Senbi, 4 Mamyr 2024
Janalyqtar 3298 0 pikir 4 Qantar, 2012 saghat 06:35

Múrtaza Búlútay. Janaózen oqighasy jayly oilar

16-20 jeltoqsan, 2011

16-20 jeltoqsan, 2011

(20 jyldyghymyzgha quanyp jýrgendegi kórgen azabymyz turaly)
Qazaqstannyng azattyq merekesi qútty bolsyn! Elimiz órkendey bersin, memleketimiz quatty bolsyn, azamattarymyz erkin oilaytyn, zayyrly, sanaly, bilimdi túlghalar bolsyn, eshbir elden dәrejemiz tómen týspesin, bereke-birligimiz myghym bolyp, eshbir uayym bolmasyn!
*****
Taghy da qan tógildi. Mereke kýni Manghystauda beykýnә adamdar opat boldy. Elge obal boldy, beybit kýnde qan tógildi, qazaq pen qazaq qyrylysty! Biylik te, azamattarymyz da ambisiyalaryn toqtatyp, elding bolashaghyn oilauy kerek qoy. Syrtqy kýshter "Arab kóktemin" bizding elge de әkelgisi keledi, al ishki kýshterimiz óz tughan azamattaryn bauyrgha basyp, olardyng problemalaryn jeti ay boyy kýtkizbey-aq sheshui kerek emes pe edi?! Adaspayyq aghayyn, basqa elderde bolghan qantógisterden sabaq alayyq!
*****
Eshbir sebep elimizding tútastyghynan joghary túra almaydy. Bizder býgin barmyz, erteng joqpyz, memleketimiz әli jas, onyng basynda osynday bylyqtar kóp bolsa, erteni jarqyn bolmaydy. Bәri de óz jaghyna tartyp jatyr, bәrining de kózin ambisiya jaulap alghan, ashy shyndyqty kóre almay jatyr. Din dep elge iritki salghysh aghymnyng bәrin әkep kirgizdik, amandasudan qaldyq. Sayasy oiyndar qarapayym halyqty әbden sharshatty. Jalpaq júrt zardap shege bastady. Taghdyrymyz qyl kópirding ýstinde túrghan kez. Tek saliqaly oi, keshirimdilik, meyirimdilik, aghayynshylyq kerek osy kýnderi...
*****
Keng baytaq jerimiz bar, әlemde tendesi joq elimiz bar, qazir jagha jyrtysatyn, qyrylysatyn kez emes, búl qazaqqa jat qylyq, biylik te azamattarymyz da aqylgha saluy kerek, syrtqy kýshterding tileuin oryndamauy kerek, "kýsh atasyn tanymas" degendi eske aluy kerek, tek bolashaqty oilap, óz halqynyng mәselelerin sheship, jaghday jasauy kerek. Ýlken synnyng aldynda túrmyz, onyng obalyn eshbir adam, eshbir partiya kótere almaydy, búl qatelikti erteng jóndey almaymyz, bir ret ot alatyn bolsa ony toqtatu qiyn, myna Liviya, Siriya, Qyrghyzstan t.t. mysaldardy kórdik qoy, bizding qazaqqa onyng keregi joq, onyng arty qasiret bolady bauyrlarym...
*****
Eng basty nәrse - qanday mәseleni de kelisimmen, azamattarymyzdyng qúqyqtaryn qorghaumen sheshkenimiz jón. Sayasat jәne qúqyq mehanizmderi naqty isteui shart, ong nәtiyje berui shart. «Eskermegen jau jaman, elemegen dau jaman» deydi dana halqymyz. Bir jaqty maqtanshaqtyq pen astamshyldyq qanshalyqty dúrys bolmasa, jalang antagonizmge negizdelgen ústanym da dúrys emes. Demokratiyalyq instituttardyng barlyghy da tolyqqandy istegende ghana múnday kelensizdikterding aldyn alugha bolatyn shyghar....
*****
Bizding eng basty baylyghymyz múnay da gaz da temir de emes, eng basty baylyghymyz adam der edim. Bizge әr qazaq balasynyng jany ardaqty, altynnan da qymbat, әr azamatymyz auaday qajet bizge! Sondyqtan, shekiskendi qoyyp, bekisken jón, ishtey irigenimiz syrt jaugha taptyrmas olja bolady, olar onsyz da bizdi bólshektep aldy! Myna әleumettik tragediyalardyng jarasy ondaghan jyldarda ghana jazyluy mýmkin, tipti, halyq jadynda saqtalyp qaluy da mýmkin, sondyqtan salmaqty oy qorytyp, imandylyqqa kelgen jón aghayyndar...
*****
Biylik pen baylyq degen eki siqyrly kýsh adamdy esengiretu jaghynan kez kelgen esirtkiden kem týspes әseri jaghynan, ol ózining kýshine senip, myqtylyghyn dәripteumen bolady, búl onyng әlsiz túsy. Kýshpen shara qoldanu Kenes dәuirine tәn biylikting amaly, ol orta jәne úzaq merzimde ong nәtiyje әkele qoymas. Keshegi biylikting Prezidiumynda otyrghan Ábish Kekilbay siyaqtylar nege baryp halyqpen tildespeydi, kónil aityp, júbatu aityp, solardyng mún-múqtajyna tәrjimeshi bolsa bayaghyda búl mәseleler sheshilmes pe edi? Biylik halyqtyng aldynda enkeyse ol biylikting tómendegeni emes, qayta halyqtyng qoshemetine ie bolyp, biyiktegeni der edim....
*****
Qazaghymnyng osy mýshkil halge dushar bolghanyn kórip, qabyrgham qayysyp, jýregim auyryp jatyr. Ayshuaq inim rahmet saghan, qazaghym dep soqqan jýreginnen ainalyp keteyin! Bizding qolymyzdan ne keledi, tek týzelse eken dep tileyik. Keshe keudeleri medaldarmen ordenderge toly otyrghan shonjarlarymyz dәl osyndayda ózderin kórsetip, elge arasha boluy kerek dep sanaymyn, qazaghym aman bolsyn!
*****
Búlar jaqsy janalyqtar emes. Aynalamyzgha qaraghanda bizding Qazaqstanda osynday qaqtyghystar eshqashan da bolmaytyn shyghar deushi ek, onymyz beker bolyp shyqty. Kýn ótken sayyn eldegi tynyshtyq búzylyp barady, qaqtyghystar kóbeyip barady. Televizordy qosugha qorqatyn boldyq, әr jana kýn jana bir atystyng ne jarylystyng bolghany turaly estiytin boldyq. Biylik pen azamattar parasatty qadam jasamasa ertenimiz qarang bolady....
*****
Qaltasy qalyndar shetelderde qymbat ýi-jaylaryn dayyndap qoyghan, birdene bola qalsa zyta salady, bәri dayyn, al myna bishara júrt ne isteydi, basynda baspanasy joq, ol keshki ishetin asyn oilaydy, bala-shaghasynyng amandyghyn oilaydy....
*****
Dúrys aitylghan, jeti ay boyy ereuilder men sheruler oryn alyp otyrghan shiyelenis aimaghynda qúqyq qorghau organdary tiyisti saqtyq sharalaryn qoldanyp, bolyp ne bolayyn dep jatqan jaghdaylardan aldyn ala habardar bolyp túruy jәne qandayda bir arandatushylyqqa ya zang búzushylyqqa jol bergizbeui qajet edi ghoy!
*****
Halqymyzdyng tarihynda ishki janjal degen bolmaghan, búl eng qiyny jәne eng qauiptisi, sondyqtan tek aghayynshylyqqa, sabyrlylyqqa jәne keshirimdilikke shaqyrayyq. Sayasy oiyndargha qúrban bolyp ketpeyik, elding keleshegin oilayyq, memleketimizding tútastyghyn oilayyq, osynday keng baytaq elimiz bar, bay jerimiz bar, eng basty baylyghymyz osy ghoy, aiyrylyp qalmayyq osy bir kiyeli otanymyzdyng beybitshiliginen, tynyshtyqtan...
*****
Syrtqy kýshterding oiyndaryna saq boluymyz kerek, últtyq birligimiz dәl osy kýnderi auaday qajet! Imperiyalist kýshter bizding biylikti óz azamattaryna qarsy kýsh júmsaugha iytermelep jatyr, aluan týrli әkki tәsildermen arandatushylyq josparly týrde jyldar boyy jasalyp keledi. Bizding myqtylarymyz myqtylyqtaryn dәripteuden osynday kókeytesti nәrselermen shúghyldanugha uaqyt taba almay әlek. Liviyada, Siriyada, Mysyrda t.t. osynday ssenariyler qoyylghan, biylik óz halqyna qarsy kýsh qoldanyp, ayaghy órshelengen júrt ashyq kýreske shyqqan, Batys olargha qaru-jaraqtan bastap, qarjy, tehnika t.b. bәrin berip qoldady ghoy....
*****
Bizde múnday mәlimdemelerdi eshkim ózdiginen jasamaydy, joghary jaqtan bir belgi ya isharat kelgen shyghar, sonan song bәri búlbúlsha sayraydy, bala baqshanyng tәrtibi býkil elge ornaghanday....Kindiginen baylauly, auzyna noqta salynghan, tyrp etkizbeydi, sóileyin dese tayaq jeytinin biledi, bylay istese marapattalady. Jeke basqa tabynu jalpy sipat aldy, barlyq dәrejelerde... Al ziyalylar (!) jeke basynyng kýiin kýittep ketti, el iyesiz, qorghansyz qaldy.... Shyndyqty jasqanbay aita alatyn túlghalarymyz joqtyng qasy, jaltaqtyq pen satylghyshtyq en jaylap ketti, ótirik pen kóz boyaushylyq ózin ózi aldaugha aparyp soqtyrdy. Búl týsten bir kýni oyanarmyz, biraq kim bolyp, qanday halde?!
*****

Sapa men sipat búzyldy, onay olja tabu, arzan ataq, jaghympazdyq, әlimjettik, ozbyrlyq, aghayyndy qorlau, qazaq balasyn alalau, elge iritki salu dendep kóbeyip ketti... basqany bylay qoyghanda, ýkimetting basynda otyrghan adamdar ertengi kýndi oilap, últ bolashaghyn oilap sóilemey me?! Qazaqtyng tarihy tek býgingi kýnmen bitpeydi ghoy, tek bir komissiyanyng tapsyrmasymen shektelmeydi ghoy! Ózderi sheshuge tiyisti mәselelerdi layyghynsha oryndaudyng ornyna, «oralmandar kinәli!» dep, el-júrtyn izdep kelgen aghayyngha aiyptyng bәrin tagha salady. Ókinishtisi, memleket qayratkerlerin dayynday almadyq, ashy shyndyq osynda, tek "komanda" qayratkerlerin dayyndap jiberdik, al olardyng aldynghy "senimdi" ókilderi shetelge qashyp tyndy, artqylarynyng týrin ózdering kórip otyrsyndar, qaydam...
*****

"Qúrtyp qútyl!" degen Sovetten qalghan qatang әdis, ol 1937 jyly últ ziyalylaryn qúrtyp qútylghysy kelgen, barlyq shiyelenisterde osy amaldy paydalanghan әmirshil jýie, әlimjettik jasap, haq-nahaq pa dep qaramastan, bir auyz sóz ýshin yaky bir belgi... ýshin ghana aiyp taghyp týbine jetken, jetkisi kelip ózi qúrdymgha ketken, Sovetter Odaghy qúlaghanda 300 million halqy bar búl imperiyanyng bir azamaty kóshege shyghyp aighaylamaghan, jylamaghan da! Qazir onday әdister tiyimsiz, qayta ymyragha shaqyryp, bauyrgha basyp, sanasyp, sóilesip, til tabysyp qana isteytin kezde ómir sýrip jatyrmyz ghoy. Qazaqtar, bólinbender, biriginder! Aghayyn bolyndar!
Múrtaza Búlútay,
f.gh.k., dintanushy,
mәdeniyettanushy

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1004
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 870
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 654
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 732