Senbi, 27 Sәuir 2024
Kókmúnar 3613 7 pikir 1 Qazan, 2021 saghat 16:49

13 qújat: Putin men Toqaev ne talqylady?

Resey men Qazaqstan arasyndaghy 28-30 qyrkýiekte ótken eki elding óniraralyq yntymaqtastyghynyng XVII forumy keshe ayaqtaldy. 30 qyrkýiek kýni forumgha eki el preziydentteri de qatysty. Forum pandemiyalyq jaghdaygha baylanysty onlayn formatta ótti. Biylghy forumnyng basty taqyryby ekologiyalyq jobalar boldy. 

Jyl sonyna deyin Qazaqstan men Resey arasyndaghy tauar ainalymy 20 mlrd dollardan asuy tiyis. Búl jana rekord bolmaq. Songhy uaqytta Qazaqstan men Resey arasyndaghy qarym-qatynas, barys-kelis sany eselep artty. Qyrkýiekting basynda preziydent Qasym-Jomart Toqaev Reseyding Qiyr Shyghysynda ótken «Shyghys ekonomikalyq forumyna» qatysqan bolatyn. Onda Qazaqstan basshysy týrli súraqtargha jauap berip, Qazaqstangha AES salu qajettiligi jayly da óz oiyn aitty.

Kezdesuding basty taqyrybynyng biri ekologiya boldy. Putin Reseyde ekologiyany jaqsartu boyynsha jasalyp jatqan sharalar jayly mәlimdedi. Al preziydent Toqaev Qazaqstandaghy elektr energiyasynyng basym bóligi kómirden alynatynyn, onyng ýlesi qazir 70%-dan joghary ekenin, alayda, 2060 jylgha qaray Qazaqstan ony tolyq qauipsiz, auany lastamaytyn energiya kózine almastyru qajettigin atap ótti. Búl atomdy iygeru taqyrybyn janap ótti. Ol boyynsha Resey basshysy Putin bylay dedi:

«Beybit atom salasyna kelsek. Mening qazaqstandyq әriptesim jәne dosym búl turaly aitqan edi. Biz kórshiles elderdin, bizding odaqtastarymyzdyng josparlaryna múqiyat qarap otyramyz. Resey bizding seriktesterge (onyng ishinde Qazaqstangha da) atom eletr stansiyalaryn salugha sheshim qabyldap jatsa, ony salugha qoldau kórsetuge dayyn», – dedi Putiyn.

Resey basshysy Reseyde kómirding ýlesin azaytyp, tolyq gazdandyru júmystaryn ayaqtaudy josparlap otyrghanyn mәlimdedi.

«2035 jylgha qaray gaz óndiru jәne gazdandyru júmystary ýlken qarqyngha ie bolmaq, sondyqtan qazaqstandyq әriptesterimizdi osy salada seriktestikke, birlese júmys isteuge shaqyramyz», - dedi Resey basshysy.

Reseymen forum barysynda transshekaralyq ózender mәselesi de qozghaldy. Songhy uaqytta Kaspiyding su dengeyi tómendep, Reseyden bastauyn alatyn ózender tartyludyng aldynda túr. Qazaqstan basshysy Toqaev 2030 jylgha qaray BÚÚ-nyng mәlimetine sәikes, әlem elderindegi su tapshylyghy  40%-gha jetetinin aityp, sudy ýnemdeu sayasatyn birlese jasaugha, transshekaralyq su kózderin múqiyat jýieleudi úsyndy. Jayyq ózenining su dengeyi tym tómendep ketui Qazaqstan men Resey túrghyndaryna asa qauipti ekenin de aita ketti.

Toqaev 2019 jyly Resey men Qazaqstan arasynda Jayyq ózenin saqtap qalugha qatysty kelisim jasalghanyn, atalmysh kelisimning múqiyat oryndaluyn qadaghalau qajettigin basa aitty. Sonymen qatar, transshekaralyq ózenderding boyyna su qoymalaryn saludyng qajettigin birlese maqúldasudy qarastyru qajet dedi. Toqaev su kózderin tiyimdi paydalanbau Aral apatyna úqsas jaghdaydy qalyptastyratynyn mysal etip, Ózbekstan men Qazaqstan birlese otyryp 1,5 mln gektar jerge sekseuil egudi iske asyryp jatqanyn aitty. Resey men Qazaqstan da ózenderdi iygeru boyynsha ortaq jobalar bolu kerektigin menzedi.

Preziydent Toqaev Qazaqstannyng jer bederinde ormannyng tym azdyghyn, bar bolghany 11% ekenin aitty. Alayda tabighat jaghdayyn ózgertu ýshin 2025 jylgha deyin 2 mlrd aghash egu júmystary bastalghanyn da aita ketti. Al Putin kerisinshe Reseyde ormannyng tym kóp ekenin aityp, eki elding biologiyalyq aluan týrligin saqtau jobalaryn birlese jasaugha shaqyrdy.

Toqaev Kspiy tenizinde tuleniderding qúryp ketu qaupin kóterdi. Kaspiy tuleni Resey men Qazaqstanda da Qyzyl Kitapqa engizilgen januargha jatady. Ony saqtap qalu ýshin Kaspiyde qorghalatyn aimaqtar jasaudy úsynys retinde tastady.

Balqash manynda jolbarysty jersindiru jәne ósiru boyynsha azdaghan pikiralmasu boldy. Putinning súraghyna túshymdy jauap bere almaghan ekologiya ministrining ornyna Toqaev ózi naqty jauap berdi.

«Qazaqstanda jolbarystar bolghan. Búl dala jolbarystary, ejelgi dәuirde olar azuy alty qarys jolbarys (sablezub) bolghan. Otyzynshy jyldary da kezdesken. Soghystan keyin joyylyp ketken. Biz ony qalpyna keltiru júmystaryn jasap jatyrmyz jәne ol jobany manyzdy sanaymyz. Ony túran jolbarysy dep ataghan», - dedi. Áriyne ministrding elimizdegi basty ekologiyalyq jobanyng birin naqty aita almauy әleumettik jelide kóptegen syngha arqau boldy.

Forum ayasynda 13 qújatqa qol qoyyldy. Qújattar ekologiyany jaqsartu, ózenderdi tiyimdi iygeru, kiyik pen tulenidi saqtau jәne basqa da taqyryptardy qozghaydy. Kelesi forum Reseyding Orynbor qalasynda 2022 jyly ótedi.

Abai.kz

7 pikir