Redaksiyanyng elektrondy pochtasyna jetisaylyq Batyrbek Aydosov esimdi oqyrmanymyzdan hat keldi. Batyrbek myrza hatynda «әlemdegi birinshi sport» atanghan futbol erejelerine birneshe ózgeris engizudi úsynypty. Biz iydeya iyesining ózine habarlasyp, úsynystarynyng mәn-jayyn súradyq.

Álemde futbol oiynynyng milliartaghan jankýieri bar. Milliondaghan kәsipqoy futbolshy, myndaghan jattyqtyrushy, sansyz kәsiby klubtar, kórki kóz tartatyn stadiondar bar. Osynyng bәri aladopty әlemdegi eng tanymal sport týrine ainaldyrghan. Futboldy damytu ýshin tynbay ter tógip jýrgen azamattardyng da enbegin eleusiz qaldyrugha bolmaydy.

Jankýierler ýshin enbek etip jýrgen joghardaghy azamattargha sheksiz alghysymdy aita otyryp, futbol oiynyn odan әri damyta týsuge septigi tiyer degen ýmitpen birneshe úsynys aitqaly otyrmyn. Men ataghan 4 týrli tolyqtyrular men ózgeristerdi engizsek, búl sporttyng dengeyi qazirgiden de arta týser edi.

Futboldy damytu ýshin 4 iydeya úsynamyn:

Birinshi:

Aut (qaptaldan dopty oiyngha qosu)

Futboldy negizinen bәrimiz biletindey ayaqpen oinaydy tek qaqpashy ghana óz aiyp alannyng ishinde qolmen oinaydy. Sonymen men «dopty tek ayaqpen qosudy úsynamyn».

Alang jiyegindegi syzyqshagha dopty qoyghan song 8 sekund ishinde dopty oiyngha qosu shart, sol 8-sekund ishinde dopty oiyngha qospasa dopty ortadaghy tóreshi oiyngha qosudy qarsylasqa beru kerek. Múndaghy 8 sekund oiyn uaqytyn sozbas ýshin. Dopty oiyn alanyna ayaqpen qosudyng ózi oiyndy qyzyqty etetini sózsiz. Búnday jaghdayda futbolshylar jana tehnikalardy paydalanyp, futbol jana dengeyge kóteriledi. Al, jankýierler ýshin búl óte qyzyqty oiyn bolady. Osynyng ózi futbol әlemin taghy bir dýrkin kóterip tastaytyny sózsiz.

Futbol ózderiniz biletindey ayaqpen oinatylady. Olar tek ayaqpen oinaugha mashyqtanghandyqtan, ayaqpen tebu zor әser beredi. Sondyqtan dopty alang jiyeginen ayaqpen qosqan ynghayly. Ári úzaqtaghy túrghan óz komandalastaryna jetkizip beruge bolady. Dopty qolmen oiyngha qossa futbolshylar dopty maksimum 20-25 metrge jetkize alady, al ayaqpen tepse 50-60 metrge deyin jetkizuge mýmkindik bar. Búnday kezde oiynshynyng kimge qaray dopty tebetini de jankýierlerge qyzyqty bolatyny sózsiz.

Ekinshi:

Futboldyng eng qyzyqty әri sheshushi kezeni shabuylgha shyghu. Osy kezde býkil jankýierlerding demi ishinde bolatyn sәt. Osy sәtke qosar iydeyam: «shabuyl barysynda ortadaghy syzyqtan ótken song artqa pas bermeu».

Eger artqa pas berse onda avtomatty týrde ortadaghy tóreshi dopty qarsylasqa berui qajet. Sonda oiyn taghy da qyza týsedi. Tóreshi dopty qarsy komandagha berip, dәl sol jerden qarsylastar oiyngha ayaqpen qossyn. Qarsylastarda dopty artqy jaqa nemese algha qosugha mýmkindik taghy beriledi. Búl da oiynnyng qyzyqty ótuine әkelip soghady.

Jankýierler negizi shabuldaushy oiyndy jaqsy kóredi. Mening qosqan iydeyam futboldyng bapkerleri men oiynshylaryna jana iydeya men izdenister әkeletini sózsiz.

Ýshinshi:

«Búryshtamadan dopty oiyngha qosu barysynda aiyp alanynyng ishindegi bestikting ishin shabuyldaushy komandanyng oiynshylary kirmeui qajet. Dop búryshtamadan oiyngha qosylghannan keyin ghana qatsylastar bestik alanynyng kiruine rúqsat berilsin».

Búl ne ýshin kerek desenizder, qarsylas qaqpashygha qúrmet jәne kedergi jasamay oiynaluy tiyis. Óz kezeginde qorghanushy komanda bolsa óz bestigining ishinde qorghaushylyq funksiyasyn atqarsa boldy. Búryshtamadan dop oiyngha qosylghan kezde besting syrtynan ishke kirip baspen gol soqan talay futbolshylardy kórdim. Oiynnyng qyzyghy men ghajaby osy. Búl taktikany qoldanu futbol oiynyna jana dengey beredi.

Tórtinshi:

Úpay beru jýiesi.

Búl úpay beru jýiesi. Mysaly Europany alayyq, Memleketting ishki chempionattarynda, Chempiondar ligasynda toptyq kezende, Europa ligasy toptyq kezeninde, әlem chempionaty irikteu kezinde qoldansa bolady.

Futbol jankýierlerining aituy boyynsha «óz alanda dualda kómektesedi» demekshi, alang iyeleri qarsylasqa 4 úpay bermes ýshin, al, qonaq komanda 4 úpaydy alu ýshin tartysqa toly oiyndar bolady dep oilaymyn.

Mening iydeyam boyynsha

1. Útylghan komandagha 0 úpay.

2. Óz alanynda teng týse 1 úpay.

3. Syrt alanda teng týse 2 úpay.

4. Óz alanynda jeniseke jetse 3 úpay.

5. Syrt alanda jeniske jetse 4 úpay berilse.

Alghashqy súraq: Futbolgha siz úsynghan ózgeristerdi engizu ne ýshin qajet dep esepteysiz?

- Býkil әlem damyp jatyr, futbolda óz kezeginde damu kerek. Futboldyng bir sarynda kelejatqanyna bir ghasyr boldy. Biraq, birshama ózgerister de engizildi. Ózderiniz biletindey futbolda qazirgi tanda VAR jýiesi qyzmet etedi, men oghan tolyq qosylamyn. Sebebi soghylghan goldyng nemese futbolshynyng aiypty bolghan kezdegi aq-qarasyn tolyghymen milliymetrge deyin sheship beredi. Osy ózgeristerding bәri futboldyng damuy ýshin kerek. Mening iydeyam da dәl solay futbol oiynynyng damuyna ýlken ýlesin qosatyny sózsiz.

- Dopty alang jiyeginen ayaqpen qosudyng artyqshylyghy nede? Búl futzaldyng erejesi emes pe? Múnyng futzal erejesinen qanday ózgesheligi bar?

- Negizi futbolshylar dopty ayaqpen oinaugha mashyqtanghan, sol sebepti olargha ayaqpen qosqan ynghayly. Jaqynda ghana ótken Qazaqstan men Belarusi arasyndaghy oiyndy alayyq, teng bolyp bitetin oiyn edi, biraq, bir qatelik bizding el ýshin qymbatqa týsti. Sýiinbaevtyng dopty qaqpashygha beremin dep, qarsylasqa dopty syilap jibergenining saldarynan útylyp qaldyq. Mine, osydan-aq bayqaugha bolady, futbolshylar ayaqpen ghana mashyqtanghanyn. Olargha qolmen dopty oiyngha qosqan óte ynghaysyz, әri olardyng qoldary mashyqtanbaghannyng saldarynan dittegen jerine dopty jetkize almaydy. Al, futbolshy ayaqpen qosatyn bolsa, onyng ayaghynyng soqqysy myghym bolyp, dәl jetetini anyq.

- Qarsylas jarty alanynda artqa pas bermeu kerek deysiz, futbol komandalyq oiyn, onyng ýstine qazirgi tanda alandaghy 11 oiynshynyng әrbir qadamy aldyn-ala zerttelip, esepteledi. Endeshe ýlken futbolda qarsylastyng jarty alanynda (kem degende 50 m) artqa pas bermey oinau mýmkin be?

- Qiyn bolady dep oilamaymyn. Qazirgi jatyqtyrushylar óte myqty taktikalardy qoldanady. Mәselen Hosep Gvardiolanyng TIKI-TAKA-cy maghan qatty únaydy. Qarsylas alanyna óttime artqa pas bermey, barynsha jeniske jetudi oilaydy da, tek algha shabuyl jasaydy. Al bizde qalay? Dopty qarsylas alannyng aiyp alanyna deyin aparyp alyp qaqpagha soqqy jasamay óz alanymyzgha әkeledi. Odan qala berdi qaqpashygha beredi. Sonday sәtti qarsylastar jaqsy paydalanyp, talay gol óz qaqpamyzgha soghylghan kezderi boldy. Sol sebepti futbolda aitady ghoy «eng jaqsy qorghanys ol shabuyl» dep. Futboldyng jenisi tek shabuyldan ghana bolady.

Al, jankýeyrler shabuyldaushy oiyndy kórgende shabyttanyp, oiynnan rahatyn sezinedi. Ol tek jankýierler ýshin ghana emes, futbolshylar ýshin de, jattyqtyrushylar ýshin de mәrtebe.

- Mamandar qazir Europa futbolyna óz alanynda oinaudyng artyqshylyghy azayyp keledi dep sanaydy. Ataqty Arsen Venger syrt alanda soghylghan golgha basymdylyq bermeudi úsynyp jýr. Biraq siz syrt alanda jeniske jetken komandagha 4 úpay berudi úsynyp otyrsyz. Búl iri klubtargha paydaly bolghanymen, ortang qol jәne әlsiz komandalargha tiyimsiz boluy mýmkin ghoy.

- Joq siz aitqan əlsiz komanda da 4 úpaydy onaylyqpen bere qoymaydy. Futbol damyghan sayyn taktikada damidy. Jatyqtyrushy da, oiynshy da basqasha oilana bastap, tyng futbol taktikasy dýniyege keletin bolady. Búnyng ózi jana dengeydegi futbol oiyndarynyng damuyna әkelip soghady.

2007 jyly Beligiya men Qazaqstan oiyny esinizde me? Sol syrt alanda Qazaqstan qúramasy teng oinap, bir úpaygha ie boldy. Quanyshymyzda shek joq. Sebebi Beligiya Europa jəne әlem reytingisinde joghary túrady.

Qazaqstan qúramasy men Belgiya qúramasynyng oiynynan keyin, bizding oiynshylargha obal bolghanday kórindi. Sebebi beligiyalyqtarmen syrt alanda teng oinau biz ýshin ýlken jetistik. Sol oiynnan bizding qúrama 1 ghana úpay aldy. Tek solarmen teng týskeni ýshin. Sol oiynnan keyin maghan oy keldi «Nege 1-aq úpay?», «Nege 2 úpay emes?» dep. Sol kýnen bastap maghan 4 úpay jýiesi jayly oy keldi.

IYә, úpay beru jýiesinde ózgerister kerek-aq, sebebi qazirgi úpay beru erejesindegi kemshilikter key komandalardyng ýmitin óshiredi. Búny bir dep qoyynyz. Odan keyin búl ózgeris negizi futboldyng damuyna taghy bir sebep. Álsiz komanda myqty komandagha 4 úpay bermes ýshin oinaydy, sonday-aq әlsiz komanda syrt alanda barynsha myqty oiyn ýlgisin kórsetip teng oinap 2 úpay nemese jeniske jetip 4 úpay alsaq dep ýmittenedi.

IYdeya avtory: Aydosov Batyrbek Parsahanúly

Týrkistan oblysy, Jetisay audany, Atameken auyly

Abai.kz