- Зиялы демекші, бізде соңғы уақыттарда жаппай мін тағу, зиялы қауымды сынап, қоғамда ұлтқа өнеге болар тұлғалар жоқ деген пікірлер жиілеп кеткен сияқты. Меніңше, ұлт зиялыларын жамандаудан арылу керек. Мен ұлт зиялыларын сынаудан, жамандаудан аулақпын. Мұным олармен жауласқым келмегендіктен емес, сын айтудан ешқашан қорықпаймын. Бірақ, екінші жағынан, жас ұрпаққа ел ағаларын сыйлауды үйретпесек - біз ұлт болу қасиетімізден айыры­ламыз, - дейді «Жас қазаққа» арнайы сұхбат берген саясаттанушы, «Нұр Отан» ХДП-ның хатшысы Ерлан Қарин.

Жас қазақ: Сіздің өмірлік ұстанымыңыз­ды, адамдық пәлсапаңызды білуге бола ма?
Ерлан Қарин: Менде кредо, формула деген жоқ, оны қалыптастыруға әрекеттенген де емеспін. Өйткені өмір деген әрі күрделі, әрі алуан түрлі. Оның барлығын бір формулаға, кредоға сыйғызу мүмкін емес. Алайда өз басым ұстанатын принциптерім бар. Олар: адалдық, адамгершілік, қарапайымдылық. Бұл кішкене кезімнен әке-шешемнің бойыма дарытқан қасиеттері.
Жас қазақ: Ұлтқа қызмет ету деген ұлы мұратты қалай түсінесіз? Ұлттық зиялы деп кімдерді айтамыз? «Батыстың тәрбиесін алған зиялыларымыздың аянышты жері - рухани жағынан өз халқына өгей болып қалуы» деп жазып еді өз заманында Мұстафа Шоқай. Ал, бүгінгінің зиялылары рухани жағынан өз ұлтына өгей болып жүрген жоқ па?

- Зиялы демекші, бізде соңғы уақыттарда жаппай мін тағу, зиялы қауымды сынап, қоғамда ұлтқа өнеге болар тұлғалар жоқ деген пікірлер жиілеп кеткен сияқты. Меніңше, ұлт зиялыларын жамандаудан арылу керек. Мен ұлт зиялыларын сынаудан, жамандаудан аулақпын. Мұным олармен жауласқым келмегендіктен емес, сын айтудан ешқашан қорықпаймын. Бірақ, екінші жағынан, жас ұрпаққа ел ағаларын сыйлауды үйретпесек - біз ұлт болу қасиетімізден айыры­ламыз, - дейді «Жас қазаққа» арнайы сұхбат берген саясаттанушы, «Нұр Отан» ХДП-ның хатшысы Ерлан Қарин.

Жас қазақ: Сіздің өмірлік ұстанымыңыз­ды, адамдық пәлсапаңызды білуге бола ма?
Ерлан Қарин: Менде кредо, формула деген жоқ, оны қалыптастыруға әрекеттенген де емеспін. Өйткені өмір деген әрі күрделі, әрі алуан түрлі. Оның барлығын бір формулаға, кредоға сыйғызу мүмкін емес. Алайда өз басым ұстанатын принциптерім бар. Олар: адалдық, адамгершілік, қарапайымдылық. Бұл кішкене кезімнен әке-шешемнің бойыма дарытқан қасиеттері.
Жас қазақ: Ұлтқа қызмет ету деген ұлы мұратты қалай түсінесіз? Ұлттық зиялы деп кімдерді айтамыз? «Батыстың тәрбиесін алған зиялыларымыздың аянышты жері - рухани жағынан өз халқына өгей болып қалуы» деп жазып еді өз заманында Мұстафа Шоқай. Ал, бүгінгінің зиялылары рухани жағынан өз ұлтына өгей болып жүрген жоқ па?
Ерлан Қарин: Менің ойымша, ұлтыңа қызмет ету деген - қандай да бір салада, әркім өз деңгейінде елін дамытуға үлес қосу. Түсінікті етіп айтсақ, күн сайын өзіңнің кішкентай ғана бір ісіңмен ұлтыңның, еліңнің игілігіне, пайдасына асатын іс-әрекет жасау. Ол қол жайып, бір сын сағатты, не бір шайқасты күтіп отыру емес.
Біз соңғы кездері кім-кімді болсын орынсыз сынауға құштар болып кеттік. Егер басқа біреулерге Елбасы жақпайтын болса, кейбіреулеріне Әбіш ағамыз жақпайтын болса, шындықты бетке айтатын Тоқтар ағамыз жақпайтын болса, онда бұл қоғамға ертең басқа кім жағады?! Яғни ұлттың зиялысына сын айту бір бөлек, ал ағаның ағалығын, дананың даналығын мойындау - ол бір бөлек. Бұл - бір. Екінші қырынан алғанда, ұлттық жауапкершілікті сол ұлттық зиялы қауымның өзі үлгі ету көрсету қажет. Ұлт зиялысы да өзінің жазған шығармаларымен, кітаптарымен, айтқан сөздерімен, істеген әрекеттерімен қоғамға түрткі болып, қолдау жасап отырса - ол ұлтқа қызмет еткені. Мен неге үнемі Алаш қайраткерлерін үлгі тұтып, өнеге етіп айтамын? Себебі, олардың ешқайсысы да саясаткер не қоғам қайраткері болып тумаған. Олар белгілі бір кезеңде өздері таңдаған мамандықтан, жолынан басқа елдік мақсат-мүддеге өмірлерін арнады. Қарап отырсақ, бірі - биолог, бірі - мал дәрігері, бірі - математик, бірі - инженер, бірі - ғалым. Мысалы, Жүсіпбек Аймауытов - әрі ғалым, әрі күрескер, әрі қоғам қайраткері, әрі жазушы. Ол қазақша тұңғыш романды жазған адам. Мысалы, Әлихан Бөкейханов - геолог, жер мәселесімен қатты шұғылданған. Ахмет Байтұрсынов алғаш әліпбиді жасап шығарған кісі. Яғни олардың әрқайсысы ұлт үшін жаһандық күреспен қатар, жеке-жеке ұлтымыздың игілігіне асатын бір шаруаларды істеді. Ал қазір ше? Ақын болса - мінез жоқ, ғалым болса - күрескер емес, саясаткер болса - зиялылығы жоқ. Соған өкінесің... Аз ғана ғұмырыңда еліңе пайда тигізетіндей бір әрекет жасауың керек. Қазір барлығымен қатар айналысатын заман. Жуырда атақты боксшы Қанат Ісләм деген жігітпен сөйлестім. Ол 2008 жылы Бейжің олимпиадасына қатысып, Қытайдың ұлттық құрамасына кірген спортшы. Әрине, 16 млн халықтың ішінен топ жарып шығу бір бөлек, ал 1 млрд-тан астам халықтың ішінен ұлттық құрамаға ілігудің жөні басқа. Осы тұрғыдан келгенде, Қанат біздің - үлкен мақтанышымыз. Бір жолы біздің чемпиондарымыздың бірі - Бақыт Сәрсекбаевты жеңісімен құттықтап тұрғандағы бауырмалдығын, қаншылдығын көріп тәнті болдым. Қазақстанға көшіп келгенін естіген соң, іздеп тауып, жақын сөйлестім. Сонда Қанат: «Қазақстандағы көп адамдарда «Бұл менің елім! Туған жерім!» деген сезім жоқ сияқты» деген бір ойын айтты. Расында да, оныкі дұрыс. Біздің қоғамдағы зиялы қауымда да, шенеунікте де, элитаның өзінде де осындай сезім жоқ!
Жас қазақ: Ереке, сіз бұрын билікті қатты сынайтын тәуелсіз сарапшы едіңіз, енді биліктің бас партиясының белді өкілісіз. Жұрттың көбі осы ұстанымыңызды түсіне алмай жүрген секілді...
Ерлан Қарин: Өз басым бәрімізге ортақ елімізді, жерімізді ақ пен қара деп екі лагерь тұрғысынан бөліп-жаруға ешқашан келіспеймін. Билікте де осындай бөліп-жарумен күресемін. Қай жерде, қай қызметте жүрсем де, мен өз алдыма сондай мақсат қоямын - қарсылас тараптарды табыстыру, келістіру, ортақ мақсатқа жұмылдыру. Ең бастысы, қарсыласушылық принципінен ел мүддесі үшін жоғары тұру.
Бұрын да билік пен оппозицияның ортасында жүріп, екі жаққа бірдей сын айтып, таяқ жейтінбіз. Менің жағдайым қазір де қатты өзгерген жоқ. Баяғыдай өз пікірімді айтамын, жоғарыдан ескерту мен сөгіс естіп қаласың, ал оппозициядан жауапты сын тыңдайсың. Оңай жолды таңдасам, барлығы өзгеше болатын еді. Ең маңыздысы, өз пікіріңді айту бір басқа, оныңды дәлелдеп, біреуге жеткізе білу - екінші мәселе.
Жас қазақ: Биыл ел тәуелсіздігіне 20 жыл толады. Алайда, саяси тұрғыдан, тәуелсіздік алғанымызбен, санамызда рухани тәуелсіздік орнаған жоқ. Мұның себебі неде? «Кеңестік санадан» «тәуелсіздік санасына» өте алмауымызға кім кінәлі, не кедергі?
Ерлан Қарин: Шынында да, 20 жылда біз көп нәрсеге қол жеткіздік. Саясат, экономика, мәдениет, өнер, спорт және т.б. салаларда бірқатар биіктерге, көп жетістіктерге жеттік. Бірақ, бір өкініштісі, рухани салада жетістіктер түгілі, қарама-қайшылықтарға жол беріп қойдық. 20 жылда мемлекет құрғанымызбен, мемлекетшілдік сананы қалыптастыра алмадық. Мемлекет, Тәуелсіздік деген ұғымдарды санамызға әлі сіңіре қоймаған сияқтымыз... Ең алдымен, мәселе өзімізде... Себебі, тәуелсіздікті Алла тағаланың бізге берген бақыты ретінде қабылдай алмай отырмыз. Дүниежүзінде бізден сан жағынан бірнеше есе көп ұлттар бар. Тарихы бізден де терең халықтар бар. Бірақ, олар титтей де жерге ие бола алмай отыр. Осы тұрғыдан қарайтын болсақ, біз шынымен де, нағыз бақытты елміз, бақытты ұлтпыз. Осыны жүрекпен сезіне алмай отырмыз.
Жас қазақ: Сонда бұған не себеп?
Ерлан Қарин: Бір өкініштісі, біз тәуелсіз мемлекет құру кезеңінде ұлтшылдықтан үркіп, бас тарттық. Мемлекеттің дамуына бастапқы энергияны беретін - осы. Оны ұлтшылдық, ұлтжандылық деп қалай атасақ та бәрібір. 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасынан кейін, бізде, ең алдымен, элитада, зиялы қауымда бір үрей қалыптасты. 20 жыл бойына осы ұлтшылдықты басып келдік. Тіпті оны ұлтжандылық деп жұмсартып, көпұлттылық деп өзгертіп, өзімізді-өзіміз алдап, сол ұғымды жоққа шығарып келеміз. Бұл кеңестік дәуірден қалыптасқан көзқарас - ұлтшылдықты жағымсыз фактор ретінде қабылдау. Ал бүгін осы өзінен-өзі жарылып келеді. Біз уақытты өткізіп алдық. Екінші жағынан, бір зерттеуші-ғалым айтқандай, көптеген посткеңестік елдерде элитаның көбі тәуелсіздік деген ұғымның орнына «безнаказанность» деген ұғым келді. Неге? Себебі, бұрынғы элита жалтақ мінезді болды. Шенеунік болсын, зиялы қауым болсын, Мәскеу жаққа жалтақтап өмір сүрді. Сөйтіп жүргенде, Кеңес одағы ыдырап, әрқайсысы тәуелсіздік алды. Сондағы бірінші пайда болған сезім - біз еріктіміз. Негізінен алғанда, әрбір мемлекеттің қозғаушы күші - элита. Элитаның ішінде шенеунігің де, ұлттық буржуазияың да, зиялың да бар. Міне, осы элита ұлттық мемлекетке айналу процесінің бір динамикасын тежеп қалды. Сол тежеу әлі де бар. Бүгінгі уақыттағы көп қарама-қайшылықтар халықтың ішінде емес, сол элитаның өзінде. Көптеген жанжалдардың көзі даладағы екі кісінің арасында емес, элитаның ішіндегі белгілі бір топтардың қайшылықтарынан туындап жатады. Мысалы, ұлттық проблемаларды алайық. Қызылжар дауы Жарасбай Сүлейменов пен Тасбай Симамбаевтың арасында, 23 ақпан дауы жөнінде Бекболат Тілеухан мен Тәңірберген Бердіоңғаровтың арасында болды. Яғни осыдан-ақ өзіңіз қорытынды шығара беріңіз. Ал мынау жоғарыда айтып отырған жәй даулар, одан басқа элитаның ішіндегі түрлі топтардың, кландардың да соғысы бар, бәсекесі бар емес пе?
Жас қазақ: Сіздің ойыңызша, Отанды сүю неден басталады? Қандай адамды нағыз патриот дейміз? Бүгінгі жастар отаншыл ма? Тәуелсіздік пен отаншылдықтың арасында қандай байланыс бар? Ұлтшылдық пен отаншылдық егіз ұғым деуге бола ма?
Ерлан Қарин: Бір кездері Білім және ғылым министрлігі елдегі отаншылдық деңгейін өлшеп, зерттеулер жариялайтын. Соны оқысаңыз, өте қызық, дұрысы күлкілі. Мәселен, еліміздегі отаншылдық сезім жастардың бойында бір жылы 60 пайыз болса, кейін ол 80 пайызға өсіпті. Сонда сұрайтынмын, ал бір күні сол 100 пайызға жетсе не істейміз? Отаншылдық, елжандылықтың өлшемі қандай? Отаншылдық сезімді бірдеңемен өлшеу өте қиын. Өйткені бұл - рухани сезім. Бірақ «бүгінгі жастар отаншыл емес» деген пікірмен мүлдем келіспеймін. Оның себебі, өзіме керек көп нәрсені қазіргі жастардан үйреніп келемін. Бүгінгі жастарға қатты қызығып қарайтыным - оларда жалтақ мінез, келте ой жоқ. Кеңестік кезеңде білім алып, тәрбие көрген буынмен салыстырғанда, олардың өз ойын бүкпесіз ашық айтуының өзі - тамаша жетістік. Менің ойымша, бүгінгі жастарда патриоттық сезімге негіз болатындай тамаша қасиеттер жетерлік. Мысалға, жалынды мінез, азат ой, ашық көңіл. Тек бір қыңжылтатыны, оларда айқын мақсат, нақты бағдар жоқ. Егер жас қыз-жігіттер алдына айқын мақсат қоя алса, сол мақсаты елдік мүддемен қабысып жатса, онда еліміздің келешегі кемел болады. 
Менің бір көңілге түйгенім, жас баланың немесе өмірді көрген орта буынның өкілінің санасына жайдан-жай отаншылдықты, патриотизмді үгіттеу-насихаттау арқылы орнықтыру мүмкін емес. Ең алдымен, біз имандылықты орнатуымыз керек. Отаншылдықты имандылығы бар адамның бойына сіңіру керек. Патриоттық сезім адамның рухани дүниесіне егілетін дән. Біз жас баланың бойына ең бірінші Алла тағалаға, оның жаратқан нәрселеріне, әке-шешеге, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілікті сіңірмей тұрып, оған «Сен Отаншыл бол!» деп айтуымыз - қате. Яғни рухани жағынан толық қалыптасқан адамның санасына ұлт­шылдық, отаншылдық сияқты асыл қасиет­терді оп-оңай сіңіре аламыз. Ал жайдан-жай айналаңдағының барлығы ұрлап-тонап, бір-бірін алдап-арбап жатқан қоғамда 24 сағат бойына отаншылдықты үгіттеп-насихаттасаң да одан еш пайда жоқ.
Жас қазақ: Қазақстандық патриотизмнің негізін қалаушы - мемлекеттік тіл. Туған Отаныңның патриотизмін көрші елдің (Ресейдің) мемлекеттік тілімен жасау мүмкін емес. Сондықтан, биыл «Мемлекеттік тіл туралы» жаңа заң қабылдануы керек дейді ұлт зиялылары. Сол заң қашан қабылданады?
Ерлан Қарин: Президент әкімшілігінде қызмет істеп жүргенде ондай ұсыныс болды, бірақ сол қабылданбай қалды. Неге? Себебі, сол кездегі әділет және мәдениет министрлері әкімшілікке хат жазып, қажет емес деп Парламенттің заңдар дайындау жоспарынан дәл осы заңды алып тастаған болатын. Бірақ Елбасымен бір сөйлескенде ол кісі заңның қажеттігін жоққа шығармады. Менің ойымша, бұл орта деңгейдегі шенеуніктер мен әртүрлі лауазымды қызметкерлердің я қарсылығы, я немқұрайды қарауы. Екінші жағынан, сая­си элитадағы белгілі бір топ бұған саналы түрде қарсылық танытуы да мүмкін. Себебі, қазақ тілінің аясы кеңейген сайын, олардың бәсекеге қабілеттілігі де төмендейді. Ал заң дегеніміз - міндеттеу. Қазір кез келген жиында қазақша сөйлеуіңе де, сөйлемеуіңе де болады. Немесе бір сөйлеммен бастап, аяғын аяқтай салуыңа болады. Ал мемлекеттік тіл туралы заң шығып, қатардағы таксишіден бастап министрге дейін әркім өзінің өлшемінде қазақ тілін білуге міндетті болса, бұл белгілі бір буынға, толқындағы саясаткерлерге қиындау болатыны анық. Сондықтан, заңды қабылдатпау өздерінің биліктегі уақытын қаншалықты болса да ұзартудың амалы сияқты көрінеді кейде... Мәселе тіпті заңда да емес. Ең алдымен, біз азат мінез бен еркін ой үшін күресуіміз керек! Мысалы, біз Алаштың 90 жылдығын, Әлихан Бөкейхановтың 145 жылдығын атауда я бейжайлық, я қарсылыққа тап боламыз. Билікке қарсы шеруге шығып жатқан ешкім жоқ. Керісінше, мемлекеттің, биліктің шаруасын істеп жатырмыз. Сонда да үнемі қарсылық, немқұрайдылық, бейжайлық тағы алдымыздан шығуда. Мені ызаландыратын да - осы. Осы кемшілікпен күрескім келеді.

Сұхбаттасқан Төлен ТІЛЕУБАЙ,
Астана

http://jasqazaq.kz/post/azat-m%D1%96nez-erk%D1%96n-oi-%D2%AFsh%D1%96n-k%D2%AFresu%D1%96m%D1%96z-kerek