Býgingi kýni sonau 2013 jyldyng 8 qantarynda Qazaqstan Respublikasy Preziydentining № 464 Jarlyghymen bekitilgen «Aqparatty Qazaqstan 2020» baghdarlamasy turaly ýkimet mýsheleri kóp aita bermeydi. Tipti baghdarlamadaghy 2020 jyly Qazaqstan elektrondyq ýkimet kórsetkishi boyynsha eng aldynghy 25 elding qataryna enui tiyis degen maqsatty úmytyp ketken siyaqty.

Biraq aghylshyn tilinen búrmalanyp alynghan «egov» degen sóz әrkimning auyzynda. Ásirese qazirgi koronavirus jaghdayynda halyqqa qyzmet kórsetu ortalyqtary júrtshylyqtyng ýide otyryp-aq egov.kz portaly arqyly elektrondyq qyzmet alu mýmkinshilikterin keninen jarnamalauda. Al is jýzinde osy bir qaraghanda óte qolayly qyzmetti paydalanugha talpynghan kez kelgen adam tolyp jatqan tehnikalyq kedergilerding shyrmauyna oralady.

Men múny Últtyq kuәlәndiru ortalyghynyng pki.gov.kz saytyndaghy NCALayer qosymshasyn paydalanugha baylanysty shaghymdargha sýienip qana emes, óz basymnan ótkergendikten aityp otyrmyn. Jaqynda osy egov.kz portaly arqyly kompiuterime elektrondyq qoltanba ornattym. Qazir qanday manyzdy qújatty bolmasyn elektrondyq qoltanbamen bekitu ynghayly da senimdi. Búl qaghazbastylyqtan qútyludyng da, uaqyt ýnemdeuding de tiyimdi joly, zaman talaby.

Alayda elektrondyq qoltanbany paydalanu ýshin Últtyq kuәlәndiru ortalyghynyng jobasymen jasalghan NCALayer apleti qajet, onsyz eshqanday qújatqa qol qoya almaysyn. Al búl qosymshanyng júmys isteui ýshin Java baghdarlamasyn ornatu qajet. 1995 jyly jasalghan búl baghdarlamanyng qazirge deyin on bes núsqasy shyqty. Últtyq kuәlәndyru ortalyghynyng nelikten segizinshi núsqany úsynatyny týsiniksiz. Biraq eng mashaqaty Java dúrys júmys isteui ýshin JDK paketin ornatu qajet. Búl paket búryn tegin bolsa, songhy jyldary Oracle kompaniyasy aqyly jýiege kóshirdi. Sonyng ózinde ornatylghan JDK brauzermen nemese Windows jýiesining razryadymen sәikes kelmese júmys istemeydi. Oghan antivirus ta, brandmauer de kedergi boluy mýmkin.

Últtyq kuәlәndiru ortalyghy NCALayer. Java 8 dúrys júmys isteui ýshin pki.gov.kz saytynan ornatqan dúrys degen song sol sayttan ornatyp edim, NCALayer ashylmaydy, nemese ashyla sala qaytadan jabylyp qalady. Javadan da qayran bolmady. Múny Últtyq ortalyqtyng mamandarynyng eshqaysysy týsindirip bere almaydy. Shaghymdargha, súraqtargha jauapty oqyp otyrsam, Últtyq ortalyq mamandarynyng sózinshe bәrine kinәli Windows 7 jýiesining eskirgeni bolyp shyghady, nemese dúrys ornatpaghan paydalanushynyng ózi kinәli degenge sayady.

Osydan bir jarym jylday búryn Microsoft kompaniyasy Windows 7 jýiesine tehnikalyq qoldau kóretilmeytinin habarlaghan, biraq kompiuterlerin Windows 10 jýiesine deyin tegin jetildiruge kópshilik atalghan merzimde ýlgere almady nemese habarlandyrugha mәn bermedi. Endi onynshy núsqagha kóshu ýshin ony keminde elu myng tengege satyp alu kerek nemese dýkennen keminde ýsh jýz myngha onynshy vinda ornatylghan su jana kompiuter alu kerek. Múny әrkimning qaltasy kótere bermeytini anyq. Qazir kópshilik jetinshi núsqany paydalanyp jýr. Osyny Últtyq kuәlәndiru ortalyghyndaghylar nege eskermegen?

NCLayer qosymshasyn nege Java-gha baylap qoyghan? Mýnday kedergiler «elektrondyq ýkimettin» qyzmetin paydalanudy qiyndata týsetini týsinikti ghoy? Men bizde osy kedergilerdi joya alatyn bilikti IT mamandary joq degenge senbeymin. Jyl sayyn joghary oqu oryndarynan arnayy bilim alghan jas týlekter shyghyp jatyr emes pe? Týsinbeytinim, solardyng qayda ketip jatqandyghy.

Óz biluimshe qazir әlemde kompiuterlik baghdarlama jasaudan Ýndistan kósh bastap túr. Osydan bes-alty jyl búryn VVS telearnasynan ashqúrsaq jýrse de kóshe búryshtarynda, lashyqtarda, kafelerde jappay kompiuterdi iygerip jatqan ýndilikterdi kórip edim. Býgin sol qúryp qalghyr JDK apletin jýktep alayyn dep kezdeysoq bir ýndi saytyna tap boldym. Java kompiuterlik baghdarlamasynyng tilin iygergen jap jas Ramesh esimdi jigit jarty saghattyq beynefilinde JDK-ni ornatudan bastap baghdarlamalyq fayldargha qosu, beyimdeu, kompilyatorlyq baghdarlamalar jasau, jýiening komandalyq tilin qalay qoldanudy, qosudy auyzy auyzyna júqpay týsindirip berdi.

Osynday mamandar qazaqtardyng arasynan da tabylar. Biraq әzirge kompiuterlik baghadarlamar jasaytyn mamandar tym tapshy. Basqasyn aitpaghanda, kompiuter jóndeu ortalyqtaryna barsanyz da qay qalada bolmasyn qazaq jigitin kórmeysiz. 

Búl qazaq jastary ýndiliktermen salystyrghanda qabiletsiz degen sóz emes. Eshqanday últ intellektualdyq damuy jaghynan basqalardan artyq ta, kem de emes. Mәsele qoghamdyq, әleumettik ortada qalyptasqan kózqarasta. Ejelden «óner aldy qyzyl til» degen úshqary «naqyl» sanasynda myqtap shegelengen qazaq jigitteri aqyndyq, aitys, jazushylyq siyaqty el ekonomikasyna paydasyz әureshilikti qualap, zaman aghymyna ilese almay keledi. Áytpese Ramesh tumysynan Saylaubekten aqyldy bolyp tughan joq qoy? 

Marat Ermúqanov 

Abai.kz