Senbi, 27 Sәuir 2024
Aymaq 12968 18 pikir 17 Tamyz, 2021 saghat 17:39

Taliban: OA elderi qanday shara qabyldauda?

«Taliban» lankestik úiymy Aughanstandy tolyq jaulap aldy. El ýkimeti biylikti sodyrlargha tabystap, óz ókilettiligin toqtatty. Nәtiyjesinde Kabulge tәlibter kirip, memlekettik tu qozghalystyng tuyna auystyryldy. Aughanstannyng preziydenti Ashraf Gany elden ketti. Qazir ol Oman elinde. Aughanstandaghy jaghday Ortalyq Aziya elderine tikeley әser etedi. Sondyqtan aimaqtyng basshylary jana qaterlerge dayyndalu ýstinde. 

Týrkimen, ózbek, tәjik shekaralary Aughanstanmen shekaralasyp jatyr. Sondyqtan atalmysh memleketter óz әskerlerin kýsheytilgen rejimge keltirdi. Ásirese Ózbekstan tәlibtermen qarym-qatynas arnalaryn úiymdastyryp jatyr. Aughanstandaghy soghys Tashkentke birden óz tiygizip jatyr. Aughanstannan bosqyndar legining aghyluynan bólek, tәlibterden bas saughalap qashqan ýkimet jasaqtary Ózbekstannyng Termez qalasyna әigili «Dostyq» kópiri arqyly ótip ketti. Sonyng ishinde әigili marshal Dustumnyng da jasaqtary bar. Dustum qazirgi uaqytta Tashkentpen qúpiya dengeyde kelissózder jýrgizip jatyr.

Aughanstan әskeriyleri Ózbekstangha rúqsatsyz ótip jatyr. Naqtylap aitsaq 22 úshaq pen 24 tikúshaq Ózbekstan aumaghyna kirip, Termez әuejayyna qonghan. Onda barlyghy 585 aughan sarbazdary bolghan. Olargha «el shekarasyn zansyz ótti» degen aiyp taghylyp, tergeu júmystary bastaldy. Tashkent qazirgi uaqytta olardy Aughanstangha qaytaru, әskery tehnikany Kabulge keri beru turaly aqparattardy qúpiya ústauda.

Tashkent shekaradaghy jaghdaydy túraqtandyru maqsatynda qorghanys salasyna kýsh salsa, ekinshi jaghynan «Talibanmen» júmys jasauda. Talibanmen Tashkent búghan deyin berneshe kelissóz ótkizdi. Aughanstandaghy sayasy túraqtylyqty qamtamasyz etumen qatar, tәlibtermen de baylanysyn ýzgen emes.

«Biz jaghdaydyng osy baghytta damuy últtyq kelisimge jetuge alyp keletinine senimdimiz jәne kýshti, qabiletti memleketting qalyptasuyna jaghday jasalady dep senemiz.

Ózbekstan jaghy Aughanstanmen dәstýrli dostyq jәne tatu kórshilik qarym-qatynasty saqtaugha jәne kórshi elding ishki isine aralaspau qaghidattaryna berik ekenin mәlimdeydi», - deydi Ózbekstan biyligi.

Tashkent tәlibtermen baylanysy jayly da aitty.

«Ózbekstan jaghy shekarany qorghaudy qamtamasyz etu jәne shekaralyq aimaqta tynyshtyqty saqtau mәseleleri boyynsha Taliban qozghalysynyng ókilderimen (Qazaqstanda Jogharghy Sottyng sheshimi boyynsha Taliban qozghalysyna tyiym salynghan) tyghyz baylanysta.

Biz sonday-aq kez kelgen memlekettik shekarany búzu әreketteri Ózbekstan zannamasyna sәikes qatang týrde qorghalatynyn mәlimdeymiz», - dep qosty respublikanyng Syrtqy ister ministrligi.

Týrkimen biyligi de jaghdaygha alandauly. Arkadag Ashhabadtaghy jaghdaydy ashyp aitpasa da, tәlibterding biylikke keluining keri әserin de oilaytyny anyq. Búghan deyin sansyz mәrte týrkimen-aughan shekarasynda týrkimen sarbazdary qúpiya jaghdayda qaza tauyp, ony «jol apatyna» siltep kelgen týrkimen biyligi endi tәlibterding kýsh aluyna tipti alandaydy. Týrkimenstan tәlibterge qúpiya negizde salyq tólep kelgeni de aityluda. Alayda onyng barlyghyn joqqa shygharghan Ashhabad, qorghanys salamyz myqty dep sendirip otyr.

Tәjikstan biyligi de qauipsizdik sharalaryn kýsheytken. Atap aitqanda Aughanstanmen shekaralas aimaqqa qosymsha әsker jiberip, Resey әskery bazalaryna jana әskery tehnikalar kelude. Tәjikstan әskeri bir aida ýsh mәrte jattyghu úiymdastyrdy. 1992-1997 jyldary azamat soghysynyng qasiretin kórgen el retinde, jaghdaydyng ushyghyp ketuine alandaydy. Tәjikstan aumaghynda Ózbekstan, Resey jәne Tәjikstan әskerlerining birikke jattyghuynyng ótui de sol sebepten edi. Qazirding ózinde Dushanbe bosqyndargha baylanysty dabyl qaghyp otyr. Tәjik aumaghyna birneshe myng aughan sarbazy men qarapayym halyq bosyp kelgen bolatyn. Olardy tamaqpen, kiyim-keshekpen qamtamasyz etu de tәjik biyligine salmaq salyp otyrghan kórinedi.

Qyrghyzstan biyligi bolsa Aughanstanda jaghdaydyng túraqtalatynyna senimdi. Kabuldegi elshilik qyzmetkerleri qazaqstandyq azamattarmen keri qaytpaq. Al «etnikalyq qyrghyzdardyng tәlibterge alandauyna negizi joq», - deydi biylik ókilderi. Qyrghyzstan tarapy aughan bosqyndary kelse, 1200 adamgha deyin qabyldaugha dayyn ekenin de mәlimdedi.

Qazaqstan Aughanstandaghy jaghdaygha alandauly ekenin eshqashan jasyrghan emes. Preziydent Toqaev Aughanstandaghy jaghdaydyng ushyghuyna baylanysty eki mәrte basqosu úiymdastyryp, arnayy sharalar qabyldau turaly tapsyrma bergen bolatyn.

«Aughanstandaghy jaghday boyynsha kýshtik qúrylymdardyng basshylarymen jiyn ótkizdim. AIYR-daghy azamattarymyz ben diplomattarymyzdyng qauipsizdigin qamtamasyz etu jóninde tapsyrma berdim. Qazaqstan Aughanstandaghy jaghdaydyng ushyghyp bara jatqanyna alandaushylyq bildiredi. Ahual múqiyat baqylauda.

Preziydent Ákimshiligi men Syrtqy ister ministrligine Aughanstangha qatysty mәseleler boyynsha memlekettik organdardyng qyzmetin ýilestiru tapsyryldy. Kabuldaghy Qazaqstan elshiligi shaghyn qúramda júmys isteude. Qyzmetkerlerding qauipsizdigin qamtamasyz etu sharalary qabyldanyp jatyr», - dep jazghan edi preziydent Toqaev.

Qazirgi uaqytta el әskerin kýsheytilgen rejimge auysty. Búl Aughanstandaghy jaghdaymen tyghyz baylanysty.

Qaruly Kýshterding qyraghylyghyn kýsheytu boyynsha kelesidey sharalar qabyldanghan:

- Oqu-jattyghulardyng tәrtibi bekitilgen. Qazaqstangha qanday da bir qauip tóngen jaghdayda baqylaushy hәm kýzetshi әskery kýshter men qúrylymnyng is-qimyl jospary bekitilgen.

- Memlekettik organdarmen, ózge de әskery organdarmen, әskery qúrylymdarmen birlesip júmys isteu, is-qimyl sharalaryn úiymdastyru tapsyrylghan.

- Memlekettik kýzet kýshter men әue qorghanysy, әue fronty men әue kenistigin qorghaushy kýshterdin, әskerding sanyn arttyru turaly sheshim qabyldanghan.

- Áskery nysandardyng qauipsizdigine jauapty kýzetti kýsheytu, әskery qoymalar men qaru-jaraq arsenaldaryn kýzetushilerding sanyn arttyru tapsyrylghan.

- Arnayy operasiyalar men әskeriy-transporttyq әue kýshteri qúrylymdary kýsheytilgen rejimde júmys jasaydy.

- Memlekettik shekara kýzetin kýsheytu boyynsha Qaruly Kýshterding jospary bekitildi.

«Qorghanys ministri ónirdegi jaghdaydy qadaghalau jәne taldau, kýshter men qúraldardyng tәuliktik kezekshiligin úiymdastyru boyynsha mindetter qoydy. Joghary qyraghylyqty qamtamasyz etu maqsatynda әskery qyzmetshilerding kezekshilik atqaruy boyynsha jýktemeni birdey bólu qajettiligi atap ótildi»,- delingen ministrlik habarlamasynda.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

18 pikir