Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 7437 12 pikir 12 Sәuir, 2021 saghat 13:42

Putiyn, Nikonov, Fedorov, Medinskiy: Reseyding kózdegeni ne?

Songhy bir jyl ishinde reseylik sayasatkerler tarapynan postkenestik elderge qatysty týrli arandatushylyq sózder aityluy jiyilep ketti. Onyng ishinde aumaqtyq tútastyqqa kýmәn keltiru men «syigha tartylghan jer» jayynda kóp aityluda. Ásirese Qazaqstangha qarata aitqan arandatushylyq sipattaghy ýndeulerding qatary artty.  Búl ekonomikalyq odaqta, әskery úiymda birge kele jatqan, ózara dostyq kelisimine qol qoyghan Qazaqstan men Reseyding arasyn alystatpasa, jaqyndatpasy anyq. 

2020 jyldyng 21 mausymynda reseylik «Rossiya 1» arnasynda «Resey. Kremli. Putiyn» filimi kórsetildi. Filimde Resey basshysy Vladimir Putin Reseyding qazirgi sayasaty, Kenes Odaghynan keyingi qalyptasu kezeni jayly oy qozghaydy. Ol KSRO kezindegi sayasatqa bagha bere otyryp, Resey territoriyasyna qatysty da oy aitady.

«Kenes Odaghy qúrylghan kezde, odaqtan shyghu qúqyghy jayly jazyldy, alayda shyghu ýrdisi jazylmaghandyqtan ýlken súraq tuyndaydy: Eger qanday da bir el Kenes Odaghyna kirgen song ózine reseyding tarihy jerinen ýlken aumaghyn alsa, artynsha Odaqtan shyqqysy kelse, onda qanday jermen kirdi, sonday jermen shyqsyn. Orys halqynyng syilyghyn ózimen birge ala ketti. Onyng birde bireui jazylmady ghoy. Men bizding Konstitusiyagha ózgeris engizip jatqanymyzdy dúrys sanaymyn», - dedi Putiyn. Putinning búl sózi ýlken dau tughyzdy. Sebebi Reseymen shekaralas elder Resey basshysynyng búl sózin «aumaqtyq tútastyghymyzgha qauip tóndiru» dep qabyldady. Onyng ishinde qazaq qoghamy men qazaq ziyalylary da bar. Koronavirustyng órship, pandemiyanyng qarqyn aluy Resey basshysynyng búl sózin qogham ishinde úmyttyrghanday boldy.

Alayda kóp úzamay reseylik sayasatker Vyacheslav Nikonov «Bolishaya igra» baghdarlamasynda kezekti mәrte Qazaqstangha qatysty arandatushylyqqa bardy. «Qazaqstan bolghan joq, Soltýstik Qazaqstanda búryn mýlde halyq qonystanbaghan edi. Olar bolghan, biraq ontýstikke jaqyn. Shyn mәninde, Qazaqstan territoriyasy - Resey men Kenes Odaghynyng ýlken syilyghy», - dedi Resey sayasatkeri. Búl arandatushylyq sózi tek qana qogham arasynda talqylanbay, eki el arasynda resmy narazylyq bildiruge úlasty. Anyghy qazaqstandyq tarap orys sayasatkerining sózin resmy týsindirudi talap etti.

Halyqaralyq qatynastar, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining tóraghasy Múhtar Qúl-Múhammed: «Búl ne, jaugershilik sauatsyzdyq, sayasy infantilizm nemese eki halyq pen memleket arasynda syna qaghugha baghyttalghan әreket pe? Búl tek sayasy jauapsyzdyq emes, sonymen qatar, ghasyrlar boyy qalyptasqan bizding ortaq múramyz - halyqtar arasyndaghy dostyqtyng negizi bolyp kele jatqan milliondaghan qazaq pen orysty qorlau. Men jәne milliondaghan qazaqstandyq ýshin orys pen qazaq halqynyng arasyndaghy dostyqty qorghauymyz kerek ekeni anyq. Qorlau men arandatushylyq mәlimdemelerden aulaq bolu kerek», - dep jauap jazsa, Senat deputaty Núrtóre Jýsip: «Qazaqstannyng Tәuelsizdigine otyz jyl tolugha qaraghan shaqta tasada túryp tas atatyndar shyqty. Resey Dumasynyng bildey bir komiytet tóraghasy Nikonov degen «Qazaqstan territoriyasy - Resey tartqan tartu» degen mazmúnda sóz aitady. Bauyrjan Momyshúly múndaydy «ottauizm» deytin... Resey - Qazaqstannyng strategiyalyq әriptesi. Eki el ortasynda mәngilik dostyq turaly shart bar. Duma deputaty andamay sóilese, auzynan janylghan shyghar deuge bolar. Al múny sanaly túrda mәlimdese búl әngimeni eki elding ortasyna ot tastau dep baghalau kerek», - dep arandatushylyqty qatang aiyptady.

Syrtqy ister ministrligi tarapynan da reaksiya boldy. 12 jeltoqsanda Qazaqstan Syrtqy ister ministrligine Resey Federasiyasynyng Uaqytsha senimdi ókili Aleksandr Komarov shaqyrylyp, oghan narazylyq notasy jazylghan qújat tabystaldy. Ministrlik «QR SIM Resey tarapynyng múnday mәlimdemelerge tiyisti bagha beruin kýtedi jәne Resey Federasiyasynyng memleket qayratkerlerinen múnday mәlimdemelerge jol bermeu ýshin sharalar qabyldaugha shaqyrady», - delingen habarlama taratty.

Alayda reseylik sayasatkerler tarapynan arandatushylyq, aumaqtyq tútastyqqa kýmәn keltiru artpasa, kemimedi. Aragha eki apta salyp, jeltoqsannyng sonynda reseylik deputat Evgeniy Fedorov otqa may qúiyp, tipti aqylgha syimaytyn arandatushylyq sózderin aitty. «Qazaqstan astanamyz Orynbor bolghan deydi. Shyndyghynda Orynbor da, Qyzylorda, Almaty da, Qazaqstan da Reseyding bir subektisi boldy. Qazaq halqy bolghan emes. Halyq degen eng joghary statusta qúrylady, әlemdik soghys negizinde. Qazaqstan degen bolghan joq. 1922 jylghy negizge qarasaq onyng tipti 1 mmde jeri joq. Qazaqstan zansyz jәne uaqytsha moyyndalghan dep payymdaymyn. KSRO tarady degen naqty birde bir qújat joq», - degen syndy sózderdi aitu arqyly ózining shynayy pighylyn kórsetti. Reseylik deputat tipti preziydent pen biylik basyndaghylardy «kollaborasionist» dep atady. Búl qazaq qoghamyn dýr silkindirdi. Qazaqstan tarapynan sayasatkerler týrli jauaptar aitty. Biri BAQ-qa súhbat berse, endi biri әleumettik jelidegi paraqshalaryna óz oilaryn jazyp, qarsylyqtaryn bildirip jatty. Tipti osynday arandatushylyqtan keyin Qazaqstanda patriottyq baghyttaghy «Túlpar minip, tu alghan» aksiyasy bastaldy. Ár auyldyng azamattary memlekettik tudy ústap, arghymaq erttep, qazaqtyng jerin qorghaymyz degen sipatta chellendj úiymdastyryldy. Chellendjding maqsaty «Tәuelsizdikting 30 jyldyghyna» úiymdastyrylsa da, shynayy maqsaty iydeologiyalyq jauap retinde baghalandy.

2021 jyldyng 18-nauryzynda Resey preziydenti Vladimir Putin Lujniky kesheninde Qyrymdy tartyp alghanynyng 7 jyldyq mereytoyyna oray el aldynda sóz sóiledi. Sóz arasynda Putin «syigha tartylghan jer» atty ótirik tarihy faktisin taghy qaytalady. «Ótken ghasyrdyng 20-jyldary bolishevikter Kenes odaghyn qúru kezinde týsiniksiz sebeptermen kóptegen territoriyalardy endi qúrylghan kvaziymemlekettik qúrylymdargha bere saldy. Al keyin ózderi qúldyrap, óz partiyalaryn ishinen qúlatyp, Kenes Odaghyn taratyp tynghan sәtte, Resey auqymdy territoriyalary men geosayasy kenistikterinen aiyrylyp qaldy», - dedi ol. Putinning sózi búl joly aitarlyqtay dau tuyndatpasa da, onyng kózqarasy ózgermegeni jәne eshqashan ózgermeytini anyq boldy.

Arandatushylyq sipattaghy sózderdi tek qana deputattar emes, tipti Resey preziydentining kómekshisi Vladimir Medinskiy de aitty. Ol studenttermen kezdesu barysynda «qalaysha Reseyding jeri Ukraina, Qazaqstan tipti Belorussiyanyng qúramynda ketken», - degen súraq qoyghan. Búl súraqtyng jay qoyylmaghany jәne jas úrpaqty shynayy túrghydan sol ótirikke sendiruge tyrysuy anyq bayqalady.

Atyshuly Jirinovskiy 9 sәuir kýni kezekti mәrte arandatushylyqqa bardy. «Qazaqstandaghy Pavlodar qalasynda 30 kóshening atyn auystyrmaq. Oryssha ataulardy qazaqshagha ózgertpek eken. Sender ózderinning qazaq qalalaryn salyp alyndar da, sonda qazaqsha kóshelerdi atay berinder, ózgenikine tiymender. Petr túsynda ol jerde Koryakov forposty bolghan, túz shygharushylardy qorghaytyn. Ol jerde eshqanday memleket bolghan joq, qu dala, key jerde kóshpendiler jýrdi. 300 jyl búryn qayda boldyndar Qazaqstan? Sender bolghan joqsyndar. Jonghar taypalary boldy, biraq Jonghar memleketi bolghan joq. Qazir barlyghynyng atauyn ózgertip jatyr, auystyryp jatyr. Barlyghy úmytylyp, qazaqtargha qalady dep oilaydy. Eshkim eshteneni úmytpaydy. Orys әlemi men kenistigi shekarasyn qalpyna keltiredi. Tәrtip ornatady»,  - deu arqyly  arandatu jasady.

Resey sayasatkerleri tarapynan Qazaqstannyng aumaqtyq tútastyghyna kýmәn keltiru faktileri jiyilep barady. Aragha ay salyp aitylyp jatqan arandatushylyqtardyng sony eki el arasyndaghy qarym-qatynastyng nasharlauy men ózara senimsizdikting artuyna әkeletini aitpasa da týsinikti. Resey basshysy Putiyn, onyng kómekshisi Medinskiy jәne deputattarynan bastap qaytalap aitatyn «syigha tartylghan jer» taqyryby Kremliding syiyn azaytpasa, abyroyyn kótermeydi.  Qazaqstan Reseymen ózara dostyq jәne tatu kórshi kelisimine qol qoyghan el. Alayda shynayy dostyn, tatu kórshining sipaty múnday bolmas. Kókeyde eriksiz súraq tuyndaydy: Reseyding kózdegeni ne?

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

12 pikir