Qarjy naryghynda AQSh dollarymen bәsekege týsip,   halyqaralyq valuta ainalymyna enip otyrghan kәri qúrlyqtaghy elderding ortaq aqshasy - Euronyng jaryq kórgenine de on jyl bolyp qalypty. Ortaq valuta Europagha ne berdi? Kim útty, kim útyldy? Qúramynda Resey men Belarusi bar  Kedendik odaqty mise tútpay Birikken ekonomikalyq kenistikke (BEK)  úmtylghan Qazaqstandy alda ne kýtip túr? Osy saualdargha Abai.kz aqparattyq portalynyng sarapshysy, ekonomist Jankeldi Shymshyqov myrza jauap beredi.

«Abay-aqparat»

- Biyl Euronyng ainalymgha shyqqanyna on jyl toldy. Europa ortaq valutadan ne útty, neden útyldy?

- Europa ortaq valutany ainalymgha engizu arqyly jalpy útysqa shyqty. Ásirese, joghary damyghan Almaniya, Fransiya, Beligiya, Gollandiya siyaqty aldynghy qatarly elderding ortaq valutadan tapqan oljasy mol boldy. Al, Islandiya, Irlandiya, Gresiya siyaqty tómen dengeydegi elder útyldy. Qarjy daghdarysynyng saldaryna úryndy.

- Europanyng birigui kәri qúrlyqty Qytay ekonomikasynyng ekspansiyasynan qorghap qala ala ma?

Qarjy naryghynda AQSh dollarymen bәsekege týsip,   halyqaralyq valuta ainalymyna enip otyrghan kәri qúrlyqtaghy elderding ortaq aqshasy - Euronyng jaryq kórgenine de on jyl bolyp qalypty. Ortaq valuta Europagha ne berdi? Kim útty, kim útyldy? Qúramynda Resey men Belarusi bar  Kedendik odaqty mise tútpay Birikken ekonomikalyq kenistikke (BEK)  úmtylghan Qazaqstandy alda ne kýtip túr? Osy saualdargha Abai.kz aqparattyq portalynyng sarapshysy, ekonomist Jankeldi Shymshyqov myrza jauap beredi.

«Abay-aqparat»

- Biyl Euronyng ainalymgha shyqqanyna on jyl toldy. Europa ortaq valutadan ne útty, neden útyldy?

- Europa ortaq valutany ainalymgha engizu arqyly jalpy útysqa shyqty. Ásirese, joghary damyghan Almaniya, Fransiya, Beligiya, Gollandiya siyaqty aldynghy qatarly elderding ortaq valutadan tapqan oljasy mol boldy. Al, Islandiya, Irlandiya, Gresiya siyaqty tómen dengeydegi elder útyldy. Qarjy daghdarysynyng saldaryna úryndy.

- Europanyng birigui kәri qúrlyqty Qytay ekonomikasynyng ekspansiyasynan qorghap qala ala ma?

- Europada jahandanugha qarsy kýres qatty órship keledi. Byltyrdan beri Ispaniya, Italiya, Gresiya t.b. elder Birtútas Europalyq Odaqty qabyldaudan bas tartyp, Europarlamentka de qarsy shyghuda. Olar: «últtan ýstem memlekettik organdardyng bәri tәuelsizdigimizdi shekteui mýmkin» degen úran saluda. Al, endi qytay ekonomikasynan qorghanu mәselesine kelsek, әngime bylay: Europanyng býgingi tútynu naryghynda 80 % kýndelikti tauarlardyng ýlesi Qytaydan. Sondyqtan eshqanday Odaq Europanyng ekonomikasyn «qara qytaydyn» qaptauynan qorghay almaydy, óitkeni olar «Úly Qytay qabyrghasy» bola almaydy!

- Resey, Qazaqstan, Belarusi ýshtigining kedendik odaghyna jyl toldy. Kim neden útyldy, neden útty?

- Resey, Qazaqstan, Belarusi ýshtigining kedendik odaghynan, әriyne, Resey útty. Qazaqstan kýtpegen jerden janar-jaghar may, kókónis, tútynu tauarlary, әsirese, shet el avtomobiliderining bazarynda bas kótermes inflyasiyagha úshyrady. Býkil ýsh el arasyndaghy Odaqtyq auyrtpalyqty qarapayym tútynushy - satyp alushylar óz tabysymen kóterdi.

- Kedendik odaqpen toqtamay, Birikken ekonomikalyq kenistikke kirdik. Búl Qazaqstangha ne beredi? Búl sayasy qadamdy qalay jәne nemen týsindiruge bolady?

- Birikken ekonomikalyq kenistikke (BEK)  kirip el tәuelsizdiginen bólshektep aiyryluymyz sózsiz. Últtan jogharghy túratyn biylik organdary erten-aq qazaq halqynyng tәuelsiz memleketining kýlin kókke úshyratyn sheshim qabyldauy mýmkin. Múnday qauipti joqqa shygharugha bolmaydy.

- Qazaqstan ekonomikasynda odaqtar men kenistikterge zәrulik bar ma edi?

- Qazaqstan ekonomikasy shiykizat óndirisine baghyttalghandyghy belgili. Eger de Qazaqstan innovasiyalyq Japoniya, Singapur, Malayziya siyaqty eldermen odaq, ortaq kenistik qúrsa, bir sәri. Basqa eldermen, әsirese, Reseymen Odaq bizdi keri ketiredi.

- Biylik Janaózendegi oqighadan keyin  múnay gaz salasyndaghy ekonomikalyq sayasatqa jәne investorlarmen arada jasalghan kelisim-sharttardy qayta qarauy mýmkin be?

- Biylik Janaózendegi júmysshylardyng әdil talabyna 7 ay boyy kóz júmyp qarap otyrdy da aqyrynda olardy oqqa baylady. Óitkeni, búl jerde biylikting tabys kózi jatyr, sondyqtan eshkimdi әueli su shashyp, odan song týtin shashyp, sosyn kózden jas aghyzatyn gazben, әri ketse rezina oqpen atudyng ornyna, birden maydan oghyn boratyp óltirdi. Búl jerde kimde-kim biylikting tabys kózine kóz alartsa, oghan  «ólim kelsin!» degen úran oqqa ainalady. Orys bardy V.Vysoskiy aitpaqshy: «Zdesi u nego interes, zdesi u nego lejbiyshe!»

- Ángimenizge rahmet!

«Abay-aqparat»