РУХАНИ ДЕНСАУЛЫҚ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Әбіл ПЕРЗАДАЕВ, психотерапевт.
Ол туралы сіздің білгіңіз келе ме? Осындай ой мені көптен толғандырып жүретін. Себебі мен бірнеше жылдар бойы жүйке кеселдерімен айналысып келемін. Ал соңғы 25 жылдың ішінде рухани денсаулық маманы болып қызмет етіп, оны анықтау және емдеу тәсілдерін жете меңгердім. Бірнеше жылдар бойы игерген теориялық және практикалық біліміммен газет оқырмандарына қысқаша және оларға ұғынықты түрде мәлімет беруді жөн көрдім. Ондағы негізгі ой: кеселдің алдын алып, уақтылы дәрігерге көріну – ұлт денсаулығына, ел қауіпсіздігіне қосқан тамшыдай болса да үлес болар еді деген мақсат.
Әбіл ПЕРЗАДАЕВ, психотерапевт.
Ол туралы сіздің білгіңіз келе ме? Осындай ой мені көптен толғандырып жүретін. Себебі мен бірнеше жылдар бойы жүйке кеселдерімен айналысып келемін. Ал соңғы 25 жылдың ішінде рухани денсаулық маманы болып қызмет етіп, оны анықтау және емдеу тәсілдерін жете меңгердім. Бірнеше жылдар бойы игерген теориялық және практикалық біліміммен газет оқырмандарына қысқаша және оларға ұғынықты түрде мәлімет беруді жөн көрдім. Ондағы негізгі ой: кеселдің алдын алып, уақтылы дәрігерге көріну – ұлт денсаулығына, ел қауіпсіздігіне қосқан тамшыдай болса да үлес болар еді деген мақсат.
Сонымен, неврапотолог маманы орталық және шет нерв жүйесінің кеселдерімен айналысады. Яғни, сол ағзалардың зардаптарынан шығатын ауруларды: ми қабықтарының қабынуы (менингит), мидың өзінің қабынуы (энцефалит), миға қан құйылуы, қан тамырлары жарылып немесе тамырлардың қысылып қан жүрмей қалуы (инсульт) және жұлынның кеселдері, шет нервтердің қабынуы, қысылуы сияқты көптеген сырқаттарды емдеу тікелей міндетімізге жатады. Бұларды да көбіне жүйке кеселдері деп атайды. Бірақ та адам ағзасында физиологиялық қозушы және тежеуші процестердің болып тұратынын білген жөн. Бұл негізінен үлкен ми қыртысының жағдайымен анықталып отырады. Ал үлкен ми қыртысының қызметінің өзгеруі – рухани денсаулықтың өзгеруіне әкеліп соғады.
Рухани денсаулық (жан дүниесінің) кеселдері екі түрге бөлінеді. Оның біріншісі, терең күйзеліске ұшыраудың психикалық әсерлері, екіншісі, әлсіреу салдары немесе шекаралық жағдайға душар болу. Мұның мәнісі мынада: дені сау, рухани денсаулығы өзгермеген жандар бар. Олар бақытты тату-тәтті өмір сүріп жатады. Солардың ішінен кейбір азаматтардың өмірдегі кездейсоқ қолайсыз жағдайларға байланысты (ішімдікке салынудан, ұрлық-сұмдықпен айналысудан, т.б.) рухани денсаулығы өзгереді, кемиді. Бойда өзгеше белгілер пайда бола бастайды. Олар: ұйқының қашуы, бастың ауыруы, көңіл қошының болмауы, қорқақтық қасиетінің пайда болуы, айналасындағыларды жақтырмау, сөз көтермеу, әлсін-әлсін жүректің соғуы немесе тоқтап қалу қаупі. Осындай өзгерістерді рухани денсаулықтың (жан дүниесінің) әлсіреуі немесе шекаралық жағдай деп атайды. Рухани дүниесі әлсіреген кеселдерге жүйкенің әлсіреп, тозуы (астенический невроз немесе психастения), есірік (истерия), серпілістік жүйкенің әлсіреуі (реактивный невроз), т.б. толып жатқан жағдайларды айтуға болады.
Мұндай кезде науқас кісілер тікелей рухани терапевт (психотерапевт) маманына баруы керек, ал ол рухани терапевтік көмек деп аталады.
Шынтуайтына келгенде, рухани терапевтік көмек рухани денсаулығы әлсірегендермен қатар рухани денсаулығы сау адамдарға да өте қажет. Бірінші жағдайда, рухани денсаулық әрі қарай әлсіреп, терең күйзелістің алдын алу, екінші жағдайда, рухани денсаулықтың әлсіреуіне жол бермеу үшін керек.
Рухани терапевтік көмек әр елде әртүрлі деңгейде дамыған. Мысалы, Америка Құрама Штаттары мен Батыс Еуропа елдерінде әр салада дамыған, ересек кісілерге арналған немесе отбасылық рухани терапевтер болады. Ал көршілес Ресейде Денсаулық сақтау министрлігінің 1999 жылғы 27 шілдедегі №337 бұйрығы бойынша бұл саланың кең өріс алуына жол ашылған. Өз елімізге келетін болсақ, Денсаулық сақтау министрлігі өзінің 1997 жылғы 31 наурыздағы №147 бұйрығында рухани терапевтік көмекті одан әрі жетілдіру жолы айрықша көрсетілген болатын. Оған соңғы жылдары адам жан дүниесінің әлсіреуі кеселдерінің көбейе түсуі себеп болса, екіншіден, елімізде нарықтық экономиканың енуіне байланысты адамдардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасының өзгеруі жалпылама рухани денсаулыққа өзгерістер енгізді және енгізе бермек. Осы тұрғыдан алғанда, бұл ең алдымен кеселдің алдын алу мақсатында жасалған, ұлттың жан дүниесін нығайтуға арналған тікелей шара болып табылады. Бірақ та осындай іс-шаралар дені еліміздің барлық жерінде енгізілмеді. Оған әртүрлі объективті және субъективті жағдайлар мүмкіндік бермеді. Бір атап өтерлігі, соңғы жылдары көптеген жерлерде психотерапевтік кабинет жұмыс істей бастады. Әсіресе, Астанада биылдан бастап көптеген емханалардың құрылысы аяқталып, қолданысқа берілуіне байланысты қалалық денсаулық сақтау департаменті біраз рухани-терапевт (психотерапевт) мамандарын штатқа кіргізіп, емханаларда осы салаға байланысты кабинеттер ашты. Олардың жұмыс істеген мерзімдері жарты жылдан асып барады. Осы уақыт ішіндегі психотерапевтік көмектің деңгейі жоғары деп айту әзірге жеткіліксіз.
Жоғарыда айтқанымыздай, жан дүниенің терең күйзеліске ұшыраған түрін емдейтін дәрігерді психиатр, саланың өзін психиатрия дейді. Мұндағы “псих” – жан дүние (душа) болса, “иатрия” – емдеу (лечение). Сонда психиатр дегеніміз – жантерапевт (душатерапевт) деген мағынаны білдірсе, психикалық кеселдер (душевная болезнь) жан дүние кеселдері. Ал жан дүниенің әлсіреуі немесе шекаралық жағдайға душар болуын емдейтін маман рухани терапевт деп аталады. Бұлар бірінші кезекте жанды емдейді. Сондықтан, сескенудің, қорқудың, үрейленудің ешбір қажеті жоқ.
Ал жан дүниені емдеу, бұл тек дәрігерлердің үлесі емес. Бұл кеудесінде жаны бар әр азаматтың міндеті. Ол дегеніміз – адамдардың бір-бірімен жылы сөйлесуі, бірін-бірі сыйлауы, дүниеқоңыздыққа көп салынбауы, пенделік ойлардан аулақ болуы. Өзінің елін, жерін сүйе білуі, халқын қадірлеуі. Осының бәрі рухани денсаулықтың негізгі көзі. Бұл ғасырдан ғасырға келе жатқан ата-баба дәстүрі.
Астана.
