Senbi, 27 Sәuir 2024
Janalyqtar 3505 0 pikir 30 Qyrkýiek, 2011 saghat 06:38

Baqytbek SMAGhÚL. Patriottyqtyng dingegi – iman, tamyry – últtyq sana-sezim!

Abay OMAROV (kollaj)

Abay OMAROV (kollaj)

Elbasymyzdyn: «Mening halqym ózge últtyng týsine kirse shoshyp oyanatynday, auyr taghdyrlardy basynan keshti. Tipti túqym-teberigimen joyylyp ta ketetin kezderi boldy, biraq azattyqqa degen arpalys, Tәuelsizdikke degen talpynys býgingi tangha jetkizdi», - dep sipattalghan 20 jyldyq Tәuelsizdikke jetu jolynda tarihy sheshimder qabyl­danyp, memlekettilikting negizi qalyptasty. Úrpaq sanasy ózgerip, bilim men túlghalyq damudyng arqasynda bәsekege qabiletti bolu qabiletine ýirene bastaghandaymyz. Bәsekege qabilettilik degeni­miz­de tar sananyng kózimen ekonomikalyq órleu men әleumettik órkendeudi, zama­nauy bilim men ozyq tehnolo­giyalardy paydalanu arqyly aldygha jyljudy kóp aityp jýrmiz. Keng maghynasyndaghy bәsekening kóshbasshysy bolu­dyng syrtqy әsemdigi bilim men ghylymgha yntyqtyq bolsa, ishki tiregi - haq dinimizding asyl ruhy men ata-babalardan miras qalghan mәdeny múra bolmaq.

Osy maqalamda ishki tirekting bir manyzdy bólshegi bolyp tabylatyn din mәselesine sózimdi arnaghaly otyrmyn. Elimiz Tәuelsizdigin jariyalaghan túsynan bastap, órkeniyetti elder bastaghan demokra­tiyalyq damu qúndylyqtaryn qabyldady, onyng ishinde diny bostandyq ta bar. Sol kezdegi diny bostandyq býgingi kýni qoghamymyzdy dýrliktiredi dep kim oilady? Ishki túraqtylyq pen qoghamdyq birlikti «Qazaqstan-2030 Damu strategiyasy» mem­le­kettik baghdarlamasynda aitylghan birinshi basymdyqqa ústanghan elimiz ýshin әlemning key memleketterining tynyshtyghyn búzghan diny ekstremizm qauip tudyrady dep oilaghan adam bar ma? Ol diny ekstre­mizm­di beybitshilik sózining týbirinen shyq­qan haq ata dinimiz islammen baylanysty­rudyng ózi mәselening qanshalyqty kereghar ekendigin anghartyp túrghanday.

Qazaq topyraghynan shyqqan darqandar: «Tarihty ainanday paydalan» degen na­qyl qaldyrghan. Halqymyzdyng ótken tarihyna kóz salsaq, Tәuke, Áz Jәnibek pen Kerey, Haqnazar men Ábilqayyr, Aby­lay men Kenesary biylegen kezenderdegi qazaq qoghamynyng túrmysyna mәn bersek, ghylymiy-zertteu jasap, kózqarasymyzdy terendetsek, qariyalarymyzdyng da, әje­le­rimizding de, erlerding de, arulardyng da ómir saltynda islam dinining qaghidalaryn basshylyqqa alghanyn bayqaysyn. Tariyh­taghy qanshama zúlmat jyldardy bastan keship, joghalyp ketuding tabanaldy qada­myn­da túrghan halqymyzdy ata-babalardan qalghan ruh pen Ata dinimiz bergen quat pen senim saqtap qalghanyna dau joq. Tek býgin tәuelsiz el atanyp, eldigimiz qolymyzda atanghan tústa qoghamdy jikke bólip, damu­dyng manyzdy kezeninde san tarapqa tar­tuymyz - adamy tústan da, ata-babalar aldyndaghy, eng bastysy, úrpaq aldyndaghy boryshymyzdyng ótelmeui dep baghalaugha jaraydy.

«Jannat anannyng tabanynyng astynda» dep Qúrannan basqa qay kitapta jazylghan desek te, jastarymyz ana sýtin aqtaudy qalay baghalauda? Saltymyzda, ana tilimiz­de «qyzgha qyryq ýiden tyi», «qyzdyng joly jinishke», «qyz - elding kórki, gýl - jer­ding kórki» degen úlaghatty sózder qanshama? Jastarymyz jarassa, bastaryna qús jastyq dep qúdalarymen qúptasqan, qadamdaryn qút basqan, ózderi júptasqan jas júbaylar toyynda qyzyna sәukelesin kiygizgen analarymyzdan (sәukele - qyzym sau kele jatyr, ary taza, búzylmaghan degen úghymdy bildiredi) býginde bet-jýzin qara matamen túmshalap, ózining dogmatika­lyq kózqarastarynyng negizinde adamdy baghalaytyn bauyrlarymyzdyng qoghamynda sol analardyng zaryn estip jatasyn. Se­bebi balalary ýshin olar «kәpir», keybi­reulerine qaryndasy, apasy, әjesi, tiptep kelgende, býkil qogham sonday sanattaghy kategoriyagha jatsa, onyng ózi Tәuelsizdigimiz ýshin syn emes pe? Qorqynysh emes pe? Atalmysh «túlghalardyn» is-әreketi haq islam dinining merey-kirpishin qalasu emes, búzu ekendigin sezinetin uaqytty belgili bir oqighalardan keyin sezu - búl bizding tarap­tan ketken aghattyq. Osy orayda Parlament Mәjilisinde qaytadan qaralyp, tolyqty­rular men ózgertuler engizilgeli jatqan zannamany kýsheytu men onyng oryndaluyn derbes baqylau júmysynyng kiltti kezderin tiyimdi qadaghalaghan jón. Sebebi búl súraq - últtyq qauipsizdikting qorghaluy.

Alayda haq islam dinining nәzik te syrly kelbetin ózining adamshylyqtan tys maqsat-múrattarymen úshtastyrghan top ókilderine jastarymyzdy qúrbandyqqa shalmay, alyp shyghu - qoghamymyzdyng әrbir azamat­tyng ar boryshyna ainalghany aqiqat.

Últymyzdyng patshasy Núrsúltan Ábishú­lynyng sarabdal sayasatynyng negizin­de jastarymyz shetelde bilim alugha mým­kin­dik alsa, elimizding últtyq iydeologiyasyn qúrastyru men úrpaqty tәrbiyeleu isi ha­lyq­tyng úyaty atanghan - ziyaly qauym ókil­deri men ghalymdary, úly dala qayratker­lerine men kópti kórgen túlghalarymyzgha jýktelip otyr. Osy jolda, aghayyn, birlik kerek. Búl - birlik oy men niyetting birligi, búl birlik myqty qogham qúryp, sapaly damu jo­ly­na týsuge degen úmtylystyng birligi.

Jahandanghan әlem, bir-birimen qabat­tasyp jatqanda, últaraqtay halqy bar, әlem qyzyghar et-japyraqtay jeri bar qazaq ýshin Tәuelsizdikting әr sәti, әr jetistigi manyzdy. Jyldar boyy jetkizilgen nәtiy­je adamdardyng jauapkershilikti sezinbeui men imansyzdyqqa úshyrauynyng negizinde bir-eki kýnde kiyeliligin joghaltqanyn ta­riyh­ta kóruge bolady. Tek biz býgingi úrpaq­tyn, keler úrpaqtyng sol qúbylystyng kuә­ger­leri atanularynan qorghap qaluymyz ýshin erik-jigerimizdi qashap, birlik tuynyng astynda qolymyzdaghy baghymyzdy qadir tútqanymyz abzal.

Ár kezeng adamgha, qoghamgha, memleketke tandau qúqyghyn úsynady. Ardaqty aghayyn, «erkegi jigersiz elding әieli shidersiz keledi» degendey alaqangha salyp ayalap ósirgen ayauly qaryndastarymyzdyng ata-babamyz­dyng «Qyz - ómirding sәni» degen qazaq qyz­darynyng múrny morja, auzy oshaq bolyp, búrymyn kesip, múrnyn tesip, últtyq ruhy óship, myqyny týsip jýrse, ony qytaydyng rezenkesining әlsizdiginen emes, ózimizding tәrbiyemizdin, imanymyzdyng әlsizdiginen kórgenimiz shyndyqqa úyalaydy. Bәri tәrbiyeden bastau almaq.

Endigi bir oiymdy qoghamymyzda oryn alghan diny ahualgha arnamaqpyn. Qazaq jerine islam dinining kelgenin tarihshy­larymyz 714 jyldan bastap jýr. Sonda biyl islam dinining saltanat qúrghanyna - 1297 jyl. Bizding halqymyz 100 payyz osy dinde boldy. Monghol shapqynshy­lyghynda birde-bir týrki taypasy dininen bezgen joq. Jaugershilik zamanda qalmaqqa qaraghan qazaq jerlerindegi auyldar da pútqa tabynbady. Kerisinshe, qalmaqtar qazaqtyng dinin alyp, tilin iygerip, qazaqqa sinip ketti. Resey patshalyghynyng qazaq jerinde jýrgizgen missionerlik qyzmeti de esh nәtiyje bermedi. Keshegi ateistik qoghamda da halqymyz araqishkishtikke úryn­ghanymen islamy dәstýrden ainyma­dy. Qanday súrapyl nәubet kelse de óz dininen qaytpady, ózge tildi aitpady. Al endi Tәuelsizdik alyp, el bolamyz degende sol tól dinimiz nege bizge týrpidey kórinude. Sebep kóp.

Orta Aziya qashan da kóp últty aimaq bolghan. Sol ýshin osy aimaqqa imam Aghzam mazhaby ynghayly. Qatyp qalghan qaghidasy bar, ózin ghana moyyndap, ózgemen esh sanaspaytyn songhy kezde kirgen radikaldy aghymdar (mazhab dep aitugha negiz joq) bizding qoghamgha kelmeytindigi aidan anyq. Oghan songhy oqighalar aighaq.

1) Sol әsireshil aghymdar tek islam әle­minen kelip otyrghan joq. Olardyng ar­tynda mýddeli damyghan elderding arnayy barlau-zertteu ortalyqtary bar. Maqsat - óz dinimizdi óz halqymyzgha ýreyli etip, qorqynyshty qylyp, kerek bolsa mazaq etip kórsetu. Sol arqyly halqymyzdy dinge jaqyndatpau, sanyn ósirmeu, sanasyn ulau t.s.s.

2) Oral, Aqtau, Atyrau, Aqtóbe aimaq­tarynda dәstýrli emes aghymdardyng jayy­luynyng basty sebebi - sol aimaqtardyng ortalyqqa (Almaty men Astanagha) alshaq­ty­ghy. Ol aimaqtargha Kavkazdyng jaqyn­dyghy. Kavkazdaghy әskery býlikting shyghu sebebine kelsek, ol әriyne, arab elderining yqpalymen emes, kerisinshe, Reseymen tay­talasushy damyghan elderding qoldauy­men jasalghan sayasy sharalar. Sol býlikten keyin Kavkazdan aghylghan qashqyndar qazir sol batys qalalarynda órip jýr. Hәm bizneste ýlgirgen adamdar. Búl jerde bizding әkimderding de olqylyghy bar. Al aqshasy bar «kavkazdyqtardyn» bizding әleumettik jaghdayy mәz emes batys jasta­ryna berip jatqan yqpaly zor.

3) Batys - múnayly aimaq. Jemqor­lyq­tyng qanshalyqty ushyqqandyghyn eskersek, batystaghy sheneunikterding jem­qorlyq bylyghy ashyqtan-ashyq boluy әbden mýmkin. Sol jasandylyqtan jiyir­kengen jastar taza bir jol izdep osy әsire­shil aghymgha quana-quana kiredi. Damyghan elderge keregi de osy.

4) Qazaqstan músylmandary diny bas­qar­masynyng qauqarsyzdyghy. Jaratqangha jalbarynyp, Tәnirge tabynumen qatar, ózgege jaghynushylardy kóru, az bolghanday Dinbasyn әsire maqtau arqyly әsireshil aghymdarda jýrgen jastardyng «tól maz­habynan» qashuyna sebep tughyzu. Olar­dyng basty ústanymy: «Maqtau tek Allagha layyq».

Qalyptasqan jaghdaydy aita bermey, onyng shyghar jolyn úsynudy jón kórip otyrmyz:

1) Qazirge tanda qolgha alynyp jat­qan Batystyng әleumettik jaghdayyn jaqsartu, halyqtyng qamyn oilau;

2) Jemqorlyqpen, paraqorlyqpen búl aimaqta barynsha qatang kýresu. Sóitip, el­din, jastardyng aldynda biyliktin, Ýkimetting bedelin kóteru.

3) Ásireshil sanalatyn uahhabi, tabligh jamaghaty siyaqty islamy aghymdargha pro­kuratura tarapynan zandy týrde tyiym salu kerek. Ol aghymdargha kirgen jastardy jappay sottau tiyimdi jol bola almaydy.

4) Qazir mektepte diny sauatty oqyt­ty­rudy, músylmandyq aghartushylyqty qolgha alu qajet. Jәne ol sauattylyq, aghartu­shy­lyq tek qana memleketimizben belgilengen dәstýrli imam Aghzam mazhaby boyynsha ótui tiyis. Diny sauattylyq jastarymyzdyng ózge mazhabqa, ózge dinge ótuining aldyn alady.

5) Jogharyda atalghan batys qalala­ry­nyng barlyghyndaghy jaghdayy tolyq jasal­ghan, Ábu Hanifa baghytyndaghy medreseler ashyluy kerek.

6) Qazaqstan Respublikasynyng 97 pa­yy­zy Islam músylman, Pravoslavie hristian ekeni belgili. Ol - 97 payyz halyqtyng basyn biriktirip otyrmyz degen sóz. Ózge dinge qúrmetpen qaray otyra, alayda, búryn sondy aty da, zaty da bolmaghan aghymdardyng eldi biriktiru emes, iritki qylu ýshin kelgenin moyyndap, olargha zang jýzinde tolyq tosqauyl qongymyz qajet. Olargha tómendegi mysaldar óte ýlken sebep te, әser de bolar: ata-baba­larymyz san ghasyrlar ansaghan Tәuelsiz­dikke jetken kezimizde Tәuelsiz elimizding tól perzentteri qolyna qaru alyp, Otany­myzdy qorghaydy desek, «bizge qolymyzgha qaru ústaugha bolmaydy, Isa ózi qorghaydy» degen IYegovo kuәgerlerining әskerden bas tartularynyng naqty derekteri bar. Yaky bolmasa, «Myna siyr - mening qúdayym» dep siyrgha tabynyp otyrghan perzent­terimizding Ýndistannyng ózinde zansyz sa­nal­ghan krishnaittardyng elimizde saltanat qúrghany jýrekti auyrtady.

Atalmysh úiymdardyng qúqyghyn qor­ghap, olardyng qyzmetining jýzege asyryluyn qorghap jýrgen Fokina hanymnyng shyryl­dap elimizdi ishtey iritip jatqan «kelimsek» dinge jaqyn emes, adamnyng filosofiya­synan tuyndaytyn kýshterding mýddesin qor­ghaghanynan, últtyq qauipsizdigimizge núqsan keltiruge qatang talap qoyatyn zan­namalarymyzdy oryndap, iydeolo­giya­lyq qorghanysymyzdy kýsheytsek qana shynayy damugha jol ashamyz.

Aytylghan úsynystardyng bolashaqta qabyldanyp, jýzege asyryluy - últtyq qauipsizdikting myzghymastyghy, qoghamnyng túraqtylyghynyng negizgi kepili bolmaq.

Avtor: Baqytbek SMAGhÚL, Qazaqstan aughan soghysy ardagerleri qauymdastyghy tóraghasynyng orynbasary, «Sauap» qoghamdyq qorynyng tóraghasy

http://www.alashainasy.kz/culture/27775/

0 pikir