Qazaqstan qúramasy 18 qarasha kýni UEFA Últtar ligasy ayasynda óz alanynda Litva futbolshylaryn qabyldap, 1:2 esebimen jenilip qaldy.

Osylaysha, bizding qúrama óz tobyndaghy (S ligasy, 4-top) tórt komandanyng ishinde tórtinshi oryngha jayghasty. Alty oiynda alghandary tórt-aq úpay. Eger qarsylastary asa azuly bolyp, óz tobynda eng songhy oryn alsa, taghy týsiner edik. Albaniyany aitpaghanda toptaghy ózge eki qúramanyng dengeyi bizden asyp túrghan joq.

Qazaqstan - Litva - 1:2

«Últtar ligasynyn» ereksheligi - terezesi teng qúramalar ghana bir topta oinaydy. Búl turnirde bizding futbolshylar Fransiya, Ispaniya syndy sanlaqtarmen kezdespeydi. Ózimiz dengeyli Albaniya, Belarusi, Litvamen bir topqa týsken edik. Alghash jerebe tartylghanda búl topta tym qúryghanda ekinshi oryn alarmyz dep mejelegemiz. Nәtiyjesinde kósh sonynda qalyp qoydyq...

Múny az deseniz jastar arasyndaghy Europa chempionatyna irikteu turniyrinde Qazaqstan jastar qúramasy Farer araldarynan jenilip qaldy (2:3). Futbolgha milliardtap qarjy qúiyp otyrghan Qazaqstan 50 myng ghana túrghyny bar aral memleketke ese jiberdi.

Qazaqstan - Farer araldary - 2:3 (0:1)

Ótken aptada bolghan osy eki oiynnyng ózi qazaq futbolynda mýlde damu joq ekenin kórsetip berdi. Osydan on jyl búryn qalay oinap, qalay jenilip jýrsek - sol kórinis әli ózgergen joq. Sonda futboldy damytugha baghyttalghan baghdarlamalar qayda qaldy, bólingen neshe jýz milliard qarjy qayda ketti?!

Bir qyzyghy bizding elde memlekettik budjetten bólingen mol qarjy futboldy jýieli týrde damytugha júmsalmaydy. Mәselen shendiler sapaly jasyl alandar men bazalar salu, auyl-aymaqtaghy futboldy damytu syndy manyzdy mәselelerdi mýlde esten shygharghan. Esesine qaptaghan sheteldik legionerlerge millionday jalaqy tólegendi ghana biledi. Mysal ýshin, songhy 10 jylda elimizde jalghyz stadion salyndy. Al tәuelsizdik alghaly salynghany 2 stadion ghana. Biri elordada, biri jana qúrylghan oblystyng ortalyghy Týrkistanda.

Al akademiya ashyp, balalar futbolyn damytu, zamanauy bazalar salyp, elding әr aimaghynan talanttardy tabu sekildi jýieli júmystar bizding shendilerding týsine de kirmeydi. Qazaqstanda dop tepken kóptegen sheteldik oiynshylar bizde infraqúrylymnyng nashar ekenin aitady. Sóite túra oiynshylargha tólenetin jalaqynyng tym joghary ekenine tanqalyp jatady. Mәselen serbiyalyq Djordje Despotovich degen oiynshy qazaq futbolyndaghy jalaqy men infraqúrlymnyng bir-birine mýlde say kelmeytinin ashyq synaghan bolatyn.

Endeshe osynyng bәrine kim kinәli? Áriyne Qazaqstan futbol federasiyasy, Qazaqstan kәsipqoy futbol ligasy kinәli. Qazaq futbolynyng eki tizgin, bir shylbyryn qolynda ústap otyrghan osy eki úiym ne halyqtyng aldynda, ne biylikting aldynda esep bermeydi. Bir sózben aitqanda, óz bilgenderin istep, dara biylik jýrgizip otyr.

Halyqqa esep bermeydi degenimiz: elimizdegi futbol klubtarynyng eshqaysysy jyldyq budjeti qansha ekenin, sheteldik sportshylardy qanshagha satyp alatynyn, olargha qansha jalaqy tóleytinin jariyalaghan emes (Búghan deyingi maqalalarymyzda el futbolyndaghy esep-qisap jayly birneshe mәrte jazghan edik). Tek 2020 jylghy preziydent joldauynan keyin ghana 2019 jyly futbolgha 34 milliard, 2020 jyly 37 milliard bólingeni aityldy. Biraq búl kәsipqoy klubtargha jergilikti budjetten bólingen qarjy. Al biz sóz etip otyrghan últtyq qúrama búl qarjygha ortaqtaspaydy.

Ýkimetke jauap bermeytini: bizde futbol turaly zang joq eken. Sondyqtan aladoptyng ainalasyndaghy erejelerdi, ózgeristerdi QFF shendileri ózderi aqyldasyp sheshe salady. Ony halyqtyq talqylaugha salu nemese parlamentte dauysqa salu degen mýlde joq.

Mәselen, ótken jyly QFF el futboly ýshin tiyimsiz sheshim qabyldady. Reseyding әserimen EAEO-gha mýshe elderding oiynshylary bizding elde legioner sanalmaydy degen ereje engizdi. Osy sheshimning әserinen onsyz da sheteldikter kóp qazaq futbolyna Resey men Belarusiting ekinshi-ýshinshi sortty futbolshylary qaptap ketti.

Eng soraqysy, osynday manyzdy ózgeriske ne halyq, ne el ýkimeti aralasqan joq. Federasiyadaghy bes-alty shendi bәrin sheshe saldy. Tipti búl iydeyanyng bastamashysy bolghan Reseyding ózine memlekettik dumada talqylanyp baryp qabyldanghan. Al bizde bәri basqasha. Búl ózgeris Reseyge paydaly. Olargha Qazaqstan, Qyrghyzstan, Armeniya men Belarusiting eng ýzdik oiynshylary barady. Al bizge kerisinshe atalghan elderding eng nashar futbolshylary keledi.

Búl boljam emes, naqty derek. Biyl Qazaqstan Premier-ligasynda baq synap jatqan 11 komanda sapynda 127 sheteldik oiynshy dop teuip jýr. Onyng 115-si resmy legioner retinde tirkelgen (biz EAEO oiynshylaryn legioner retinde qarastyrdyq). Al ótken jyly el chempionatynda 12 komanda boldy. Sol 12 komandada 107 sheteldik oiynshy bolghan (onyng 92-si resmy legioner). Al biyl 1 komanda az bolghanyna qaramastan, sheteldikter sany 20-gha artyp otyr. Osydan-aq, QFF-nyng jana erejesi sheteldik futbolshylar ýshin tiyimdi bolghanyn bayqaugha bolady.

El chempionatyndaghy 11 komandanyng ishinde petropavldyq «Qyzyljarda» sheteldikter eng kóp - 16 oiynshy. «Astanada» 14, «Jetisu», «Shahter», «Oqjetpes» sapynda 13-ten sheteldik jýr. Al sheteldik oiynshylar eng azy «Qaysar» men «Kaspiy». Biraq búlardyng ózinde 9-dan sheteldik futbolshy bar.

Múny az deseniz, Qazaqstan kәsipqoy futbol ligasynyng erejesine arqa sýiegen klubtar otandyq oiynshylardy alangha shygharudy qoydy. Tipti negizgi qúramda shyghatyn 11 oiynshynyng bireui ghana qazaqstandyq bolghan jaghdaylar az emes. QKFL erejesinde qazaqstandyq oiynshyny alangha shygharu mindettelmegen. Bir oiynda 6 legioner, 5 EAEO oiynshysyn shygharsa da bapker óz biledi. «Qyzyljar», «Astana», «Shahter», «Oqjetpes», «Jetisu» sekildi klubtar bir jyl boyy әr oiynda 2-3 ghana otandyq oiynshylardy alangha shyghardy. Búlargha qoy deytin eshkim tabylghan joq.

Endi eseptep kóreyik. Premier-ligadaghy 11 klub 2-3 ghana qazaqstandyq oiynshyny alangha shygharsa, 20-30 ghana otandyq futbolshyda oiyn praktikasy bar degen sóz. Chempionatta túraqty oinap jýrmegen futbolshy últtyq qúramada qalay joghary dengeyde óner kórsetedi. Al jastar qúramasy jayly aitudyng ózi artyq. Jastar qúramasyna shaqyrylatyn oiynshylardyng 95%-y jyl boyy qosalqy qúramda otyrady. Osydan keyin qúramadan qanday nәtiyje kýtuge bolady?!

Endigi mәsele, osynday týsiniksiz sheshimderdi kimder qabyldap otyr, olar nege qolyndaghy mol qarjyny el futbolyn jýieli týrde damytugha júmsay almaydy? Jýieli júmys jasalmasa, balalar futboly, auyl-aymaqtaghy infraqúrlym dúrystalmasa, futbolshylargha búrqyratyp jalaqy tólegennen futbol damymaydy. Ol ýshin basshylyq qyzmetke el sportyna jany ashityn, futboldy jaqsy biletin maman kelui kerek. Ádilbek Jaqsybekov sekildi kisiler futboldy 50 jyl basqarsa da eshtene ózgerte almaydy.

Somen Albaniya, Belarusi, Litvany algha jiberip, Últtar ligasynda eng songhy oryn aldyq. Endi ne bolady? Ózderine shang juytpaytyn QFF basshylary bas bapker Mihal Biylekti qyzmetinen quady. Odan eshtene ózgermeydi. Ornyna taghy bir sonday mamandy tauyp keledi. Ol taghy jeniledi, taghy quady. Sóitip jýrgende taghy 10 jyl ótedi. Qazaq futboly sol taz qalpynda qala beredi...

Songhy 10 jylda Qazaqstan qúramasynda 6 bapker auysty. 5 sheteldik, 1 qazaqstandyq maman. Eng qyzyghy búlardyng ishinde eng tәuir nәtiyjeni jalghyz otandyq maman kórsetti. Ne ýshin ekeni belgisiz bir jylgha tolmay Talghat Baysufinovti ornynan alyp, reseylik biliksiz bapker Aleksandr Boroduk degindi shaqyrdy. Ol 7 oiynnyng 6-auynda jenilip, masqara bolyp jónine ketti. Jay ketken joq, kelisimshartty búzghany ýshin QFF-dan mol ótemaqy aldy degen aqparat bar.

Odan keyin attay qalap Stanimir Stoilov degen bogar bapkerdi shaqyrghan. Oghan tipti bir million euro kóleminde jalaqy tólegen kórinedi. Biraq Andorra sekildi әuesqoy qúramany jene almay ol da ketti. Odan keyin qúrama tizginin ústaghan Mihal Biylekting de taghdyry qyl ýstine túr. Ony da qyzmetinen quatyn shyghar...

Osyghan qarap otyryp, mәsele oiynshylar men bapkerlerde emes, tikeley futbol shendilerinde ekenin angharugha bolady. Federasiya basshylary futboldy jýieli týrde damytumen emes, kózaldaghy nәtiyje ýshin týrli synaq jasap jýrgen sekildi. Demek, әr nashar nәtiyje ýshin bapkerdi qyzmetinen qua bergenshe, federasiya basshylarynyng ózderi otstavkagha ketkeni jón shyghar. Órkeniyetti elderde bolsa, mynaday masqara jenilisterden keyin jauapty basshylar jyly kreslosymen bayaghyda qoshtasar edi!

Quanysh Qappas

Abai.kz