Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Janalyqtar 19724 0 pikir 14 Mamyr, 2009 saghat 06:39

RUHANY DENSAULYQ DEGENIMIZ NE?

Ábil PERZADAEV, psihoterapevt.
Ol turaly sizding bilginiz kele me? Osynday oy meni kópten tolghandyryp jýretin. Sebebi men birneshe jyldar boyy jýike keselderimen ainalysyp kelemin. Al songhy 25 jyldyng ishinde ruhany densaulyq mama­ny bolyp qyzmet etip, ony anyqtau jәne emdeu tәsilderin jete mengerdim. Birneshe jyldar boyy iygergen teoriyalyq jәne praktikalyq bilimimmen gazet oqyrmandaryna qysqasha jәne olargha úghynyqty týrde mәlimet berudi jón kórdim. Ondaghy negizgi oi: keselding aldyn alyp, uaqtyly dәrigerge kórinu – últ densaulyghyna, el qauipsizdigine qosqan tamshyday bolsa da ýles bolar edi degen maqsat.

Ábil PERZADAEV, psihoterapevt.
Ol turaly sizding bilginiz kele me? Osynday oy meni kópten tolghandyryp jýretin. Sebebi men birneshe jyldar boyy jýike keselderimen ainalysyp kelemin. Al songhy 25 jyldyng ishinde ruhany densaulyq mama­ny bolyp qyzmet etip, ony anyqtau jәne emdeu tәsilderin jete mengerdim. Birneshe jyldar boyy iygergen teoriyalyq jәne praktikalyq bilimimmen gazet oqyrmandaryna qysqasha jәne olargha úghynyqty týrde mәlimet berudi jón kórdim. Ondaghy negizgi oi: keselding aldyn alyp, uaqtyly dәrigerge kórinu – últ densaulyghyna, el qauipsizdigine qosqan tamshyday bolsa da ýles bolar edi degen maqsat.
Sonymen, nevrapotolog mamany ortalyq jәne shet nerv jýiesining keselderimen aina­lysady. Yaghni, sol aghzalardyng zardaptarynan shyghatyn auru­lar­dy: my qabyqtarynyng qa­bynuy (meningiyt), midyng ózining qabynuy (ensefaliyt), migha qan qúiyluy, qan tamyrlary ja­rylyp nemese tamyrlardyng qysylyp qan jýrmey qaluy (iyn­sulit) jәne júlynnyng ke­selderi, shet nervterding qaby­nuy, qysyluy siyaqty kóptegen syrqattardy emdeu tikeley mindetimizge jatady. Búlardy da kóbine jýike keselderi dep ataydy. Biraq ta adam aghzasynda fiziologiyalyq qozushy jәne tejeushi prosesterding bolyp túratynyn bilgen jón. Búl negizinen ýlken my qyrtysynyng jaghdayymen anyqtalyp otyra­dy. Al ýlken my qyrtysynyng qyzmetining ózgerui – ruhany densaulyqtyng ózgeruine әkelip soghady.
Ruhany densaulyq (jan dýniyesinin) keselderi eki týrge bólinedi. Onyng birinshisi, tereng kýizeliske úshyraudyng psihiy­kalyq әserleri, ekinshisi, әlsireu saldary nemese shekaralyq jaghdaygha dushar bolu. Múnyng mәnisi mynada: deni sau, ruhany densaulyghy ózgermegen jandar bar. Olar baqytty tatu-tәtti ómir sýrip jatady. Solardyng ishinen keybir azamattardyng ómirdegi kezdeysoq qolaysyz jaghdaylargha baylanysty (ishim­dikke salynudan, úrlyq-súm­dyq­pen ainalysudan, t.b.) ruhany densaulyghy ózgeredi, kemiydi. Boyda ózgeshe belgiler payda bola bastaydy. Olar: úiqynyng qashuy, bastyng auyruy, kónil qo­shy­nyng bolmauy, qorqaqtyq qasiyetining payda boluy, aina­lasyndaghylardy jaqtyrmau, sóz kótermeu, әlsin-әlsin jýrekting soghuy nemese toqtap qalu qaupi. Osynday ózgeristerdi ruhany densaulyqtyng (jan dýniyesinin) әlsireui nemese shekaralyq jaghday dep ataydy. Ruhany dýniyesi әlsiregen keselderge jýikening әlsirep, tozuy (aste­niy­cheskiy nevroz nemese psiy­hasteniya), esirik (isteriya), ser­pilistik jýikening әlsireui (reak­­tivnyy nevroz), t.b. tolyp jat­qan jaghdaylardy aitugha bolady.
Múnday kezde nauqas kisiler tikeley ruhany terapevt (psiho­terapevt) mamanyna baruy kerek, al ol ruhany terapevtik kómek dep atalady.
Shyntuaytyna kelgende, ruhany terapevtik kómek ruhany densaulyghy әlsiregendermen qatar ruhany densaulyghy sau adamdargha da óte qajet. Birinshi jaghdayda, ruhany densaulyq әri qaray әlsirep, tereng kýizelisting aldyn alu, ekinshi jaghdayda, ruhany densaulyqtyng әlsireuine jol bermeu ýshin kerek.
Ruhany terapevtik kómek әr elde әrtýrli dengeyde damyghan. Mysaly, Amerika Qúrama Shtat­tary men Batys Europa el­derinde әr salada damyghan, ere­sek kisilerge arnalghan nemese otbasylyq ruhany terapevter bolady. Al kórshiles Reseyde Densaulyq saqtau ministrligining 1999 jylghy 27 shildedegi №337 búiryghy boyynsha búl salanyng keng óris aluyna jol ashylghan. Óz elimizge keletin bolsaq, Densaulyq saqtau ministrligi ózining 1997 jylghy 31 nauryzdaghy №147 búiryghynda ruhany tera­pevtik kómekti odan әri jetildiru joly airyqsha kórsetilgen bolatyn. Oghan songhy jyldary adam jan dýniyesining әlsireui keselderining kóbeye týsui sebep bolsa, ekin­shiden, elimizde naryqtyq ekono­mikanyng enuine baylanysty adamdardyng bir-birimen ózara qarym-qatynasynyng ózgerui jalpylama ruhany densaulyqqa ózgerister engizdi jәne engize bermek. Osy túrghydan alghanda, búl eng aldymen keselding aldyn alu maqsatynda jasalghan, últtyng jan dýniyesin nyghaytugha arnalghan tikeley shara bolyp tabylady. Biraq ta osynday is-sharalar deni elimizding barlyq jerinde engizilmedi. Oghan әrtýrli obek­tivti jәne subektivti jaghdaylar mýmkindik bermedi. Bir atap óterligi, songhy jyldary kópte­gen jerlerde psihoterapevtik kabiynet júmys istey bastady. Ásirese, Astanada biyldan bastap kóptegen emhanalardyng qúrylysy ayaqtalyp, qoldanysqa beriluine baylanysty qalalyq densaulyq saqtau departamenti biraz ruhaniy-terapevt (psiho­terapevt) mamandaryn shtatqa kirgizip, emhanalarda osy salagha baylanysty kabiynetter ashty. Olardyng júmys istegen merzim­deri jarty jyldan asyp barady. Osy uaqyt ishindegi psiho­te­rapevtik kómekting dengeyi joghary dep aitu әzirge jetkiliksiz.
Jogharyda aitqanymyzday, jan dýniyening tereng kýizeliske úshyraghan týrin emdeytin dәri­gerdi psihiatr, salanyng ózin psiy­hiatriya deydi. Múndaghy “psiyh” – jan dýnie (dusha) bol­sa, “iatriya” – emdeu (leche­niye). Sonda psihiatr degenimiz – jan­terapevt (dushaterapevt) degen maghynany bildirse, psihikalyq keselder (dushevnaya bolezni) jan dýnie keselderi. Al jan dýniye­ning әlsireui nemese shekaralyq jaghdaygha dushar boluyn emdeytin maman ruhany terapevt dep atalady. Búlar birinshi kezekte jandy emdeydi. Sondyqtan, seskenudin, qorqudyn, ýreyle­nuding eshbir qajeti joq.
Al jan dýniyeni emdeu, búl tek dәrigerlerding ýlesi emes. Búl keudesinde jany bar әr azamat­tyng mindeti. Ol degenimiz – adamdardyng bir-birimen jyly sóilesui, birin-biri syilauy, dýniyeqonyzdyqqa kóp salyn­bauy, pendelik oilardan aulaq boluy. Ózining elin, jerin sýie bilui, halqyn qadirleui. Osynyng bәri ruhany densaulyqtyng negizgi kózi. Búl ghasyrdan ghasyrgha kele jatqan ata-baba dәstýri.
Astana.

0 pikir