krivonogiyh, Gennadiy Timchenko men Petr Kolbinning aty atalady. Svetlana Krivonogiyh 2003 jyly Monakodan 3,6 mln dollargha villa satyp alghany kórsetilgen. Ótken jyly «Proekt» basylymy Svetlana Krivonogih Putinge eki qyz tauyp bergenin jazghan bolatyn, alayda Peskov ol aqparatty bilmeytinin, onday әieldi alghash estip túrghanyn aitty. Al Timchenko men Kolbin Putinning jaqyny retinde AQSh sanksiyalaryna úrynghan edi.

«Pandora isi» boyynsha qazaqstandyq dókeylerding de aty ataluda. Mysaly 1999 jyly «Miss Qazaqstan» ataghyn jenip alghan Ásel Qúrmanbaeva (býrynghy preziydent N.Nazarbaevpen beyresmy baylanysy jayly jii aitylady) jәne belgili oligarhtar Vladimir Ny men Vladimir Kimnyng aty atalady. Qúrmanbaevanyng ofshordaghy qúpiya kelisimder arqyly 30 million dollar payda tapqany aitylady.  Ol Britandyq Virjin araldarynda kompaniya satuymen baylanysty delingen. Al Qúrmanbaevagha qarjylar 2010 jyly Vladimir Ny qaytys bolghan song eki aidan keyin audarylypty. Vladimir Kim tólemning kuәsi bolghan. «Pandora isi» boyynsha aqparattar solay deydi. OCCRP tilshileri eks-preziydent Nazarbaevqa, Kim men Niyding otbasyna jәne Qúrmanbaevagha saual joldaghan eken, jauap bolmapty. Ortalyq Aziya memleketteri boyynsha ózge de «qyzyqty aqparattar» qaptap ketui әbden mýmkin. Sebebi 12 mln-gha juyq fayldyng barlyghy derlik әli ashylmady.

Ásel Tilektesqyzy Qúrmanbaeva «Balet pen últtyq biydi qoldau jәne damytu» qorynyng jalghyz qúryltayshysy. «Astana Balet» teatrynyng kórkemdik jetekshisi әri horeografiyalyq truppanyng damu tújyrymdamasynyng avtory, Qazaq últtyq horeografiya akademiyasynyng kórkemdik jetekshisi. Ol sonday-aq, Qazaqstanda eki memlekettik by institutynda kórkemdik jetekshi qyzmetin atqarady, balet pen últtyq by salasynda birneshe firma men qorgha iye. Búl turaly OCCRP dereginde aitylady.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

7 pikir