Júma, 17 Mamyr 2024
Janalyqtar 3922 0 pikir 1 Mausym, 2012 saghat 09:55

Qasymhan BEGMANOV: SOTTA JENILGENIM SAY-SÝIEGIMDI SYRQYRATTY

 

Qasymhan BEGMANOV, aqyn:

 

- Alash kósemi Mústafa Shoqaydy «Qazaqstan men Orta Aziyanyng bola almay qalghan әmirshisi, fashistik úiymnyng basshysy, fashistermen sybaylas bolghan» dep qaralaghan óskemendik «Flesh» gazetin sot aqtap shyqty. Sotta jenilip qaldynyz. Qayta shaghymdanyp, Mústafa Shoqaydy arashalap alugha kýsh salamyn dep ediniz. Sol is ne boldy? Mústafa Shoqaydy aqtap alatyn týrimiz bar ma?

- Sotta jenilgenim, say-sýiegimdi syrqyratty. Biraq men toqtamaymyn. Kelesi aidyng 4-ne deyin appelyasiyalyq shaghym beruge qúqym bar. Galina Hvan degen advokatty ózime qorghaushy etip alghanmyn. Sol kisimen birlesip, apellyasiyalyq komissiyagha qújattar dayyndap jatyrmyz. Jaqynda ekinshi sot prosesi bastalady. Tarihshylardan Mәmbet Qoygeldi Qazaqstan tarihshylar qauymdastyghynyng atynan Mústafa Shoqaygha jaghylghan búl kýieni aqtaugha baghyttalghan birneshe qújat dayyndauda. Odan bólek, Tarih jәne etnologiya institutynan Mústafa Shoqaygha qatysty tarihy anyqtama qújattar súrattym. Jaqyn kýnderi alyp qalatyn shygharmyn.  Qysqasyn aitqanda, ekinshi sotqa jan-jaqty әzirlenudemin. Birinshi sot otyrysyna da barynsha dayyndalyp, býkil shoqaytanushy ghalymdardyng enbekterin bergenbiz. Biraq Óskemen qalalyq sotynyng sheshimi boyynsha biz jenildik. Sot dúrys sheshim shygharghan joq, men narazymyn.

 

Qasymhan BEGMANOV, aqyn:

 

- Alash kósemi Mústafa Shoqaydy «Qazaqstan men Orta Aziyanyng bola almay qalghan әmirshisi, fashistik úiymnyng basshysy, fashistermen sybaylas bolghan» dep qaralaghan óskemendik «Flesh» gazetin sot aqtap shyqty. Sotta jenilip qaldynyz. Qayta shaghymdanyp, Mústafa Shoqaydy arashalap alugha kýsh salamyn dep ediniz. Sol is ne boldy? Mústafa Shoqaydy aqtap alatyn týrimiz bar ma?

- Sotta jenilgenim, say-sýiegimdi syrqyratty. Biraq men toqtamaymyn. Kelesi aidyng 4-ne deyin appelyasiyalyq shaghym beruge qúqym bar. Galina Hvan degen advokatty ózime qorghaushy etip alghanmyn. Sol kisimen birlesip, apellyasiyalyq komissiyagha qújattar dayyndap jatyrmyz. Jaqynda ekinshi sot prosesi bastalady. Tarihshylardan Mәmbet Qoygeldi Qazaqstan tarihshylar qauymdastyghynyng atynan Mústafa Shoqaygha jaghylghan búl kýieni aqtaugha baghyttalghan birneshe qújat dayyndauda. Odan bólek, Tarih jәne etnologiya institutynan Mústafa Shoqaygha qatysty tarihy anyqtama qújattar súrattym. Jaqyn kýnderi alyp qalatyn shygharmyn.  Qysqasyn aitqanda, ekinshi sotqa jan-jaqty әzirlenudemin. Birinshi sot otyrysyna da barynsha dayyndalyp, býkil shoqaytanushy ghalymdardyng enbekterin bergenbiz. Biraq Óskemen qalalyq sotynyng sheshimi boyynsha biz jenildik. Sot dúrys sheshim shygharghan joq, men narazymyn.

- Sot  tóreshileri  sheshimderinde: «Maqaladaghy teris pikir filimning avtoryna  yaghny sizge emes, filimning  keyipkerine qatysty aitylghan», - degen uәj aitypty ghoy. Búl qalay? Sonda óskeleng úrpaq Mústafa Shoqaydy últ ziyalysy dep emes, fashistik úiymnyng jetekshisi dep tanuy kerek pe?

- Sottyng sheshimine adamnyng kýlkisi keledi. Mening keyipkerimdi fashist, satqyn dep jatsa, filimdi týsirgen myna mening kim bolghanym sonda? Fashisti nasihattap, elimizge keraghar dýnie jasaghan adam bolyp shyqpaymyn ba? Mústafa Shoqaydy qaralaghandargha býkil týrki dýniyesi aiqay saldy. Anau Stambuldan Ábduaqap Qaradan bastap, últym degen barlyq azamattar ýn qatty. Ózim ghalamtordaghy orystildisi bar, qazaqtildisi bar, barsha azamattardyng qyzu pikir bildirip, jan-jaqty talqylaghanyna riza boldym. Ghalamtorda  Denis Daniylev¬skiy men Sergey Miyheevti jaqtaghan biraz adam bolmasa, kóbi Mústafa Shoqaydyng jaghynda. Mening pozisiyamdy qoldap jatyr.  Múny maqtanghanymnan aityp otyrghanym joq. Bile bilsek, múnday kýige týskenimiz qayghy, dert. Eng ardaqty, ayauly azamatyndy býgin fashist dese, erteng asyldarymyzdyng taghy birining jaghasynan almaytynyna kim kepil?! Men olardy bizding tәuelsizdigimizdi syilamaytyn, tәuelsizdigimizge kýmәnmen qaraytyn adamdar dep oilaymyn.  Mústafa Shoqaydyng tuystaryn ózim úiymdastyryp, tughan inisi  Núrtaza Shoqaydyng qyzy Nәmina apay men  Shoqaymen birge tughan Qalymbetting Myrzeke degen balasynan taraytyn Bolat Qalymbetov degen aqsaqaldy Shymkentke aparyp, oblystyq Qauipsizdik komiytetine kirgizip, eki kisining atyna arnayy anyqtamalar, sotqa kerek qaghazdardy aldyrdym. Nәmina apaydyng atynan qorghaushy jaldadym. Óitkeni, Nәmina apay da, Bolat agha da qart kisiler. Olardyng Óskemenge baratyn da, qorghaushy jaldaytyn da jaghdaylary joq. Sondyqtan qorghaushy jaldap, tuystarynyng atynan taghy bir is qozghayyn dep otyrmyn. Ózimning atymnan apellyasiyalyq shaghym ekinshi satygha kete beredi.

- Osy iste ziyaly qauym tarapynan sizge qanday da bir qoldau bolyp jatyr ma? Ziyalylar sizge ýn qosa aldy ma?

- Eshkim habarlasyp, kómektesip jatqan joq dep jylaugha mening haqym joq, shynymdy aitayyn. Mәmbet Qoygeldi aghamyz tarihshy retinde tiyisti qújattardy dayyndap jatyr. Ghabbas Qabyshúly ózinde bar qújattardy berdi. Satybaldy Narymbetov qasymda. Bir Alla, odan keyin Ata Zang meni, Mústafa Shoqaydy qorghap alady dep oilaymyn.  "Flash!" gazetining bas redaktory men jurnaliysin tas-talqan etip jenuge barymdy salyp jatyrmyn. Qazir Mústafa Shoqaydyng tuystarymen júmys isteudemin. Álimghazy Dәulethanovtyng basylymdarda «Aqqa Qúday jaq» degen maqalasy jariyalanghan. Sotta jensem, sol maqalany orys tiline audaryp,  Denis Daniylevskiyge gazetine basasyng demekpin. Sosyn moralidy shyghyn retinde ol gazetten әdeyi kóp aqsha talap etip otyrmyn.

- Sizding moralidyq ótemaqygha 5 million tenge súraghanynyzdy keybir shoqaytanushylar dúrys týsinbedi me: «Qasymhan Begmanovtyng týpki maqsaty - Mústafa Shoqaydyng atyn jamylyp ataghyn shygharu", - dep jatyr ghoy. Búghan ne deysiz?

- Sotta jensek, moralidyq shyghyn retinde óndirilgen 5 million tenge qayyrymdylyqqa júmsalady. Sen aityp otyrghan pikirlerding bәrin estip bilip, ghalamtordan da oqyp jýrmin. Tipti shoqaytanushylardyng biri, ghalym Baqyt Sadyqova: «Qasymhan Begmanov - mamandarmen aldyn ala aqyldaspaghan sayasy sauatsyz aqyn, sondyqtan múnday taqyrypty jaqsylap bilmey túryp filim týsiruding qajeti joq edi»,- depti. Baqyt Sadyqova Mústafa Shoqaygha jaqyndaghan adamdardyng ylghy da jaghasynan alady. Satybaldy Narymbetovtyng kinosy shyqqanda ýlken shu kótergen. Rahymjan Otarbaevtyng piesasy Qyzylordada qoyylghanda da ilik tauyp, aiqay tughyzdy Mústafa turaly izdenip, birdene jasaghan adamdardyng barlyghyn ózine jau kóredi. Óitkeni, ol kisi Mústafa Shoqaydy ózining jekemenshik taqyryby dep oilaytyn shyghar. Baqyt Sadyqovanyng múnysy kóre almaushylyq. Mamandarmen aqyldaspaghan degeni beker. Mening filimimning bas kenesshisi Mәmbet Qoygeldi. Ekspedisiyalarda Darhan Qydyrәli, Ábduaqap Qara, Maqsat Tәjimúrat syndy shoqaytanushylar janymda boldy. Sonda búl kisiler maman emes pe? Baqyt Sadyqovagha týsirilim kezinde janymyzda bolynyz, kenesinizdi aitynyz dep ótinish jasaghanbyz. Ol kisi bizden óte kóp qalamaqy súrady. «Qalamaqynyzdyng baghasy qansha, keliseyik»,- dep edik, keyin tipti jauap bermey qoydy. Qazaq tarihshylary Mústafa Shoqaydy Sadyqovadan on ese artyq býge-shýgesine deyin zerttep, taldap tastaghan. Daniylevskiy men Miyheev Mústafa Shoqay jayly fashist, satqyn degen aqtandaq pikirlerdi bayaghy eskirgen Serik Shәkibaevtyng 1972 jylghy «Ýlken Týrkistannyng kýireui» kitaby men 1997 jyly jariyalanghan Baqyt Sadyqovanyng «Kazahstanskaya pravda» gazetindegi maqalasyn negizge alyp aityp jýr. Al tәuelsizdik jyldary jazylghan enbekterding birde-biri esepke alynbay otyr. Áldekimder aitqanday men múnyng bәrimen ózimning atymdy shygharu ýshin kýresip jýrgen joqpyn.  Ataqtan kende emespin. Qazaqstan Jastar odaghy syilyghy men «Alash» halyqaralyq әdeby syilyghyn aldym. Qúrmet ordeninin, Tәuelsizdikting jiyrma jyldyghy tósbelgisining iyegeri atandym. 20 shaqty kitap jazdym. Men sózin jazghan әnder qazaq estradasyndaghy әnshilerding birazynyng auzynda jýr.

- Songhy kezde qazaqty masqaralau, últ ziyalylarynyng enbekterin joqqa shygharu, kýstәnalau syndy jaghdaylar orystildi BAQ-ta etek alyp ketti.  Búghan tosqauyl qoy kerek qoy. Osynday jaghdaylardy tiyp tastaugha bizding qoghamnyn, biylikting qauqary jetpey otyr ma, әlde búl da nemqúraydylyqtan ba?

- Biylik tarapynan birde-bir adam Mústafa Shoqaygha arasha týsken joq. Sonshama әngime bolyp, daugha úlasyp, internette de úlarday shulap jatyrmyz. Teledidardan da kórsettik, biylikting ýnsizdigine tanym bar. Deputattardan Múrat Múhamedov qana shyryldap, qayta-qayta qonyrau shaluda. Búrynghy deputat Ábdijәlel Bәkirov habarlasty: «Ne kómek kerek?», - dep. Menimen birge sotqa barghanda ol kisining sózin kim tyndaydy?

- Assambleya ókilderi nege ýnsiz? Sizge habarlasyp jatqandar bar ma?

- Assambleyanyng ýnsizdigine qayranmyn. Elbasymen kezdesu ótse, ataq alu, syi-siyapat keshteri bolsa, mandaylary jarqyrap Assambleya ókilderi otyrady. Al mynaday jaghdayda olardyng bireuin emge tappaysyn. Shynymdy aitsam, men týsirgen «Mústafa Shoqay jolymen» atty derekti filimdi birde-bir sheneunik kórgen joq.   Sondyqtan olar qanday pikir aita alady?

- Agha, aldaghy sotta jenip shyghugha tolyq senimdisiz be?

- Barlyq qújattardy dayyndap, jýgirip jatyrmyn. Jenemin. Mústafa Shoqay jenuge tiyis. Alash arysyn aqtay almasaq, nesine azamatpyz? Eldigimiz, erligimiz qayda onda?

- Niyetinizge jetiniz!

Ángimelesken - Qarlygha IBRAGIMOVA

«Halyq sózi» gazeti

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2098
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2514
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2197
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1620