Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Erlik 3956 5 pikir 17 Mamyr, 2021 saghat 10:54

Aqiqatqa ýles qostyq       

2005 jyly mamyr aiynyng 7-i kýni joldasym V.Semenihin ekeuimiz Resey Federasiyasy Qaruly kýshterining Basqolbasshysy V.V.Putinge jedelhat joldap, reyhstagqa birinshi bolyp Jenis tuyn tikken leytenant Rahymjan Qoshqarbaev pen qatardaghy jauynger Grigoriy Bulatovtyng erligi jayyndaghy shyndyqtyng aityluyn ótindik. Sol jyly shilde aiynyng 15-i kýni RF Qorghanys ministrligining Áskery tarih institutynan bylaysha jauap keldi:

«Uvajaemye tovarishy B.Asanov y V.Semenihiyn! Sotrudnikamy Instituta voennoy istoriy MO  RF ustanovleno, chto podvig Vashego zemlyaka, leytenanta Rahimjana Koshkarbaeva iymeet dokumentalinoe podtverjdeniye. Komandirom 674-go strelkovogo polka 150-y strelkovoy Idriskoy ordena Kutuzova 2-y stepeny diviziy 6 maya 1945 g. on byl predstavlen k zvanii «Geroy Sovetskogo Soyza». Iz ego nagradnogo lista : «29 .04.1945 g. vzvod v chisle pervyh forsiroval reku Shpree, lomaya ojestochennoe soprotivlenie vraga, 30.04.1945g. vorvalsya v reyhstag y vodruzil znamya pobedy. Zakluchenie komandirov 150-y strelkovoy diviziy y komandira 79-go strelkovogo korpusa: «Dostoin prisvoeniya zvaniya «Geroy Sovetskogo  Soyza».

Jenis tuy – 150-shi atqyshtar diviziyasynyng tuy. Tym qarbalas júmystar mýmkindik bere qoymaghandyqtan men hat jazghanymyzdyng sebebin 2007 jyly mamyr aiynyng 7-isi kýni Ortalyq memlekettik múrajayda (Almaty qalasy) arnayy ótkizilgen baspasóz konferensiyasynda bayandap, alghan jauabymdy – tarihy qújatty múrajaygha saqtaugha tabys ettim.

Áriyne, mening kónilim  qatty tolqydy. Soghys ardagerlerinin, Rahymjan Qoshqarbaevtyng balalarynyn, tughan-tuyqandarynyn, múrajay újymynyn, búqaralyq aqparat qúraldarynyng nópir ókilderining ortasynda bolu onay ma?!

Endi ol oqighany bastaugha, V.V.Putinge  hat jazugha nelikten bel bughanymdy da aitayyn. Men R.Qoshqarbaev pen G.Bulatovtyng tendessiz erlik jasaghandaryna eshqashan shýbәlanghan joqpyn. 1945 jyldyng kókteminde 150-nshi diviziyanyng «Voin Rodiny» gәzeti ghana emes, odaqtyq baspasózde reyhstagqa Jenis tuyn tikkender R.Qoshqarbaev pen G.Bulatov ekeni jazylyp jatqan. Alayda, keyinde men bir nәrseni týsine almadym: soghystyng songhy kýnderindegi ol ghajap oqighanyng mәni nege resmy qúptalmady, bekitilmedi? Soghystyng alghashqy jyldarynda nebir tosyn jәitter boldy. Basqynshylyq jasaghan jaumen qiyan-keski shayqastarda maydandarymyzdyn, armiyalarymyzdyn, olardyng bólimderining arasynda, shabuyl men sheginisterde, qorshaularda biraz uaqyt ózara baylanys ýzilgen jaghdaylar bolghany belgili. «Bezymyannaya vysota», «Mogila neizvestnogo soldata»... degen sózderding payda bolghandary – sol bir súrapyl sәtterding esimizden ketpeytin nyshandary. Ol kezenning jóni basqa. Al soghystyng songhy jyldaryda maydandarymyzdaghy әrbir úrys-qimyl naqtylanyp, jauyngerlik erlik ýlgisin kórsetken soldattar men ofiyserler turaly maghlúmattar tәptishtep jazylatyn boldy. Jaralylardyng sany kidirissiz anyqtalyp, emdeluge jiberilip jatty. Maydangerlerge qajetti azyq-týlik, kiyim,  dәri-dәrmek, tehnikagha kerek janar-jaghar maylar ýzdiksiz jetkizilip túrdy. Jaudyng qolgha týsken әskerleri men tehnikalarynyn, qaru-jaraqtarynyng sany anyqtalyp, tiyisti sheshim qabyldanatyn bolghan. Yaghny bizding maydandarda sayasy basqarmalar, erekshe bólimder, barlaushylar toptary, jabdyqtaushylar újymy qatang tәrtipke say júmys istedi. Biraq... fashizmning ordasyna Jenis tuyn kim tikkeni 60 jyl boyy resmy anyqtalmady. Tarihy sәtti kórgenderding aitqandary, jazghandary elenbedi. Mening tózimimdi sol әdiletsizdik tauysugha ainaldy ghoy!..

Bolat Asanov,

tariyh  ghylymynyn  kandidaty.

                                                          ***

Qoghamnyng qat-qabat tirligining belortasynda belsene jýrip, aqiqatty serik etken, býrkelip qalghanyn izdep tauyp, kimderding qashan, qalay býrkep tastaghandaryn  ashyp aityp, sol adal jaratylysy arghy-bergi biylikshilderge  jaqpay, olardyng «kókelerimen» de aitysyp-tartysyp, sottasyp, aqyrynda jenip jýrgen, júrtshylyghymyzgha belgili Azamat, qadirli qúrdasym, dosym bolghan  Kәrishal Asanovtyng (Asan Ata) ghalym úly Bolattyng mynau iygi isin ótken jeltoqsan aiynyng songhy kýnderi ghana estip, shynayy quandym. Dereu telefon shalyp, estigenimdi aityp: «Bolat-au,  ýndemey jýre bergening qalay?» dep edim: «Agha, ol... jay ghana...» dep aqyryn  kýldi. Uay, qarapayymdyq-ay!..

Bolatqa hatynyng mәtinin, jazu sebepterin aityp maqala jazudy, maghan әkelip berudi tapsyrdym. Halqymyzdyn  úly, Tarihy túlgha Rahymjan aghagha qatysty derekterdi  bile jýru, aityp-jazyp jýru paryzymyz ghoy!

Arada eki apta ótkende maqala qolyma tiydi. «Tym az ghoy?» desem, Bolat: «Tym kóp bolyp ketedi ghoy» dep jymiyady. Týsindim. Oqyghan kisini tyrp ettirmeyting dәlelderi (estigen, oqyghan) shynynda az bolmaghan shyghar, olardy tize berip qaytedi, oi-maqsatynyng oryndalghany qanshalyq?!

Rahang  men  Grigoriy Bulatovtyng Berlin reyhstagyna Jenis tuyn birinshi bolyp tikken erekshe ónegeli erlikteri turaly biraz maghlúmat jinap edim, Bolat hatynyng sebepshiligimen solardy qosymsha etip úsynyp otyrmyn.

1. Maydanger-jurnalshy, jazushy Vasiliy SUBBOTIN Rahandardyng erlikterine tәnti bolyp, Jenisten keyingi jyldardaghy: «Reyhstag qabyrghasynda»; «Jenis tuy»;  «Bir myng tórt jýz kýn»  atty  ocherkterinde qarulas eki dostyng reyhstagtyng 1-qabatyna ghana emes, tóbesine de Jenis tuyn  birinshi bolyp tikkenin tәptishtep, zor qúrmetpen, ystyq yqylaspen jazghan. «Estelikterinde»: «Jap-jas Rahymjan Qoshqarbaev pen Grigoriy Bulatovtyng ghajap erlikteri shynymen úmytylyp kete bara ma, kim jasasa da, maqtan eterlik erlik qoy?!.» depti.

2. Kópke tanymal jazushy Boris GORBATOV 1948-jyly «Liyteraturnaya gazetada» Úly Otan soghysy haqyndaghy maqalasynda: «...Pora konchati sravnivati nashih voinov s orlom y berkutom. Kakoy orel, kakoy berkut mojet sravnitisya s kazahom Rahymjan Koshkarbaevym, kotoryy na moih glazah vodruzil Znamya Pobedy nad reyhstagom, nesmotrya na silinyy y uragannyy ogoni nemsev!» degen.

3. Áygili kinooperator Roman KARMEN 1949-jyly «Kazahstanskaya pravdadaghy» estelik-jazbasynda Rahandy izdep: «...Gde on seychas? U menya sohranilisi kadry, otobrajaishie doblestnogo voina v tot moment, kogda on prikreplyal Krasnyy flag na kryshe reyhstaga!» dedi. Sol kinotaspasy birneshe kýnnen song ýimúraghatynan úrlanyp, ghayyp bolypty. Meninshe, R.Karmen onyng bir kóshirmesin kezinde KSRO Ortalyq múraghatyna ma, KSRO Qorghanys ministrligining múraghatyna ma, tapsyrghan shyghar dep oilaymyn.

4. Berlindi shabuyldaushy diviziya komandiyri general V.Shatilov maydan komandashysy G.Jukovqa telefon shalyp, Rahymjan Qoshqarbaev pen Grigoriy Bulatovtyng erligin mәlim etkende marshal: «Olar qaydaghy aziattar?! Orys pen gruzin bolsyn!» dep túlantúta búiryq  beripti.

Jenisting 20 jyldyghy qarsanynda «Krasnaya zvezda» gәzetining menshikti tilshisi Aleksandr KOChUKOV Sovet Odaghynyng Batyry, general-polkovnik V.M.Shatilovpen  súhbattasqan eken (sodan ýzindi):

« - Vasiliy Mitrofanovich, reyhstagqa tu tigu әrqily aityluda. Siz kitabynyzda ójet barlaushylar Mihail Egorov pen Meliton Kantariyany jaqsy biletininizdi jazypsyz. Al reyhstagqa Jenis tuy tigilgennen, ekeui «Qyzyl júldyz» ordenimen nagradtalghannan, keyin týsken fotosurette serjant Egorovtyng keudesinde bir ghana medali bary kórinip túr, kishi     serjant Kantariyada eshtene joq. Yaghny soghysqa bastan-ayaq qatysqan «ójet barlaushylar» qalayda marapattalmapty. Meninshe, ol ekeuin eng songhy sәtte Sizge «tiyisti oryndar» aitqyzghan siyaqty. Birining orys, birining gruzin bolghany kezdeysoq emes-au?

- Orys pen gruziyn... ol jaghyn eshqashan oilamappyn. Jalpy... әldekim Stalin joldasqa solaysha syy jasaghan da  shyghar...».

Rahymjan aghamen 1963 jyldyng kókteminde Almatygha issaparmen kelgenimde tanysyp, әngimelesip, oblystyq «Kommunizm tuy» (qazirgi «Didar») gәzetimizge «Reyhstagqa Jenis tuyn tikken qazaq» dep әdeby ocherk shyghardym. Keyinde, Almatygha kóship kelgenimnen son, jaqyn tanysyp, aralasyp jýrgenimde bir kýni  Rahannan tudy qalaysha, qaytip tikkenin aityp berudi ótindim. Ol ong qolynyng sausaqtaryn búiralau qalyng qara shashyna engize eki-ýsh ret tarady da, bet aldyna qarap otyryp: «Qolymyz jetken jerge tiktik qoy...» dedi. G.Jukov bekitken resmy tújyrymnyng eshqashan  janartylmasyna, týzetilmesine, nemkettilikting syzy keppesine eriksiz ilanghany-au... Jauynger joldasy Grigoriy Bulatovtyng bertinde kýnshil jerlesterinin: «Grishka-reyhstag» degen  mazaghyna jem bolyp, biraz uaqyt habarlaspaghan   joldasynyng ózine ózi qol júmsaugha mәjbýr bolaryn aitqan aqyrghy  hatyn sol  miynótte ishtey taghyda oqydy ma...

Reyhstagqa tu tiguding aqiqaty Jukovtyng kózi tirisinde aitylyp-jazylsa  da, ol  elemedi, mәn  bermedi, óle-ólgeninshe Egorov  pen Kantariyagha  jel tiygizbedi...

IYә, qymbat aqiqatty ózine ynghayly sәtte arzandatyp jiberetinder әrqashan bola beredi.

Desem de, әdilettilik jendi. Reyhstag ghimaratynyng 1-qabatyna da, tóbesine de Jenis tuyn kim tikkeni resmy rastaldy! «Eshten kesh jaqsy».

Al G.Jukov pen V.Shatilovtyng sol jolghy sózderin estigen qazaqtyng aty-jóni esime týspedi. Eger janylyspasam, «Týrkistan» gәzetinde onymen súhbat shyqqan. Maydanger jigitimiz V.Shatilov diviziyasynyng baylanys torabynda isteydi eken, komandiyrin Jukovpen jalghastyrar aldynda onyn    ne, kim turaly aitaryn angharyp, eki jaqtyng sózin tyndaugha qúqy bolmasa da, tәuekel etken ghoy!..

Ghabbas Qabyshúly

Abai.kz

5 pikir