Beysenbi, 2 Mamyr 2024
Alang 3291 3 pikir 11 Qazan, 2019 saghat 11:52

Su ishemiz be, u ishemiz be?

Jaqynda ózimizge osynday súraq qoyatyn siyaqtymyz. «Búlaq kórseng kózin ash» degen elding úrpaghy edik. Qazir búlaq degendi úmyttyq. Su óz-ózinen payda bola beretin tәrizdi. Aldymen tereng zarttep, zerdelep almay qazu, únghu júmystaryn jýrgizuge bolmaydy. Osy qaghida eskerilip jýr me? Jer asty suynyng óz zandylyghy bar. Jaratushynyng qúdiretimen, Tabighat Ananyng zandylyghymen su jer astynda óz jolyn tauyp jinalyp, sýzilip, susyz kýni joq tirshilik bitkenning yndyny kebuinen saqtap túr. Alayda sol tabighattyng zanyna jii qol súghyp, oiymyzgha kelgendi jasaytyn boldyq. Maqsatymyz - mýmkindiginshe kóbirek ken, múnay taghy basqa shiykizat óndirsek boldy. Arman múratymyz – aqsha. Kýnderding kýninde sol tabighat qaharyna minse úly shól bastalady –au dep oilamaymyz da... Ókinishti...

Parlamentting Jogharghy palatasynyng basshysy Darigha Nazarbaevanyng tóraghalyghymen ótken Senat otyrysynda deputat Marat Taghymov Ýkimet basshysy Asqar Mәminning atyna deputattyq saual joldap, onda әlemde taza auyz su kózderining tapshylyghy anyq bayqalyp otyrghan zamanda elimizdegi jerasty auyz su kózderining qoryn saqtau men onyng lastanuyna jol bermeu ornyna jer qoynauyn paydalanushylar, sonyng ishinde kómir sutegi shiykizatyn iygerip jatqan alpauyt kompaniyalar jerasty su kózderining múnay qaldyqtarymen lastap jatqanyn ashyq aitty.

«Osynday jaghdaydyng basty bir mysaly Aqtóbe oblysyndaghy Temir men Múghaljar audandary túsynda ornalasqan «Kókjiyde» qúmdy alqabyndaghy jerasty auyz su orny. Búl auyz sumen Qyzylorda, Batys Qazaqstan, Manghystau, Atyrau oblystary túrghyndaryn da jabdyqtau josparlanghan edi. Eng aldymen, «Kókjiyde» alqabynyng el aumaghyndaghy ekologiyalyq, ghylymy jәne mәdeny alatyn orny men manyzy asa airyqsha. «Kókjiyde» qúmyndaghy sudyng miyneraldanuy, júmsaqtyghy jәne basqa da sipattamalary әlem ghalymdaryn tang qaldyrghan. «Kókjiyde» tabighat tanghajayyptary Ýkimetting arnayy qaulylarymen respublikalyq jәne halyqaralyq manyzy bar memlekettik tabighiy-qoryqtyq qordyng geologiyalyq jәne gidrogeologiyalyq tizimine engizilgen. Al songhy jyldary barlyq zertteuler «Kókjiyde» qúmdarynyn, jer asty sularynyng múnay ónimderimen myqty lastanuyn kórsetude. Aqtóbe oblysy boyynsha Ekologiya departamentining derekterine sәikes kómirsutek shiykizatyn barlap óndiretin  «SNPS-Aqtóbemúnaygaz» AQ, «KMK Múnay» AQ, «Óriktau Opereyting» JShS, «Firma Ada Oil» JShS jәne «Qazaq Oil Aqtóbe» JShS syndy múnay kompaniyalary Kókjiyde jerasty suynyng sapalyq qúramyna teris әserin tiygizude», - dedi senator.

Osy oblystan saylanghan deputat retinde Marat Taghymov búl mәseleni júrttyng aituy boyynsha emes, naqty biledi. Sondyqtan da ol deputattyq saualynda tómendegi derekterdi aighaq retinde keltire otyryp, qalyptasqan jaghdaydy Ýkimet basshysynyng nazaryna naqty mysaldarmen kórsete aityp ótti.

Aqtóbe oblysy әkimdigining tapsyrmasymen 2008 jyldan bastap jýrgizilgen memlekettik ekologiyalyq zertteulerge qaraghanda «Kókjiyde» jerasty sularyndaghy múnay ónimderi boyynsha shekti rúqsat etilgen konsentrasiyanyng artuy anyqtaluda. Eger naqty derekterge sýiensek, baqylanghan únghymalarda shekti rúqsat etilgen konsentrasiyanyng 1,3-ten 8-ge deyin kóterilip, ekinshi bir mysalda 1,66-dan 1,82-ge deyin óskenine kóz jetkizemiz.

Nәtiyjesinde múnay kompaniyalary «Kokjiyde» qoryq aumaghyn eki esege azaytyp, al sheteldik investorlar 3-5 jyl aralyghynda sany 300-den asqan barlau únghymalargha taghy jýzge juyq barlau únghymalaryn búrghylau kózdep otyr. Sarapshylar bolsa múnaydy alqap sularyna engen, dep moyyndaydy.

Tújyrymdap aitqanda, kómir sutegi shiykizatyn shygharatyn kompaniyalardyng «Kókjiyde» qúmdy alqabyndaghy qyzmeti men is-qimyldaryn jan-jaqty qatang baqylaugha alyp, iygilikti bolashaghymyz ýshin tipti qajet bolsa olardyng qyzmetin shekteu baghytyndada biraz júmystar jasau qajettigi tuyndauda.

Osylay degen Senat deputaty qoldaghy mәlimet boyynsha «Kókjiyde» ken ornynyng jerasty sularynyng ekspluatasiyalyq qoryn qayta baghalau maqsatynda tolyq barlau júmystaryn jýrgizu ýshin Respublikalyq budjet esebinen 300 million tenge qarajat bólingenin, biraq búghan shamamen 1 milliard tenge kóleminde qarajat qajet ekendigin, al bólingen qarjynyng tym mardymsyz ekenin atap aitty.

«Alandatatyny, «Kókjiyde» qúmy men jerasty suyna baylanysty belgilengen auqymdy júmystardyng dengeyi tym bayau ótkizilude»,- dedi senator.

Senator Marat Taghymov Ýkimet basshysyna osynau asa manyzdy mәselege kónil audaru talabyn qoya otyryp, «Kókjiyde» qúmdary jәne «Kókjiyde» jerasty sulary tabighiy-qoryqtyng baylyghyn saqtap qalu maqsatynda, jer qoynauyn paydalanushylar paydaly qazbalardy barlau jәne óndiru kezinde qorshaghan ortany saqtau talaptaryn qatang oryndauyn qadaghalaugha tәuelsiz ekologiyalyq úiymdardy júmyldyrudy, «Kókjiyde» jerasty sularynyng qoryn, onyng geologiyalyq qúrylymy men aghystyq qozghalysyn anyqtaudy  súrady.

Rasynda jer asty sulary arnalarynyng búzyluy, lastanuy, tipten qúramy ózgerip ulanuy túrghysyndaghy aqparattardan júrt habarsyz. Shiykizat óndiruding qyzyghyna týsip, eng basty baylyghymyz – taza auyz su qoryn saqtau, taza ústau mәselesin esten shygharyp, erteng su ornyna u iship jýrmeyik.

Ádilbek Qaba

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 459
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 242
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 268
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 262