Júma, 3 Mamyr 2024
Janalyqtar 3523 0 pikir 22 Mamyr, 2012 saghat 12:45

Halyqtyng qarjylyq sauattylyghyn kóteruge memleket qana emes, júrtshylyqtyng ózi de mýddeli boluy kerek

Mәdina ÁBILQASYMOVA, QR ekonomikalyq damu jәne sauda viyse-ministri:

Mәdina ÁBILQASYMOVA, QR ekonomikalyq damu jәne sauda viyse-ministri:

- Mәdina Erasylqyzy, býgingi әlem alda boluy mýmkin ýlken daghdarysqa ózinshe qam-qareket jasap jatqan sy­nay tanytady. Tipti búl daghdarystan esh­bir memleket oqshau qala almaytyny talay aityldy. Degenmen qarapayym halyq kóp jaytty týsine almay otyr. Búl ne qylghan sozylmaly daghdarys? Ol qaydan jәne qalay tuyndaydy? Osynyng jayyn qa­rapayym tilmen oqyrmandargha týsin­dirip berseniz.

- Býgingi jana ekonomikalyq tarihta payda bolghan әrbir daghdarystyng ekono­mikalyq tabighaty da, olardyng shyghu tegi de әrtýrli bolyp keledi. Al qazirgi tanda jer jahannyng mazasyn alyp otyrghan kezekti daghdarys tolqyny 2007-2008 jyldardaghy qarjylyq daghdarystan jәne basqa da sikldik dagh­darystardan birshama erek­shelenedi. Álemdik damu dengeyindegi 2011 jyldyng qo­ry­tyn­dylaryna sýiensek, damy­ghan el­derding qúry­lymdyq balan­synda ýi­les­peushilik odan sayyn shiyelenisip, 2007-2008 jyldardaghy daghdarys sal­darynan qarjy jýiesining әli de onal­maghany, eng aqyry jahandyq ekono­mikalyq túraqtylyq naqty qalpyna kelmegeni anyq bayqaldy. Al qazirgi uaqytta әlemning eng iri ekonomikalary - Euroaymaq pen AQSh derbes qaryz dagh­da­rysyna, sonday-aq bayau nemese teris (Eu­roaymaq jaghdayynda) eko­nomikalyq ósimge tap bolyp otyr. Yaghny qisynsyz fiskaldy sayasattan tuyndaghan sha­madan tys memlekettik qaryzgha batu túraq­tylyqty tenseltip, «ekonomika kósh­basshy­lary» sanalyp kelgen elderdi tú­qyrtty.

AQSh-qa kelsek, kezinde múhittyng ar ja­­ghyn­daghy dәl osy elden «ipotekalyq dagh­darys» bastau alghan edi. Álemdi shay­qaghan qarjy daghdarysynan keyin AQSh jeke sektordaghy óz shyghyndaryn qysqartty jәne qayta qarjy­landyru stavkasy nóldik belgige jaqyn bol­ghandyqtan, aqsha-nesie sayasaty arqyly jeke sektordy yntalan­dyrugha mem­leketting kýshi jetpedi. Sondyqtan memleket osy jeke sek­tordyng tapshyly­ghynyng ornyn toltyrugha jәne býgingi kýnde JIÓ-ge shaqqanda 100 payyzdan asyp ketken zor memlekettik qaryzdy amalsyz ósiruge mәjbýr boldy.

Al Europa jaghdayyna kelsek, búl aimaq­taghy kep odan da kýrdelileu. Óitkeni birynghay euro valutalyq blogyn qúrudan keyin bәsekege qabilettilik dengeyi әrtýrli 17 elge birdey qa­ryz alu talaptary qoyyl­ghan bolatyn. Osy­laysha, mәselen, periy­feriyalyq elderding (Italiya, Ispaniya, Por­tugaliya, Grekiya) obliy­gasiyalary nemisterdiki siyaqty payyzdyq mól­sherlemelermen sa­tyldy. Búl elderge kapital­dyng aghylyp kelui enbek óndirisine qayshy tútynu­shylyq serpilisti tudyrdy. Sosyn bagha­lar men shyghyndar qosa ósti. Búl óz keze­ginde ja­laqyny ósirgenimen, óndiristi bәsekege qa­biletsiz etip tyndy. Sóitip, 1999 jyly (evro engizilgenge deyin) sauda balansy bir­­sha­ma tendikte bolghan ontýstik europalyq elderding sauda balansy men aghymdaghy ope­rasiyalar shoty ýlken tap­shylyqqa úryndy. Sonyng sal­darynan atalghan elder bәsekege qabiletsiz aiyrbas baghamymen ekonomiy­ka­nyng mýmkin­digin shekten tys tútyna bastady. Búl budjet tap­shylyghyna әkep soqtyrdy. Osylaysha, әli kýnge almaghayyp zamandy bastan keship otyrghan Grekiyanyng memlekettik qaryzy JIÓ-ning 164%-yna jetti. Qaryzgha belsheden batqan grek ýkimeti borysh qúry­lymyn qayta qaraugha jәne elding defoltyn boldyrmau ýshin «Ýshtiktin» (Ha­lyqaralyq valuta qory, Euro­komissiya, Europalyq Ortalyq bank) qar­jylyq kómegine jýginuge taghy mәjbýr boldy. Degenmen eu­roay­maqtyng basqa memleket­terindegi jaghday da mәz emes. Mәselen, qazirgi uaqytta Ispa­niya­gha da Grekiyanyng taghdyryn qaytalau qau­pi tónip túr. Sóitip, Euroaymaqtaghy pe­riy­fe­riyalyq elderding qarjylyq tú­­­­raq­­­ty­lyghyna qatysty investorlardyng kýmәndanuy tәuelsiz (suverendi) obliy­gasiyalar kiristiligining jo­gharylauyna soqtyryp, jaghdaydy odan sayyn ushyq­tyryp jatyr.

- Yaghny qazirgi Europany ainalshyqtap jýrgen daghdarystyng tórkinin osy el­derding ortaq valutagha, Euroaymaqqa keluinen kóruge bola ma?

- Rasynda, birqatar sarapshylar osynday pikirdi qúptaydy. Mәselen, Nobeli laureaty, ekonomist Pol Krugmannyng pi­kirinshe, eger de últtyq valutalardy saq­taghanda, Euroay­maqtaghy periyferiyalyq el­derge onayyraq bolatyn edi. Búl olargha devalivasiyanyng kómegimen ózining bәsekege qabilettiligin tez qalpyna keltiruge mým­kindik beretin edi. By­laysha aitqanda, Krug­man býgingi «eurodagh­darystyn» beki­tilgen valutalyq bagham men iykemsiz aqsha-nesie sayasatynyng kemshilikterin anyq kór­setip otyrghanyn aitady, sony algha tartady. De­genmen búl baghytta pikirler әr­qiy­ly. Son­dyqtan әzirshe Euroaymaqtaghy oqiy­ghalardyng qalay órbiytini belgisiz.

- Degenmen qazirgi qiyndyqtargha qaramastan, atalghan elder ózderining bә­sekege qabilettiligin qayta qalpyna kel­tire ala ma? Joq әlde olargha Euroay­maqtan shyghugha tura kele me? Sizding pikirinizdi bilsek...

- Búl - naqty boljauy kýrdeli, bolashaghy belgisiz mәsele. Degenmen mәsele tek ortaq valutalyq sayasatta ghana emes. Oghan qosa, әlemdik jaghdaydy júmyssyzdyqtyng re­kord­tyq dengeyleri de odan sayyn ushyq­tyryp jatqany aiqyn. Mәselen, Euroay­maqtaghy shiyelenis әserinen әlemdik eko­nomikalyq daghdarystyng sozylyp ketui milliondaghan jastardy júmyssyz qal­dyrdy. Júmyssyzdar Ispaniya men Gre­kiyada - 50%, Portugaliya men Italiyada 30%-gha jetip otyr. Búl, shyn­dyghynda, «abdyraghan úrpaqtyn» payda bolu qaupin tudyryp otyrghany da jasyryn emes. AQSh-tyng ózinde 3,2 mln adam birneshe jyldar boyy júmys taba almay jýrgeni bay­qalghan. Sondyqtan da jetkilikti júmys oryn­daryn qamtamasyz ete almaytyn jagh­daydaghy elderde әleumettik jәne ekono­mikalyq túraqsyzdyq qaupi tuyndap otyr, al qazirgi oryn alyp otyr­ghan oqighalargha qa­rasaq, múnday qauipting jaqyn aralyqta seyi­letini kórinbeydi.

Degenmen endigi kezekte úzaqqa sozylghan daghdarysqa jauap retinde Euroaymaq pen AQSh budjettik shyghyndardyng birigui men әleu­mettik tólemderding azangyn eskeretin fiskaldyq sharalardy qataytatyn qadam­dargha baryp otyr. Búl elder iri investor men importtaushy bolghandyqtan, olardyng bud­jetin biriktiru importqa súranystyng qys­qaruyna, sonday-aq ótimdilikting tómen­deuine alyp keledi. Osynyng ózi shiykizat pen qarjy naryqtaryndaghy jaghdaydyng jәne әlemdik ekonomikadaghy jalpy nesie koniuk­tura­synyng nasharlauyn tudyruy yqtimal. Osy faktorlardyng barlyghy el­derdegi ekono­mikalyq ósim qarqynyna keri әserin tiygizetini sózsiz.

- Sóitip, búl әlemdik ekonomikanyng damuyna әser etedi deysiz ghoy?

- IYә, solay dese de bolady. AQSh pen Euro­aymaq ekonomikalaryndaghy qaryz mәselelerining saqtaluyna baylanysty, әlem ekonomikasynyng aitarlyqtay bol­masa da, biraq sozylmaly bәsendeui ký­tilude. Biraz sa­rapshylardyng oiynsha, osynshama kýshke enip, balanstyq tensiz­dikterin tudyryp otyrghan qúrylymdyq mә­selelerding sheshimi tabyl­mayynsha, eko­nomikalyq ósim bayaulay beredi. Sondyqtan da Halyqaralyq valuta qory 2012 jylgha әlem ekonomikasy ósimining bol­jamyn 3,5 payyzgha deyin tómendetti. Múnyng aldynda Qor 4% ósim bolady dep boljaghan edi.

Osy túrghyda aita keteyin, jalpy jahan­dyq jaghdaylargha qaramastan, Qazaqstan siyaq­­ty damushy elder ekonomikasy da­myghan elderge qaraghanda birshama qolayly jagh­dayda qalyp otyrghanyn eskeruimiz kerek. Búl osy elderdegi qaryzdardyng birshama tómen dengeyde boluy jәne da­mushy әlemdegi súra­nystyng jaghymdy bo­luymen tikeley bay­lanysty dýniye. Al múnday ýderisting barshasy óz kezeginde batystan kelip jatqan keri eko­nomikalyq әserdi júmsartugha әjeptәuir kómektesip te jatyr. Osylaysha, Halyqaralyq valuta qorynyng baghalauy boyynsha 2012 jyly damyghan elderding ekonomikasy - 1,4%-gha, al damushy elderding ekonomikasy 5,7%-gha óspek.

- Birshama qolayly jaghday bol­ghanymen, bizding de daghdarystan oqshau qala almaytynymyz aiqyn. Endeshe, Qazaqstannyng boluy mýmkin dagh­darysqa qarsy qorghanys qabileti qan­shalyqty? Álemdik damu ssenariylerine bay­lanysty elding ekonomikalyq tú­raq­ty­lyghyn saqtauda qanday mәse­lelerge basa nazar audaryluy shart dep oilaysyz?

- Daghdarystyng yqtimal ekinshi tol­qy­nyna dayyndyghymyz jaman emes. Múnay baghasy joghary kezde jýrgizilgen jinaqtau sayasatynyng arqasynda el ekonomikasy eleu­li qarjy әle­uetine ie boldy. Býgingi kýni Últtyq qordyng va­­lutalyq aktivterin qos­qanda elding jalpy halyqaralyq re­zervteri 82,7 mlrd AQSh dol­laryn qúrap otyr. Múnyng ózi - ýlken kýsh. Son­dyqtan da jinaqtalghan qar­jy әleueti eko­nomikanyng keleshekte tú­raqty damuyn qam­tamasyz etedi degen senim mol. Búl - bir. Ekinshiden, daghdarystyng bir­neshe tolqynyn bastan ótkizgen Qazaqstan naryqtyq qaty­nastargha óz qatysyn tómendete otyryp, ekono­miy­ka­nyng sauyghuy men nyghangy ýshin dagh­darysqa qarsy sharalar jýrgizude әjeptәuir tәji­riybe jinaqtady. Jogharyda atalyp ótken­dey, әlem ekonomikasyndaghy jaghday asa túraqsyz. Osyghan baylanysty Mem­­leket basshysynyng tapsyrmasyna sәi­kes, Ýkimet әlem ekono­mikasy damuynyng optimistik, bazalyq jәne pessimistik sse­nariylerin eskeretin dagh­darysqa qarsy qa­damdyq josparyn dayyn­dady.

- Osy ýsh ssenariyge toqtalsanyz.

- Optimistik ssenariy әlemdik eko­nomikanyng qarqyndy damuyn túspaldaydy. Osy ssenariy boyynsha Euroaymaq el­de­rinde boryshtyq mәseleler sheshiletini, je­ke sektordaghy súranys pen damushy el­derden importtyng qayta qalpyna keletini de bol­januda. Sonday-aq biz ýshin jaghymdy sana­latyn ssenariyding boljamyna sәikes, әlemdik ekonomikanyng ósui daghdarysqa deyingi qarqyndargha sәikes kelip, orta esep­pen 4,0-4,5% qúraydy, múnay baghasy barreli ýshin 120 AQSh dollarynan joghary bolady.

Al bazalyq ssenariyde әlemdik ekono­mikanyng bayau, biraq jýieli týrde qalpyna kelui, Europada daghdarysqa qarsy shara­lardyng sәtti iske asyryluy boljanady. Álemdik ekonomika ortasha eseppen alghanda 3% qarqynmen ósedi, múnay baghasy barreli ýshin 88 AQSh dollaryna deyin tómendeydi, biraq 80 dollardan tómen týsip ketpeydi.

Ýshinshi - pessimistik ssenariyge kelsek, ony iske asyru kezinde daghdarystyng ushyghuy men jekelegen elderding defolty Euroay­maqtyng qúldyrauyna alyp keledi. Álemdik eko­nomikanyng ósui ortasha 2%-gha bayaulaydy, múnay baghasy barreli ýshin 60 AQSh dol­laryna deyin tómendeydi. Jalpy, daghdarysqa qarsy jospar makroekono­mikalyq túraq­tylyqty qoldaugha, ekonomiy­kanyng qarjy jәne naqty sektorlarynyng túraqtylyghyna, azamattardyng әleumettik saulyghyn qoldaugha baghyttalghan. Búdan bólek, qarjy sektorynyng túraqtylyghy ekinshi dengeyli bankterdi jetkilikti ótimdilik kólemmen qamtamasyz etu boyynsha Últtyq bankting belsendi sharalary arqyly qoldau tabatyn bolady. Ótimdilikting joghary tapshy­lyghy jaghdayynda Últtyq bank payyz­dyq mólsherlemelerdi tómendetetini kýtiledi.

Jalpylama aita keterligi, ekonomikanyng naqty sektoryna qoldau jasaytyn dagh­darysqa qarsy sharalar respublikalyq budjetten qarjylandyrylatyny belgili. Búghan bud­jetten jetkilikti qarajat bólinip, qazir tiyimdi tetikter iske qosylyp jatyr. «Biznesting jol kartasy - 2020», «Júmyspen qamtu - 2020», «Aqbúlaq», túrghyn-ýy qúry­lysy, túrghyn ýi-kom­munaldyq sharua­shy­lyghyn jan­ghyrtu, kәsiporyndardyng sauyghuy, agro­ónerkәsiptik keshendi damytu sekildi bagh­darlamalardy jýzege asyru da osynyng ai­ghaghy. Jalpy, ýki­mettik jospar­dyng basty maq­saty - el eko­nomikasynyng edәuir qúldy­rauyn boldyrmau, ekono­mikany túraqtan­dyru.

- Europa elderindegi daghdarysty biletinder «kezinde dúrys baghdar­lan­baghan budjettik kýizelis» dep te atap jýr. Búdan Qazaqstan qanday sabaq aluy tiyis?

- Rasynda, Euroaymaqtaghy daghdarys budjet sayasatyn qúru kezinde tiyimsiz sha­ralar qoldanu saldarynan memlekettik qarjydaghy ondaghan jyldar boyy jinalghan qúrylymdyq disproporsiyalardyng se­bebinen tuyndady. Atap aitqanda, eko­nomikanyng sikldigine qaramastan, osy elder prosikldik qaghidatty ústanyp, tú­tynushylyq belsendilikti qoldau ýshin ekonomikalyq ósu modelining úzaq mer­zimdi shyghyndaryn ólshemey, fiskaldy ynta­landyrudy qoldandy. Ekonomikalyq ósu kezenderinde de osy elder budjet shy­ghyndaryn qaryz alu arqyly qarjy­lan­dy­rudy toqtatpady. Sonynda búl sha­ralar elding JIÓ-ge shaqqanda memlekettik qa­ryzdyng edәuir ósuine alyp keldi. Uaqyt óte kele qaryzdar auyrtpalyq tughyzyp, tóle­meu­shilik, qaryzdyng qaytarymsyzdyghy mә­seleleri payda bola bastady, búl óz kezeginde jalpy, qarjy jýiesining túraq­syzdanuyna soqtyr­dy.

Qazaqstan jaghdayyna keletin bolsaq, әlemdik naryqtaghy eksporttyq tauarlargha qolayly joghary baghalar, kontrsikldi fiys­kaldy sayasattyng prinsipterin negizge ala otyryp, biz ózimizding qorlarymyzdy úl­ghaytyp, budjet shyghystarynyng úlghangyna jol bermedik. Ekonomikanyng qarqyndy ósui kezeninde biz budjet shyghystaryn ústap, artyq shyghystardy elding qoryna ba­ghyttap, olardy toqyrau kezeninde pay­dalanyp otyrdyq.

«Qazaqstan qanday sabaq aluy kerek?» degenge kelsek, biz ýshin qazirgi uaqytta qol­danyp jatqan fiskaldy sayasat eng ontayly bolyp túr. Jogharyda atalghan sebepterdi negizge ala otyryp, osy sayasattyng basqa da­myghan elder jýrgizip jatqan sayasattan aiqyn artyqshylyghy bar deuge bolady. Euroay­maqtaghy daghdarysqa úqsas jaghdaydy Qa­zaqstanda boldyrmau ýshin әleumettik min­dettemelerdi oryndau men ekonomikalyq ósudi qoldau arqyly budjet tapshylyghyn on­tayly dengeyde qamtamasyz etip, budjet shyghystarynyng negizsiz úlghangynan qa­shuymyz kerek.

Búdan bólek, 2020 jylgha deyin múnay paydasynan tys qalyptasatyn respubliy­kalyq budjet tapshylyghyn 3%-gha deyin qysqartu josparlanuda. Búl elding mem­lekettik qarjy túraqtylyghyna qatysty әlem­dik bagha koniunk­turasynyng әserin azaytugha jaqsy mýmkindik beredi. Osynyng ózi týbinde qazirgi qoldanyp jatqan Últtyq qordy jiy­naqtau sayasatynyng dúrystyghyn taghy da dәlel­deydi. Mening oiym­sha, múnday sayasatty әri qaray jalghastyru býgin de, bolashaqta da elding túraqty eko­nomikalyq damuyna sebepshi bolady.

- Kez kelgen memleketting ekono­mikasynda sauda sayasaty manyzdy ról atqaratyny belgili. Osy túrghydan al­ghanda syrtqy hәm ishki saudagha qaray jana mýmkindikter ashudy belsen­dire týsu ýshin qanday sharalar kózdeledi?

- Rasynda, Qazaqstannyng sauda sayasaty memlekettik sayasattyng qúramdas bóligi bo­lyp tabylady. El Ýkimeti Qazaqstan Res­pub­likasynda saudany damytu jónindegi 2010-2014 jyldargha arnalghan bagh­dar­lamany qa­byldaghan edi. Onda sauda salasyn odan әri damytudyng asa manyzdy mәseleleri aiqyn­dalghan. Osy baghdarlama shenberinde sauda salasyndaghy zannamany jetildiru boyynsha birshama júmystar atqaryldy. Tiyisti zanna­malyq normalar da qamtyldy. Endigi kýni sauda salasynda, onyng ishinde birjalyq jәne elektrondy sauda salasyn qosa alghanda, memlekettik sayasatty qalyp­tastyru boyynsha júmystar jalghastyry­latyn bolady. Osynyng arqasynda elimizding sauda salasy janghyryp, ony qazirgi ha­lyq­aralyq talaptargha sәi­kestendiruge mým­kindik beredi jәne eng az tranzaksiyalyq shyghyndarmen tiyimdi tauar qozghalysyna sebeptesedi.

Jalpy alghanda, 2010 jylghy 1 qantar­dan bastap Keden odaghy qyzmetin bastaghan­nan beri Birynghay keden tariyfi iske qosy­lyp, birynghay syrtqy sauda sayasaty jýr­­gizilip jatyr. Keden odaghy júmysynyng alghashqy qorytyndylary 2011 jyly shygharyldy, osy kezeng ishinde Qa­zaqstan Respublikasynyng Keden odaghy el­derimen tauar ainalymy kólemining 24,5 mlrd AQSh dollarynan asyp, 40,8%-gha úlghayghanyn kórsetip otyr. Sonyng ishinde 2011 jyly Resey Federasiyasymen tauar aina­lymynyng kólemi shamamen 23,8 mlrd AQSh dollaryn, Belarusi Respub­likasymen 727 mln AQSh dollaryn qúrady. EurAzEQ shen­berinde Keden odaghynda bir­ynghay syrtqy sauda sayasatyn qoldanu qa­jettiligine bay­lanysty Chernogoriya Respub­likasymen sauda rejimderin bir­egey­­lendiru, mýmkin­diginshe erkin saudanyng Europalyq qauym­dastyghy elderimen jәne Jana Zelan­diyamen pre­feren­sialdy sauda kelisimderin bekitu júmystary jalghasuda.

Al qazirgi mәselelerge keletin bolsaq, Qazaqstan men Serbiya arasynda erkin sauda turaly kelisimge qol qoyyldy. Siriya, Vietnam jәne Egiypet elderimen erkin sauda qúru mýmkindigin zertteu júmystaryn da qolgha alyp jatyrmyz. Sonymen qatar Parsy shyghanaghy elderimen erkin saudada kelisim jasasu mәselesi de qarastyryluda. Al, jalpy al­ghanda, Qazaqstannyng eko­no­mikalyq basym­dyqtarynyng biri retinde elimizding DSÚ-gha kirigu ýderisin atap ótuge bolady. Osy maqsatta otandyq zan­na­malardy DSÚ-nyng kelisim­derimen sәi­kestendiruge keltiru saudadaghy artyq kedergilerdi alyp tastaugha, sauda saya­satynyng boljamdylyghyn jәne jariya­lylyghyn kýsheytuge, al bolashaqta qazaq­standyq tauarlardyng bәsekege qabilettiligin arttyrugha jeteleydi.

- Qazaqstan «EKSPO-2017» Halyq­aralyq kórmesin ótkizuge tapsyrys jasa­dy. Osy­nau dýniyejýzilik auqym­daghy sharagha baylanysty mәselening mәn-jayyn ait­sanyz. Ýmitkerler arasynan Astananyng ozyp shyghuy ýshin nendey qadamdar qarastyrylyp otyr?

- Osynau ýlken mindet shenberindegi sharalargha qazaqstandyqtar da jan-jaqty habardar dep oilaymyn. «EHRO-2017» jo­basy shenberinde 2011-2012 jyldargha ar­nalghan júmystargha baylanysty Latyn Ame­rikasy elderine: Braziliya, Meksika, Ve­ne­suela, Gayana, OAR, Niygeriya jәne Marokkogha saparlargha shyqtyq.

Kórmening 2017 jyldyng 10 mausymynan 10 qyrkýiegine deyin ýsh ay boyy ótetini josparlanyp, búghan әlemning 100-ge tarta eli qatysady dep boljanghan. Búl - Astananyng damuyna qosymsha serpin berip, Qazaqstannyng әlemdik qoghamdastyqtaghy jas jәne qarqyndy damyp kele jatqan memleket retinde imidjin jәne tanymal­dylyghyn arttyratyn shara. Sonymen qatar halyqaralyq shara elding odan әri qaray damuyn yntalandyra otyryp, kórme obektileri jәne Astananyng infra­qú­ry­lymyna investisiya tartugha mýmkindik beredi. Qyzmet kórsetuge myndaghan jú­mys­shylar tartyp, ishki turizmning damuyna jәne elge shetel turisteri aghymynyng kóbengine mýmkindik beredi, Qazaqstannyng ekonomiy­kalyq-әleu­mettik resurstaryn júmyldyrady. Sonday-aq EHRO ayasynda salynatyn obek­tiler bolashaqta Qazaqstandy jәne onyng astanasyn iri halyqaralyq, kórmelik jәne aqparattyq-tanystyrylymdyq alang retinde tanugha jol ashady.

Jalpy, biz tandaghan «Bolashaqtyng ener­giyasy» taqyryby qazirgi zamanghy ózekti jәne jahandyq manyzy bar taqy­ryptardyng biri, әlemdik qoghamdastyqtar ýshin asa manyzdy. Álemdik ghylym men biznesting kóshbasshylaryn bir alangha toptastyratyn atalghan shara, energetika salasynyng trendteri men ýzdik әlemdik jobalardy tanystyratyn alangha ainalyp, jahandyq ekologiyalyq qauip-qa­terler men energiya jetispeushilik mәse­lelerin sheshuge kómegin tiygizedi dep ýmitte­nemiz.

Oqyrmangha aitarym...

Álemdik ekonomikadaghy qazirgi jaghday túraqsyz jәne damyghan elderding daghdarysqa qarsy qoldanyp jatqan sharalarynyng nәtiyjesi qanday bolatyny әzirshe belgisiz. Sonymen qatar damyghan elderding basynan ótkerip jatqan әlemdik qarjy daghdarysy memleketpen qosa, qarapayym ýy sharualarynyng әl-auqatyna, túrmys talayyna da әjeptәuir әser etti. Mәselen, iskerlik belsendilikting qúldyrauy men óndiristing tó­mendeui júmys oryndarynyng bosauyna soqtyrdy. Sóitip, bir kezderi shalqyghan europalyqtardyng naqty tabysy jyl sayyn tómendeytini bayqalady. Rasynda, búghan úqsas jaghday Qazaqstan ekonomikasyn da ainalyp ótken joq. Degenmen der kezinde qoldanghan sharalardyng arqasynda Ýkimet ghalamdyq qúldyraudyng jaghymsyz әleumettik zar­daptaryn júmsarta aldy. Alayda býgingi jahandyq daghdarys, mening oiym­sha, otbasylyq budjetting nesie kólemin arttyrmay-aq, tabys kólemine sәikes keletin tútynushylyqty qamtamasyz etu ýshin halyqqa qarjylyq tәrtipti saqtau kerektigin anyq kórsetti. Biz kez kelgen qúbylystan sabaq alyp ýirenuge tiyispiz. Sondyqtan da men óz tarapymnan artyq ysyraptan aulaq bolyp, bar tabystardy oryndy týrde qoldanugha kenes bergim keledi. Halyqtyng qarjylyq sauattylyghyn kóteruge memleket qana emes, júrtshylyqtyng ózi de mýddeli boluy kerek.

Qanat QAZY

«Alash ainasy» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 881
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 740
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 569
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 579