Sәrsenbi, 15 Mamyr 2024
Janalyqtar 3011 0 pikir 1 Qyrkýiek, 2011 saghat 07:47

Múzafar ÁLIMBAEV, Qazaqstannyng halyq jazushysy: QASYM — AUDARMANYNG QYRGhIY EDI

1950 jyldar basynda Qasym Amanjolov bir әngimesinde qasynda otyrghan aqyngha búrylyp, shәlkezdeu bir sóz aitty. "Jaqsy ólendi jaman óleng asyraydy",- dedi. Otyrghandar odyraya qarasty. "Ol qalay?" - desti. Qasym týsindirdi. "Jaqsy óleng jazu ýshin qanshama óleng jazamyn. Jasyqtaryn laqtyramyn. Sóli joghyn tastaymyn. Sorpagha shygharyn ghana kitapqa qosamyn. Sonda jaman óleng jaqsy ólendi asyramaghanda qaytedi".

1950 jyldar basynda Qasym Amanjolov bir әngimesinde qasynda otyrghan aqyngha búrylyp, shәlkezdeu bir sóz aitty. "Jaqsy ólendi jaman óleng asyraydy",- dedi. Otyrghandar odyraya qarasty. "Ol qalay?" - desti. Qasym týsindirdi. "Jaqsy óleng jazu ýshin qanshama óleng jazamyn. Jasyqtaryn laqtyramyn. Sóli joghyn tastaymyn. Sorpagha shygharyn ghana kitapqa qosamyn. Sonda jaman óleng jaqsy ólendi asyramaghanda qaytedi".

* * *

Sózding ayasynan kózding ayasy kenirek pe, kózding ayasynan sózding ayasy kenirek pe?! 1950 jyldyng basynda Vladimir Mayakovskiyding tandamaly ólenderin qazaqshagha audaryp shygharugha әzirlik bastaldy. Redaksiyasyn kórnekti aqyn Qasym Amanjolov basqardy. Audarugha әigili qalamgerler: Tayyr Jarokov, Ghaly Ormanov, Qalijan Bekqojinmen birge ýsh-tórt jas aqyndar at salysty. Solardyng bireui men edim. Árkim audarmasyn Qasymgha әkep kórsetip alyp, qayta jóndep, qyrnap jetildirumen boldy. Men de óz tәrjimәlarymdy agha aqyn aldyna san әkeldim. Bir joly Mayakovskiyding bir tomdyghyn qoltyghyma qystyra barghanmyn. Qasym agha qasyna otyrghyzyp, audarmalarymdy týpnúsqamen salystyra qarap shyghyp, qúptaytynyn bólek alyp, shalaghaylaryn ondyrmay syzyp, eskertpelerin tújyrymdy týrde aitty. Men bólmeden shyghugha ontaylana berip edim redaktorym: "Myna bir tomdyqty bir kýnge maghan qaldyryp ketshi. "Atlanticheskiy okean" degen ólenin audarayyn dep edim. Ózimning kitabymdy bireu súrap әketti",- dedi.
Eki-ýsh kýnnen keyin kitabym qolyma qayta tiydi. Keyin Vladimir Vladimirovichting kitaby qazaqsha audarylyp shyqqannan song ishinde "Atlant múhity" joq bolyp shyqty. "Audarmaghan-au" - dedim de qoydym. Bertinirekte bir keregi bolyp әlgi tomdyqty paraqtasam, 106-betten Qasym qoltanbasy kózime ottay basyldy. Qyzygha qaradym. Bes jerge súraq qoyypty. Tórt sózding astyn syzypty. Audarmashynyng qolymen qazaqsha jalghyz-aq sóz jazylypty. "Slepyash" degen ataugha balama izdegen bolsa kerek. "Kóz qaryta" dep qighashtay qondyrypty. Astyn syzghan sózderi mynalar: "okovannym nosom", "vodyannye glyboy", "vodmyachy revkom" jәne janaghy "kameni slepyash"... Súraq qoyghan tústaryna da tisi bata qoymaghan eken ghoy. Sodan ba Qasym agha әlgi ólendi qazaqshalaugha jol tappasa kerek. Óz ana tilinde ghana sóileytin ayauly sózderdi ózge tilde qiqalaqtatu qiyanat ekenin kәmil biletin alghyr Qasymdar mine osylay etedi. Al dalbasalar bolsa, dolbarlay salar edi-au, ә?!

* * *

Qazaq poeziyasynda segiz buyndy jyr eki týrli. Bireui Abaydyng "Ásempaz bolma әrnege, Ónerpaz bolsang arqalan. Sende bir kirpish dýniyege, Ketigin tap ta bar qalan". Ekinshisi, Qasym aqynnyng "Aqyn ólimi turaly anyzyndaghy" "Qara tolqyn orman shashyn, júldy taldap snaryadtar..." siyaqty yrghaqtar. Talaylardyng ústanyshy búl songhy ólshemdi Asqar Toqmaghambetov, Qasym Amanjolov, Tayyr Jarokovtar Úly Otan soghysy aldynda ghana ýrdiske engizgen dep oilaydy. Alayda osy yrghaq yaghni, tórt buynnan eki bunaq bolyp keletin ólshem halyq folikloryndaghy "Eset atam et asatar, et asatsa bes asatar" siyaqty janyltpashtarda da, maqal-mәtelderde de kezdesedi. Ony aitasyz, sonau "Aqtaban shúbyryndy" túsyndaghy qatygez qys azabynan tughan tarihy shaghyn ólenderding qataryndaghy myna bir ólendi alynyz. Ashtyqtan ózegi talyp anyraghan balasyn anasynyng júbatqany: "Búrynghyday jayyng bar ma, Minetúghyn tayyng bar ma? Jylaghanda dayyn túrghan, Qaryndaghy mayyng bar ma?". Búny Sәken Seyfullin "Qazaq әdebiyeti" atty 1932 jyly Qyzylordada basylyp shyqqan kitabynda keltirgen. Segiz buyndy ólenning eng kóne núsqasy osy bolar-au. Endeshe jana degenimiz - úmytylmaghan kóneler degen formulanyng jalghan bolmaghany.

Dayyndaghan
Kólbay ADYRBEKÚLY

01.09.2011 j.

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=31&id=6554

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2019
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2437
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2020
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1587