Belgili qalamger Didahmet Áshimhanúly tiri bolsa biyl 70 jasqa tolar edi. Ádebiyet pen jurnalistika maydanynda qatar ter tógip, artynda mol múra qaldyrghan jazushy-jurnalist ómirining songhy kýnine deyin qolynan qalamyn tastaghan joq. Biz býgin jazushynyng jazylghanyna 17 jyl uaqyt ótse de ózektiligin joymaghan "Sanadaghy shyrmauyq" atty maqalasyn oqyrman nazaryna úsynyp otyrmyz. 

Redaksiya

Býginde qazaq baspasózi men qazaqtildi jurnalister jóninde kimder ne dese, o desin, negizinen bir mәselening basy ashyq. Qolyna qalam ústaghan qazaq azamaty osynau keng baytaq jerding zandy múrageri, osy jerdi mәngi qonys etip qalar ertengi úrpaghynyng shyn janashyry, óz elining tól perzenti, óz últynyng sýiikti úly retinde memleket turaly, qogham turaly, biylik basyndaghy әrtýrli mәseleler jóninde, ekonomika men әleumettik, ruhany ómir haqynda qanday bir oilar tolghasa da, kókireginde óz eli men jerine degen, óz últy men memleketine degen mys-qalday bolsyn janashyrlyghy jatatyny anyq. Al, shyn niyetpen, shyn janashyrlyqpen aitylghan sózden artyq ne bar? Áriyne, keyde qyzbalyqpen artyq-auys pikirge jol berip alatyn da sәtteri boluy mýmkin. Biraq búny sanaly oqyrman salqynqandy qabyldar dep oilaymyn.

Qazirgi elimizde jýrip jatqan iydeologiya tónireginde kópten beri kókiregimdi mazalap jýrgen biraz oilarymdy men de osynday janashyrlyqpen ortagha salsam deymin. Sondyqtan tómende aitylatyn keybir sózderim men oilaryma týsinistikpen qaraghan jón bolar.

El Tәuelsizdigin alghanyna, mine on eki jyldan astam uaqyt ótti. Osy on eki jylda elimiz iydeologiya salasynda qanday auqymdy júmystar jýrgizdi? Qanday biyikterge qol jetkizdik? Irkilisterimiz ben serpilisterimiz qay jerde? Neden úttyq, neden útyldyq? Aldaghy uaqytta búl salada qanday júmystar jýrgizuimiz kerek?

Jasyryp-jabary joq, Tәuelsizdigimizdi ala salyp biz negizgi júmysymyzdyng basyn ótkenge tas laqtyryp, topyraq shashudan bastaghan siyaqtymyz. Yaky 73 jyl ómir sýrgen Kenester Odaghy men kommunistik jýiege negizinen syn kózben qarap, ony qalay da qaralay týsuge úmtylghandaymyz. Meninshe, Tәuelsiz Qazaqstannyng iydeologiya salasyndaghy alghashqy qadamy osydan bastalghanday. Búl júmystan qazaqtildi jurnalister de ayanyp qalghan jok. Keyde asyp týsken, artyq ketken kezderi de kóp boldy. Qazaq jurnalisteri jappay ózderi úzaq jyldan beri qyzmet istep otyrghan baspasózderining atyn ózgertuge kóshti. Mәselen, sanauly ghana uaqyt aralyghynda «Mәdeniyet jәne túrmys» – «Parasat» bolyp, «Bilim jәne enbek»– «Zerde», «Pioner» jurnaly – «Aq jelken» bolyp shygha keldi. Tiraj joghaltqannan basqa, búdan olardyng ne útqanyn kim bilsin. Búl júmysty tyndyryp alghannan keyin, әrqaysysy «kelmeske ketken» KSRO-nyng úzaq jylghy kir-qoqysyn qoparugha kiristi. Eshkimdi ayap qalghan joq, eshteneden tayynbady da. Ras, Kenester Odaghyna degen bәrimizding de ókpemiz mol, renishimiz kóp edi. Ásirese, ondaghan jyl boyy eldi jappay orystandyrugha, úsaq halyqtardy tilinen, últtyq salt-dәstýrinen aiyrugha baghyttalghan kommunistik iydeologiya esimizge týskende, әrqaysymyzdyng zyghyrdanymyz qaynap shygha kelui zandy bolatyn. Sondyqtan da, tәuelsizdigimizding alghashqy jyldaryndaghy qazaq baspasózining jaghdayyn týsinuge әbden bolatyn shyghar. Biraq, óz basym bir nәrsege kelise almaymyn. Tariyhqa syn kózben qarau-gha bolady, biraq, ony tútastay sylyp tastaugha, tútastay joqqa shygharugha bolmas. Biz alghashqy jyldary osyghan kóbirek kónil bólip ketken siyaqtymyz. Qazir de odan tolyq arylyp bolghanymyz shamaly. Osy tústa myna bir aqiqatty eske alu artyq etpes. Kez-kelgen dýniyenin, kez-kelgen qúbylystyng kólenkesi men kýngeyi bolady. Búl jaghynan 73 jyl dәuren sýrgen Kenester Odaghynyng kýngeyi de, kólenkesi de jetkilikti edi. Biz osy jýiening kóp jaghdayda kólenkesin kórdik te, kýngey jaghyna asa mәn bermedik. Búl tústa kýngeyi degennen góri ýirenetin jaghy degen jón bolar. Al, sonda eski kommu-nistik jýieden biz ne ýirenuimiz kerek edi? Isti jýrgizuding әdis-tәsilderinen!

IYә, Kenester Odaghy búl jaghynan aldyna jan salghan joq. Sonyng arqasynda ol óz ghúmyryn 73 jylgha sozdy. Sonyng arqasynda ol soqa ústaghan mesheu eldi jarty ghasyrdyng ishinde atomdyq derjavagha ainaldyrdy. I dýniyejýzilik soghysta masqara bop jenilgen Rossiya arada 73 jyl ótkende, SSSR atymen dýniyejýzindegi eng aldynghy qatarly, eng quatty el bolugha jetti. Bas-tysy – onyng iydeologiyasy myqty boldy. Qanday manyzdy iri isterdi qolgha alghanda, Kenester Odaghynyng iydeologiyasy birinshi kezekte jýrdi. Mәselen, 20-30-jyldardaghy tarihty, sol uaqytta jaryq kórgen shygharmalardy oqyp otyrsaq, Kenestik iydeologiyagha qayran qalasyn. Ol uaqytta ýgit-nasihat júmysy bәrinen de búryn jýrgen. Yaki, kommunister ómirdi ózgertuden búryn, eng aldymen sanany ózgertudi qolgha alghan. Nәtiyjesinde el basyna týsken nebir auyrtpalyqty, qauipti kezenderde memleketti aman alyp qaldy. Ol jyldary kommunistik iydeologiyanyng keremettey nәtiyje bergeni sonday, enbektegen baladan enkeygen kәrige deyin el múraty, otan mýddesi ýshin júmys istedi. Adamdardy osynday dәrejege jetkizu ýshin Kommunnstik partiya eng aldymen óner qayratkerlerin, óner tuyndylaryn óte sheberlikpen, útymdy, әdemi paydalana bildi.

Baylardy, moldany

qoyday qu qamshymen!

Búl – 20--jyldardaghy qara tobyrdyng «gimni».

Búl «baylardyn» ishinde, әriyne, Pavlik Morozov siyaqty balalardyng da әkesi ketti. Kommunistik iydeologiyanyng sanagha singeni sonday, Pavlik siyaqty balalar óz әkesin de ayap qalghan joq. Áriyne, búny eshuaqytta aqtap alugha bolmaydy. Bizding aitayyq degenimiz, iydeologiyanyng asa quatty tәrbie kúraly bolghandyghy. Kommunistik iydeologiya dindi úzaq jyldar boyy apiyn dep baghalaghany belgili. Al, shyn mәnindegi naghyz apiyn kommunistik iydeologiyanyng ózi boldy. Búl apiyn marksizm-leninizm kósemderin әrkimning sanasyna qúday dәrejesine deyin kótere bildi. Býgingi úrpaqtyng bismillasy Alldadan bastalsa, ol uaqyttaghy adamdardyng birinshi sózi Lenin men Stalinnen bastalatyn edi.

«Mollanyng aitqanyn iste, istegenin isteme». Kenestik jýie turaly aitqanda, esine osy sóz týsedi. IYә, Kenester Odaghy men Kommunistik partiyanyng qanqúily sayasatyn endi qaytalaudyng qajeti joq. Biraq, olardyng sayasat jýrgizudegi keybir әdis-tәsilderin býgingi ómirimizge de ontayly paydalanu artyq etpes edi. Aytpaghymyz – eng aldymen, iydeologiyagha basty nazar audaru. Al, biz qazirgi uaqytta iydeologiyagha basty nazar audaryp otyrmyz ba? Tәuelsizdik alghannan bergi jyldarda bizding aramyzda eng kóp talqygha týsip jýrgen sózderding biri – osy iydeologiya. Ony bireuler bar deydi, bireuler joq deydi. «Joq» degen әriyne, bos sóz. IYdeologiya bar, bar bolghanda qanday? Jәne, Kenester odaghynda negizinen bir-aq iydeologiya, kommu-nistik iydeologiya jýrse, býginde bizding aramyzda iydeologiyanyng birneshe týri ómir sýrip jatqanday. Búl jóninde men búdan tórt-bes jyl búryn «Týrkistan» gazetining betinde «IYdealogiya bar. Biraq, ol qanday iydeologiya?» degen taqyrypta biraz oy qozghaghan bolatynmyn. Biraq, ol maqalamda men negizinen kýndelikti túrmystyq iydeologiya turaly oy qozghaghan edim.

IYdeologiyasyz memleket bolmaydy. Al, kez-kelgen memlekette eng aldymen memlekettik iydeologiya jýredi. Búl iydeologiyany ekinshi týrde yryqsyz iydeologiya dep ataugha da bolar. Yaki, jalpy kópshilikting yrqynsyz, erik qúzyrynsyz biylik basy arqyly jýretin iydeologiya. Búl iydeologiya memleketting ishki-syrtqy sayasatyn pәrmendi jýrgizuge baghyttalghan eng pәrmendi qaruy, basty qondyrghysy. Tәuelsizdik alghannan bergi Qazaqstannyng negizgi iydeologiyasy – el Tәuelsizdigin bayandy etu, halyqtyq, últtyq birlikti nyghaytu, әleumettik-ekonomikalyq jaghdaylardy jaqsartu, kórshi eldermen tatu-tәtti ómir sýru, Respublikagha syrttan investisiya tartu siyaqty asa manyzdy memlekettik mýddelerdi jýzege asyrugha baghyttaldy. Qysqasy, bizding memlekettik iydeologiyanyng auqymy qazirgi jerdi jekeshelendiru men sonau 2030-gha deyingi aralyqty qamtyp jatyr. Memleket osynday iydeologiyasyn jýrgizu ýstinde qalyng qauymnyn, kópshilik júrttyng pirik-oyymenen, qalauy-men sanasa ma, sanaspay ma, ol basqa әngime. Biraq, ol osy betinen, osy iydeologiyasynan qaytpaytyny belgili. Óitkeni, ol yqtiyarsyz, yryqsyz iydeologiya. Memleket osylay jýrgizuge tiyisti iydeologiya.

Ekinshi – últgyq iydeologiya. Memlekettik iydeologiyamen qabattas, qatarlas, múrattas jýretin iydeologiya. Onyng týpki múrat-maqsaty ghasyrlardan beri úmytylmay, úrpaqtan-úrpaqqa múra bop kele jatqan últtyq kúndylyqtargha janashyr bolu, ony kózining qarashyghynday saqtau, ony keler úrpaqqa aman-esen jetkizu. Sonday-aq, últtyq mәdeniyet pen әdebiyetke, últtyq salt-dәstýrge, últtyq әdet-ghúryptargha, tarihiy-ruhany múralargha ýlken kúrmetpen karap, olargha der kezinde nәr berip, quattandyryp otyru. Biraq, búl әste de jeke bir últtyng mýddesin qorghap, basqalardyng múratyn joqqa shygharu emes. Demek, búl taza últshyldyq sipattaghy iydeologiya emes. Kerisinshe, ol aram pighylsyz, taza niyettegi, taza adamgershilik-ke qúrylghan internasionalizmning birinshi janashyry, eng jaqyn dosy. Eger, beyneli týrde internasionalizmdi últ aspaptar orkestri desek, onyng bas diriyjeri – últtyq iydeologiya. Últtar mәdeniyetining yqpaldastyghyn, bir-birin tolyqtyryp gýldendiruin, damytuyn ol joqqa shygharmaydy. Biraq, últtar mәdeniyetining bir-birin jútyp qongyna, bir últ mәdeniyetin ekinshi últ mәdeniyetinen artyq qoiygha ol týbegeyli qarsy. Ol ghasyrlar boyy býkil adamzattyng iygiligine jarap kele jatqan, barlyq aqyl-oy qúndylyqtaryn kúrmetteydi. Alayda, ol kelise almasa, tek kosmopolittik úghym-týsiniktermen ghana kelise almauy mýmkin.

Ata zang boyynsha Qazaqstan – zayyrly memleket, yaki, «svetskoe gosudarstvo». Biraq, búl últsyz sipattaghy memleket degen sóz emes. Ata zanda aiqyn jazylghan «Qazaqstan Respublikasy» degen sózding naqty maghynasy Qazaq elining respublikasy degen úghymdy beredi. Búl ataugha ie bolugha onyng tolyq kúqy bar. Óitkeni, qazir Qazaqstandy mekendep jatqan jýzdegen últtyng ishinde tek óz elinde, óz atamekeninde otyrghan jalghyz halyq – qazaq halqy. Búl jer, búl atameken qazaqtargha ata-babasynan qalghan eng asyl múrasy bolyp tabylady. Zandyq túrghydan alghanda jeke adamdar jeke mýlkine iyelik etuge qanshama qúqy bolsa, qazaq halqy da ózining ata-babasynan qalghan múrasyna sonshama iyelik etuine tolyq qúqyly. Sonday-aq, qazaqtyng tili men dili de, salt-dәstýri men ruhaniy-mәdeny jәdigerleri de onyng ata-babasynan qalghan asyl múrasy. Demek, búlargha da iyelik etuge onyng qaqysy bar. Últyn oilay biletin aldynghy qatarly ziyaly qauym osy ýshin ótken ghasyrdyng basynan bastap kýresip keledi jәne kýrese de bermek. Búl kýrestegi onyng basty qaruy, әriyne, últtyq iydeologiya. Biraq, osy tústa biz mynaday mәseleni eskeruimiz qajet. Býginde últ ziyalylarynyng kópshiligine últtyq iydeologiyany memleket, ýkimet jasaytyn siyaqty bop kórinedi. Kóbinde solargha arqa sýieydi. Solardan pәrmendi kýsh kýtedi. Biraq, bizdinshe búl qate úghym, qate týsinik. Óitkeni, biylik basyndaghylar eng aldymen memlekettik iydeologiyanyng jaghdayyn oilaydy. Últtyq iydeologiya olar ýshin ekinshi plandaghy dýniye. Mәselen, qaranyz, búdan biraz jyl búryn Preziydent úsynghan «2030» úzaq jyldyq strategiyalyq baghdarlama dýniyege kelisimen, ol birden iydeologiyagha ainalyp jýre berdi. Búl jóninde BAQ-ta qanshama pikirtalastar úiymdastyryldy. Ile-shala kitaptar jaryq kórdi, broshurolar dýniyege keldi. Sonday-aq, osy 2030 úranymenen kóshelerge qanshama jarnamalar ilindi. Dúrys, qoldaymyz! Óitkeni, búl memleketimizding asa manyzdy is-sharasy. Al, endi osymen qatarlas demografiya jәne kóshi-qon mәselesine qaranyz. Eger әriden oilasaq, búl mәselening manyzy býgingi, ertengi memlekettik mýddelerding eshqaysysynan artyq bolmasa kem emes edi. Solay bola túra ony memlekettik iydeologiyanyng basty baghyttarynyng birine ainaldy dep aita alamyz ba? Ras, búl salada ýkimet tarapynan atqarylyp jatqan júmystar barshylyq. Biraq, kózge kóriner, kónil qúptar iydeologiya joq. Qandastarymyzdyng shetelden orala bastaghanyna, yaki, kóshi-qon prosesining bastalghanyna, mine, on jyldan astam uaqyt ótti. Biraq, osy on jyl aralyghynda әli kýnge deyin kóshi-qon iydeologiyasy jasalmaghan. Kóshi-qon konsepsiyalary bar, biraq, kópshiligi oigha qona bermeydi. Osy tústa mynanday bir tarihy oqigha eske týser edi. 1954 jyly Qazaqstan tynyn iygeru bastalghan uaqytta jerge soqa týspesten búryn qaghazgha nota týsken. Mәselen, sol jyldary dýniyege kelgen óner tuyndylaryn (әsirese, muzyka salasyndaghy) biz әli kýnge deyin úmyta almaymyz. Sol kezdegi iydeologiyanyng barysymen dýniyege kelgen qanshama tuyndylardy biz әli kýnge deyin paydalanyp kele jatyrmyz. Mysaly, sol jyldardyng enshisine tiyetin «Traktorshy qaryndas», «Terbeledi tyng dala» siyaqty qanshama әnderdi qazirgi úrpaq ta aityp jýr. Sonday-aq, prozada da, poeziyada da tyngha baylanysty nebir әdemi shygharmalar dýniyege keldi! Sol uaqytta ómirge kelgen óner tuyndylary tek qana Qazaqstannyng emes, baytaq Kenester Odaghynyng ruhany iygiligine ainaldy. Keyin alpysynshy jyldary kosmosty iygere bastadyq. Gagarin kosmoska kóterilgen kýnning erteninde bizding tamasha aqynymyz Oljas Sýleymenovting «Adamgha tabyn, jer endi» degen ataqty poemasy Almatynyng ýstinen vertoletpen jerge shashyldy. Odan keyin Qazaqstanda qoy sanyn 50 milliongha jetkizu barysynda ýlken júmystar qolgha alyndy. Ile-shala komsomol jastar brigadasy turaly kóptegen poeziyalyq, prozalyq, muzykalyq shygharmalar jazyldy! Mine, Kenester Odaghy kezindegi iydeologiyanyng kórinisi osynday bolatyn! Al, qazir she? Kóshi-qon bastalghaly on jyldan astam uaqytta óner salasynda dýniyege kelgen qanday iri tuyndylardy bilemiz? Auyz túshynyp aitatyn eshteme joq.

Kenester Odaghy kezinde tek iydeologiyalyq júmyspen ainalysatyn belgili bir qyzmet oryndary bolushy edi. Mәselen, әrbir Respublikadaghy Ortalyq Komiytetting ýshinshi hatshysy negizinen osy júmysqa bas-kóz boldy. Oblystyq, audandyq partiya komiytetterinde de iydeologiya salasyna bólingen arnayy hatshylar júmys istedi. Sonday-aq, sovhozdaghy partkomdar men komsomol hatshylary da odan qalys qalghan joq. Qazir, әriyne, ondaydy biz úmytqanbyz. Biraq, búl býginde elimizde iydeologiyamen eshkim ainalyspaydy degen sóz emes. Baspasóz jәne aqparat, Bilim jәne ghylym  ministrlikteri men oblys, audan әkimishlikterindegi ishki sayasat bólimderining júmysyn joqqa shygharugha bolmaydy. Degenmen últtyq iydeologiyany qalyptastyruda jalghyz olardyng júmysy azdyq etetini belgili.

Shyndyghynda, últtyq múrat-mýddelerge qatysty barlyq istin, barsha kýresting basynda qay uaqytta da últtyng ziyaly qauymy túryp kelgen. Túra da beredi. Últtyq iydeologiyanyng negizgi tútqasy solardyng qolynda bolugha tiyis. Kalyng búqara aldymen solargha ýmit artuy kerek.

Búl iste, әsirese, qolyna qalam ústaghan azamattardyng kóterer jýgi auyr. Qalamger qauym qashan da qalyng búqaranyng betindegi qaymaghy, týbindegi qoyy, ar-úyaty, aqyl-oyy bolghan. Últtyq múrat-mýddelerden tuyndaghan qiyn týiinderdi sheshude olar qaybir zamanda da ayanyp qalghan emes. Qazaq ýshin eng auyr kezeng XX ghasyr bolsa, sol ghasyrdaghy qazaq jazushylary men jurnalisterining últ múraty jolyndaghy jankeshti kýresi úrpaqtan-úrpaqqa ýlgi bolsa kerek. Býginde olardan kalghan dәstýr bar. Olardan qalghan shygharmashylyq odaqtar bar. Bizdinshe, últtyq iydeologiyagha qatysty kóp júmystyng basynda osy odaqtar túruy kerek. Eger, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng 700-ge juyq mýshesi bolsa, olardyng әr qaysysy últtyq iydeologiya maydanynyng bir-bir sarbazy bolugha tiyis. Qazirding ózinde olardyng atqaryp jatqan júmystary az emes. Degenmen, búl júmystardyng stihiyalyq jaghy basym. Maqsatty isterge maqsatty bagdarlama bolsa, sol baghdarlama boyynsha jýieli júmys jýrse degen tilek bar.

Eger, Jazushylar odaghy basqa da shygharmashylyq odaqtarmen (Kompozitorlar, Jurnalister, Suretshiler, t.b.) birige otyryp is-qimyl jasasa, últtyq iydeologiyanyng qadam basuy, qalyptasuy shiray týser me edi, kim bilsin. Bir ghana mysal, Qazaqstan Jazushylar odaghy kóshi-qongha baylanysty konkurs-tar úiymdastyryp, jaqsy shygharmalargha bәigeler jariyalanyp, olar iriktelip, ozyp shyqqandar marapattalyp otyratyn bolsa, jaqsy dýniyeler sahnadan da, baspa ónimderinen de kóriner edi. Áriyne, búl saladaghy júmystyng kópshiligi qarjygha tireletini belgili. Al, olar qolymyzda qarjy joq, ne isteymiz deui mýmkin. Alayda qazir óner tuyndylaryna mesenat bolyp jýrgen últjandy azamattar bar. Eger, iygilikti iske solardy tarta bilsek, mýmkin is bir nәtiyjesin berer. Últtyq iydeologiya turaly búl aityp otyrghanymyz jeke oilar. Aldaghy uaqytta oigha oy qosatyndar bolsa, tipten qúba-qúp!

Memlekettik, últtyq iydeologiyamen qatar qazir Respub-likamyzda jýrip jatqan ýshinshi iydeologiya bar. Biz ony shartty týrde kelimsektik iydeologiya deymiz. Elimizding bolashaghy ýshin, búl óte qauipti iydeologiya. Onyng qauiptiligi sonda, ony eshkim kórip jatqan joq. Biraq kýn sayyn jýrip jatqan iydeologiyanyng biri osy. Ol sonda qanday iydeologiya? Shetten aghylyp kelip jatqan neshe týrli aghymdaghy, neshe týrli oidaghy, neshe týrli iydeya әkep jatqan kitaptar men óner tuyndylary, kóp seriyaly telefilimder, qaraqshylyq jolmen tarap jatqan әrtýrli audio, viydeo taspalar. Búlardyng qauiptiligi sonda – ony kez-kelgen adam bayqay bermeydi. Onyng betinde qalyng betperdesi bar. Al, betperdening ar jaghynda aram pighyl bar. Ol pighyl – qalay da bizding tәuelsizdigimizdi әlsiretu. Bizdi últtyq tamyrymyzdan, ata dinimizden, ana tilimizden aiyru. Memle-kettik iydeologiya men últtyq iydeologiya kýresse eng aldymen, osy kelimsektik iydeologiyasymen, yaky syrttan kelip jatqan iydeologiyamen kýreskeni jón bolar edi.

Tórtinshi – diny iydeologiya. Qazaqstanda basty eki din bar. Ol – músylmandar jәne hristiandar dini. Biraq, búlarmen qatar qanshama basqa dinderding belgili bir sektalary bizde tynymsyz júmys istep jatyr. Elimizding tәuelsizdigine, últtyq birligine týsetin bir qauipting ýlkeni osy. Onyng týbi tútastay bir halyqty nemese últty ekige ya odan da kópke bólip jiberui әbden mýmkin. Al, senim birligi sәikes kelmegen jaghdayda elde azamat soghysy tútanyp ketpesine kim kepil. Búnyng bir mysalyn osydan jeti-segiz jyl búrynghy Ruandadaghy oqighadan da bayqaymyz. Osynyng bәrin kóre, bile túryp, múnday iydeologiyagha qalay yryq berip otyrghanymyzgha, ne ýshin kýrespey otyrghanymyzgha, kýressek kýresimiz nәtiyjesiz bolyp otyrghanyna qayran qalamyn.

Besinshi – kýndelikti túrmystyq iydeologiya. Búl jóninde «Týrkistan» gazetinde jariyalanghan «IYdeologiya bar. Biraq, ol qanday iydeologiya?» degen materialymda jan-jaqty toqtala kelip, songhy onshaqty jylda adam tanymastay ózgergen koghamdyq, túrmystyq kórinisterding (kóshedegi sheteldik kólikterden bastap, ýi-jaylargha deyin) býgingi úrpaq sanasyna, әsirese, jas úrpaq sanasyna stihiyaly týrde әser eter yqpaly jóninde, soghan oray qalyptasar minez-qúlyq, dýniyetanym, arman-múrat turaly oy qozghaghan edim. Qazir de ony qaytalaudyng artyqtyghy bolmas. Sonymen, kýndelikti túrmystyq iydeologiya degenimiz ne? Eng aldymen, iydeologiya degen sózding týpki maghynasyna ýniletin bolsaq, ony terennen taldaudyn qajeti shamaly. IYdeologiya degenimiz – kýndelikti adamdardyng sanasyna ne sinip jatsa, sol iydeologiya. Bir ghana mysal: qazirgi mektep oqushysy «kim bolam» degen súraqqa bayaghydaghyday «kosmonavt bolam, jazushy bolam» der me eken?... Bir sózben aitqanda, kýn sayyn kóz aldynda ótip jatqan materialdyq baylyqtyng kórinisteri úrpaq sanasyn ulamay qoymaq emes. Demek búny da bayqatpay baspalap jýrip jatqan iydeologiyanyng bir týri dep bilgen jón. Demek, qazir kóshede ketip bara jatqan adamnyng miyna ne sinedi? Eki-ýsh qabatty әdemi ýiler... Neshe týrli sheteldik mashinalar... Osy mashinalar, ýilerdi kórgen kishkentay bala ne dep oilaydy? Óskende osynday әdemi mashina minsem, osynday jaqsy ýide túrsam dep armandaydy. Qazirding ózinde sanagha sonday úghym qalyptasqan. Demek, iydeologiya jýrip jatyr degen sóz.

Demek, Qazaqstanda iydeologiya joq degen bos sóz. Al, últ ýshin, jalpy halyq ýshin jogharyda atalghan iydeologiyalardyng arasynda bizge paydalysy qaysy? Mine, biz osy turaly oilanuymyz kerek. Biraq, bir nәrsening basy ashyq. Halyqqa, memleketke asa qajetti iydeologiyanyng basynda qay uaqytta da últtyng ziyaly qauymy, óner-mәdeniyet qayratkerleri bolugha tiyis. Meninshe, biz әrqashanda memlekettik iydeologiyany sýiemeldey otyryp, últtyq iydeologiyany damyta beruimiz kerek. Bizden osyny úrpaq kýtedi, ertengi bolashaq kýtedi.

2003 j.

Abai.kz