Kenjeghaly SAGhADIYEV, Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisining deputaty, ekonomika ghylymynyng doktory, professor, akademiyk:

Kenjeghaly SAGhADIYEV, Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisining deputaty, ekonomika ghylymynyng doktory, professor, akademiyk:

- Kenjeghaly Ábenúly, keshe ghana elimizde Euraziya qúrlyghyn en jaylaghan alty memleketting basyn biriktiretin Shanhay yntymaqtastyq úiymynyng 10 jyldyq mereytoy­lyq sammiyti ótti. Óziniz bir maqala­nyzda fransuz oishyly Jan Mone­ning «tyghyz odaqtasudyng tetikterin jasau jolynda mýmkindiginshe alysqa baryndar, biraq tәuelsiz­dikke qol súqpandar» degen qanatty qaghidasyn mysalgha alypsyz. Siz­din­she, Tәuelsizdigine nebәri 20 jyl tolghan Qazaqstannyng imperiyalyq ambisiyasy basym Qytay men Resey sekildi eldermen odaqtasuynyng paydasy zor ma әlde múnyng da qaupi bar ma?

- Áriyne, paydasy zor. Dey túrghanmen, fra­n­suz oishylynyng aitqan sózin jady­myzdan esh shygharmaghanymyz jón. Qúdaygha shýkir, Qazaqstan - Tәuelsiz memleket. Biraq Tәuelsizdigimizdi bayandy etuge elimizding ishki túraqtylyghymen ghana qol jetkize almay­myz. Óitkeni biz myng qúbylyp jatqan әlemning bir bólshegimiz. Onyng ýstine ýshinshi mynjyldyqtyng bastaluymen dýniyejýzinde últaralyq jәne dinaralyq qaqtyghystar, sayasiy-әleumettik shiyelenister qarqyn alyp ketti. Ekstremizm, terrorizm, separatizm, esirtki jәne qaru-jaraq tasymaly sekildi bir el týgil, býtin bir qúrlyqtyng mazasyn qashyratyn jaghdaylar Euraziya qúrlyghyn­daghy elderge, onyng ishinde Ortalyq Aziyagha da qauip tóndirui mýmkin. Tamyry terende jatqan múnday qauip-qaterlermen kýresude bir ghana memleketting sayasiy-әskery kýsh-quatynyng dәrmensizdik tanytatyny sózsiz. Osyghan baylanysty Qazaqstannyng 2001 jyldyng 15 mausymynda Qytaydyng Shan­hay qalasynda qúrylghan úiymgha mýshe boluy memleketimizding últtyq tәuelsizdigin jәne aimaqtaghy beybitshilikti saqtaugha jasaghan qadamy dep týsinuimiz kerek. Búghan qosa Euraziya qúrlyghynyng 60 payyzyn, әlem halqynyng tórtten birin qúraytyn irge­li úiym ayasynda integrasiyalyq baylanys­tar ornatudyng ekonomikalyq paydasy da zor. Osynday baylanystyng arqasynda bolar, biz atalghan eldermen tatu kórshimiz. Sondyqtan da búl úiym elimizding sayasi-ekonomikalyq, әleumettik damuyna ýlken yqpalyn tiygizip otyr dep aita alamyn.

- Qazaqstan - byltyrdan beri Keden odaghyna da mýshe. 2011 jyl­ghy 1 shildeden bastap Keden odaghy shenberindegi jeke azamattardyng shetelden әkeletin avtokólikteri ýshin tóleytin baj salyghy artty. Daghdarystan endi es jiya bastaghan elimiz ýshin Keden odaghyna kirip, osynday qatqyl sharalargha baru qanshalyqty tiyimdi dep oilay­syz? Keden Odaghy shenberinde Qazaq­stan ýshin sheshimin tappaghan mәseleler bar ma?

- Ótken jyldyng ortasynan bastap Qa­zaq­stan Reseymen, Belarusipen Keden odaghyna kirdi. Keden odaghy qúrylghaly beri el arasynda әr týrli pikirler aitylyp jýr. Keybiri negizsiz de emes. Mәselen, baj salyghy kóterilip ketti. Osy elderden kele­tin kóptegen tauar týri boyynsha biz Reseyding baj salyghynyng dengeyine jete qoyghan joqpyz. Múnyng qymbatshylyqqa, inflya­siya­gha әkelip otyrghan jaghdayy bar. Múny jasyra almaymyz. Shetelden kólik satyp alyp, shekaradan óte almay qinalghan 3 myn­day Qazaqstan azamatynyng jaghdayyn da týsinuge bolady. Óitkeni 1 shildeden bas­tap kedendik baj salyghy bes esege qymbat­tady. Jalpy, Keden odaghy tónireginde sheshimin tappaghan birqatar mәsele bar. Jaqynda ghana biz Mәjiliste ekonomikalyq integrasiya isteri jónindegi ministr Janar Seydahmetqyzyn shaqyryp, osy mәseleler­di bir ýstel basynda otyryp talqyladyq. Biz osy mәselege qatysty úsynystarymyzdy ministrge aittyq. Al «Keden odaghy tiyimdi me» degen súraqqa keler bolsam, naryq zamanynda óndiristing tiyimdi boluy ýshin tútynushynyng sany da kóp boluy kerek. Osy túrghydan kelgende, bizding halqymyz az, al Keden odaghy ayasynda 175 mln halyq bar. Búl degenimiz - bizding tauarlarymyzgha súranys artyp, jalpy tauar ainalymynyng kenistigi keneyedi degen sóz. Rasynda da, Qazaqstannyng tauar ainalymynyng artyp jatqan jaghdayy bar. Mysaly, tamaq óner­kә­si­bining ónimderi osy elderge satyluda. Taghy bir jaqsy janalyq, kóptegen reseylik kәsipker óz kәsiporyndaryn Qazaqstanda ashyp jatyr. Mening biluimshe, qazirding ózin­de olardyng sany - 30 shaqty. Múnyng sebebi nede? Búghan bizding investisiyalyq klimaty­myzdyng qolaylylyghy óz әserin tiygizip otyr. Reseylikterge bizding salyq jýiemiz jenildeu siyaqty. Sondyqtan da aldaghy uaqytta osy ýsh el birimen-biri bәsekege týse­di. Qaysysynyng biznes ortasy qolay­ly, investisiyalyq klimaty tiyimdi, salyq jýiesi jenil, soty әdil, qay jerde buro­kra­tiya az - soghan sәikes bәsekening kórigi qyzbaq. 2012 jyldan bastap osy eldermen Birtútas ekonomikalyq kenistik qúrghaly jatyrmyz. Búl degeniniz: osy kenistik shen­berinde qay elge baryp, biznesimdi dónge­letemin deseniz, oghan da esik ashyq. Tek qo­lyn­nan is kelse, bolghany. Nege deseniz, bizding elimizdegi zannamalyq, investisiya­lyq, salyq jýiesindegi ahual tiyimdi bolghan­da ghana sol elding kәsipkerleri bizge keledi, al olay bolmasa, olar basqa jerge bara­dy.

- Sarapshylardyng aituynsha, Qazaqstangha tartylghan investisiya kólemi 2010 jyly 2009 jylgha qara­ghanda 20-25 payyzgha azayghan. Sizding oiynyzsha, Qazaqstannyng investisiyalyq tartymdylyghyn arttyru ýshin qanday sharalardy qolgha alu kerek?

- Ras, elimizde investisiyagha degen tap­shy­lyq bar. Óziniz bilesiz, zaman búrynghy­day emes. Álemdik qarjy daghdarysynan shyghu ýshin әrbir memleket qarjy salasyna qanshama qarjy qúidy. Sodan bolar, qazir әlemde búrynghyday aghyl-tegil, basy artyq qarajat joq. Bizding elimizge investisiyanyng kelmey jatuynyng bir sebebi osynda bolsa kerek. Ekinshiden, atam qazaq «auzy kýigen ýrlep ishedi» demekshi, bizding bankter shetel­den qaryzdy jappay aldy da, endi daghda­rys­tan әli kýnge deyin tolyqtay shygha almay otyr. Otandyq bankterding iri-iri aktivteri әli kýnge júmsalmay otyr. Zertteulerge sýiensek, qarjy daghdarysynyng bizding bankterge teris saldary eki jyldan bes jyl­gha deyin sozyluy mýmkin. Oghan qosa sheteldik investisiyalyq qorlar men bankter bizding bankterge qaryzdy kóp bermeytin de boldy. Óitkeni bizding bankter olardyng aldyndaghy óz bedelinen aiyry­lyp qaldy. Óziniz biletindey, Ýkimet «BTA», «Aliyans» jәne «Temirbankterdin» qarjy jýiesin qayta qúrylymdaugha birshama qarjy júmsady. Sonyng nәtiyjesinde qazaq­standyq bankterding sheteldik úiymdargha bereshegi birshama azaydy. Búl ýderis el ekonomikasyna óz kólenkesin tiygizbey qoy­ghan joq. Búl - bir. Ekinshiden, memleketi­miz shetelden investisiyany kóp tartugha sonsha­lyq­ty mýddeli de emes. Óitkeni ózimizding bank jýiemizdi rettemey, tәuekeldilik menedjmentin qalyptastyr­mayynsha, shetelden qarjy tarta bergen dúrys emes. Ýshinshiden, óz basym shetelden investisiya nege kelmey jatyr dep qatty qayghyratyn adam emespin. Olay oilauymnyng bir emes, eki sebebi bar. Birinshiden, bizding elimizdegi bankterde júmsalmay túrghan 12-13 mlrd AQSh dollarynday qarajat bar. Búl az aqsha emes. Búl qarajat ózining júmsalatyn ornyn taba almay túr. Biz bankterden nege osy qarajatty júmsamaysyndar, nege halyqqa nesie bermeysinder dep súraymyz. Sonda olar «bizding elimizde nesiyege sәikes keletin joba joq» dep jauap beredi. Kór­di­niz be, biz nesiyeni kezinde berip-berip, endi qaytara almay otyrmyz. Sonyng saldarynan qazir biz ýlken kýizelis ýstin­demiz. Endi biz nesiyeden payda týsiretin joba bolghanda ghana ony tereng saraptaudan ótki­zip baryp beruge sheshim qabyldap otyrmyz. Investisiyagha zәrulikti kórmeuim­ning ekinshi bir sebebi, qazir elimizdegi zeynetaqy qor­larynyng ózinde birshama qarajat jinalyp qaldy. Inflyasiya kórsetkishi jylyna 7-8 payyz­dy qúrasa, zeynetaqy qorlarynyng tabystary jyl ótken sayyn odan da qúl­dy­rap barady. Osy qarjyny da investisiya retinde júmsaugha bolady ghoy dep oilay­myn. Qazir bizding Últtyq qor men Últtyq bankting rezervinde 80 mlrd AQSh dollary kóleminde qarjymyz bar. Biz sony qayda ústap otyrmyz? Biz ol qarjyny sheteldik bankterge 3-5 payyzdyq mólsherlememen salyp qoydyq. Mening oiymsha, osy qarjy­nyng daghdarysqa qajetti mólsherin ghana bankterde qaldyryp, qalghanyn ýdemeli industriyalyq-innovasiyalyq damu shenbe­rin­degi jobalargha júmsaghan jón. Preziydent te bir kezderi osyny aitty. Men ol kisining oiymen tolyq kelisemin. Óz qarjymyzdy, aqshamyzdy shetelderde qattap-qattap jinay bergenshe, sony óz keregimizge, әsire­se óndeushi óndiris salasyn qayta qúrugha júmsau kerek.

- Óziniz bilesiz, elimizding ekonomikasyn әrtaraptandyru maqsatynda kәsipkerlerding óndel­gen tauarlardy syrtqy naryqtargha eksporttaugha baylanysty ketken shyghyndarynyng 50 payyzyn óteydi. Alayda, bir әttegen-ayy, osy mýmkin­dikti paydalanushylar óte az bolyp otyr. Múnyng syry nede dep oilaysyz?

- Múnyng eng basty sebebi - eksportqa shygharatyn tauar týrleri men kólemining azdyghynda. Elimizde eksportqa shyghatyn tauarlar mýldem joq dep aita almaymyn. Jaqynda ghana biz bir top deputat bolyp, Premier-ministrding orynbasary Áset IYsekeshev bastaghan júmys tobynyng qúra­myn­da Semey men Óskemen qalalaryna baryp qayttyq. Búl qalalarda jana tehno­logiya negizinde júmys isteytin óndeushi óndiris oryndary ashylypty. Búlardyng keybiri óz tauarlaryn shetelderge eksport­taydy eken.

Al nege eksporttyq әleuetimiz әlsiz de­genge keler bolsam, eksportymyz artu ýshin bizde sapasy jaghynan bәsekege qabiletti tauarlar kóp boluy kerek, sonda ghana shetel naryghyna shygha alamyz. Búl túrghyda mem­le­ketimizding eksporttaushylardyng 50 payyz shyghynyn óteuin jaqsy oilastyryl­ghan bas­tama dep esepteymin. Memlekettik Ýde­meli industriyalyq-innovasiyalyq damu baghdarlamasy shenberinde byltyr - 152, biyl soghan shamalas kәsiporyndardy iske qosamyz dep otyrmyz. Alayda búlardyng tehnologiyalyq dengeyi, eksporttyq әleueti әzirshe mәz emes. Kelesi jyldary elimizde tehnologiyalyq negizi, innovasiyalyq mým­kin­digi zor kәsiporyndar salyna bastaydy. Áriyne, osy kәsiporyndar iske qosylghanda baryp bizding eksporttyq әleuetimiz artatyn bolady.

- Elimizding damuyn eseleytin ekonomikalyq kórsetkishterding biri - enbek ónimdiligi. Enbek ónimdiligi joghary boluy ýshin elimizde adamy kapitaldy damytu kerek. Al adam kapitaly adamdardyng óndiris prosesine qatysu kezindegi qabileti men bilimine, enbek etu dәrejesine negizdeledi eken. Osy túrghydan alghanda, Qazaqstandaghy enbek ónimdiligining dengeyi tómen bolyp otyr. Múnyng sebebi nede dep oilaysyz?

- Múnyng negizgi sebebi adamy faktorda dep oilaymyn. Damyghan Amerika Qúrama Shtattarynda adamy faktordyng tiyimdiligi 1,45 % bolsa, bizde onyng kórsetkishi - 0,29 %. Búl degeniniz bizding adamy faktordaghy tiyimdiligimiz amerikalyqtardan bes ese tómen degendi bildiredi. Basqasha aitsaq, jan basyna shaqqanda, Qazaqstanda jyldyq enbek ónimdiligi 17 myng dollardy qúraydy, al damyghan elderde ol - 90 myng dollar, yaghny bes ese kóp. Auyl ekonomika­syna kelsek, onda qyzmet istegen 20 adam­nyng jyldyq tabysyn ozyq memleketterde bir ghana júmysker bere alady eken. Múnyng barlyghy, týptep kelgende, enbek ónimdi­ligi­men tikeley baylanysty. Bizding artta qaluy­myzdyng kóptegen sebebi bar. Múndaghy eng basty sebep bizding tehnologiyalyq kesheuil­deuimizde jatyr. Enbek ónimdiligin arttyra­tyn jana tehnologiyalar bizde óte az, tipti keybir salalarda joqtyng qasy. Jana tehno­logiyalyq janghyrtudy nege biz ózimizding úranymyz dep otyrmyz? Sebebi enbek ónimdiligin arttyru ýshin. Ekinshi bir mәsele - adamy faktorda. Adamnyng ózin dayyn­dauymyz kerek. Mysaly, bizde bir kezderi orta buyn mamandar dayarlaytyn kәsiptik-tehnikalyq uchiliysheler boldy. Olar elek­triyk, dәnekerleushi, tiginshi, aspazshy, san­teh­nik sekildi kәsiby mamandardy dayarlap shygharatyn. Olardy biz әlgi uchiliyshede, keyinnen óndiriske barghanda qayta dayar­laytynbyz. Al endi qazir shetelde múnday mamandardy janadan jaraqtandyrylghan oqu oryndarynda dayarlaydy. Biz búghan endi-endi ghana bet búryp jatyrmyz. Yaghny damyghan elderde enbek ónimdiligin artty­rudaghy mamandardyng kәsiby dayyndyghy zor. Sondyqtan biz maman dayarlau salasyna investisiya qúiyp, shetelderdegidey jana ýlgidegi oqu oryndaryn qúryp, bilimdi kadr­­­lar shygharugha qatty mәn beruimiz kerek. Sonda ghana elimizding damuy qarqyn alady. Bizding elimizde Ýdemeli industriyalyq-innovasiyalyq damu baghdarlamasy shenbe­rin­de aldaghy on jyl ishinde enbek ónim­diligin arttyru, yaghny jalpy ekonomikada - eki ese, agroónerkәsiptik keshende tórt ese ósiru kózdelude. Atalmysh keshende alghash­qy besjyldyqtyng ózinde enbek ónimdiligin eki ese arttyryp, halyqtyng azyq-týlikke degen súranysynyng 80%-yna óz auyl sharuashylyghymyzda óndirilgen ónimderdi tereng óndeu arqyly qol jetkizuimiz kerek.

Bizding elimizde «Enbek ónimdiligi - 2020» atty memlekettik baghdarlama bar. Osy baghytta da Ýkimet birqatar júmysty qolgha alyp jatyr. Eger enbek ónimdiligin arttyru ýshin joba jasap, ony iske asyrsan, memle­ket saghan mynaday-mynaday demeu beredi  degen sekildi josparlar qamtylghan. Bizding elimiz aldaghy on jyl ishinde damyghan el­der­degi enbek ónimdiligining eng kem degende 60-70 payyz dengeyine jetudi kózdep otyr. Búl baghytta Preziydentimiz biylghy Jol­dauyn­da 2010-2020 jyldardaghy strate­giya­lyq jospardyng maqsattaryn bylaysha sanamalap berdi: Búl degenimiz, aldaghy 10 jylda jalpy ishki ónim kólemi keminde 30 payyzgha artyp, óndeushi salalardaghy ósim iygerushi salalar dengeyinen asyp týsedi, al ekonomikanyng shiykizattyq emes sektoryna salynatyn otandyq jәne sheteldik inves­tiy­siya keminde 30 payyzgha artady dep kýti­lude. Osy nәtiyjelerge qol jetkizu ýshin 2014 jylgha deyin elimizde jalpy qúny 8,1 trln tengeni qúraytyn 294 investisiyalyq joba jýzege asyrylatyn bolady.

- Jaqynda elimizde ótken Islam ekonomikalyq forumynda Elbasy N.Nazarbaev Islam konferensiyasy úiymy ayasynda azyq-týlik kómegin kórsetu jýiesin qúrudy jәne onyng shtab-pәterin Qazaqstanda ornalastyrudy úsynghan edi...

- Búl - óte dúrys bastama. Álemde óte kedey túratyn 49 el bolsa, sonyng 22-si músylman elderi bolyp sanalady. Búl elderding kóbining túrmysy óte tómen, azyq-týligi tapshy bolsa, keybiri tipti asharshylyq jaghdayynda ómir sýrude. Búl jaygha әlemdik qauymdastyq mәn berip jatyr, degenmen búl mәselege músylman elderi birigip atsa­lysuy kerek. Al osy rette qay elding azyq-týlikti kóp óndiruge mýmkindigi bar degen súraq tuady. Áriyne, basqalargha qaraghanda Qazaqstannyng әleueti zor. Bizdegi mynau sayyn dala, keng egistik alqaby, mal ósiretin jayylymdar, dәl múnday úlan-baytaq jer músylman elderining eshbirinde joq. Bir kezdegi sarapshylardyng «Qazaqstan­nyng jer baylyghy men auylsharuashylyq әleue­tin dúrys paydalanar bolsa, jer betindegi 1-2 mlrd halyqty asyraugha bolady» degen boljamy shyndyqqa ainaluy mýmkin. Al músylman elderindegi jalpy halyq sany 1,5 mlrd adamdy qúraytynyn eskersek, onda Qazaqstannyng auylsharuashylyq әleuetin damytu arqyly kózdegen mejege jetuge bolady. Degenmen Preziydentting búl aitqan bastamasyn jýzege asyru ýshin kóptegen mәseleni sheshu kerek. Osy salagha kóp kólemde qarjy salu, jana tehnologiya­lardy iygeru, tiyimdi әdisterdi paydalana otyryp, auyl sharuashylyghyn qayta jan­ghyrtu kerek.

- Elimizde orta tapty qalyp­tastyru memlekettik sayasattyng basym baghyttarynyng biri sanalady. Elimizdegi baylar men kedeylerding arasyndaghy aiyrmashylyq azay­may otyr. Auyl qazaghy qalagha aghyla­dy, óitkeni auylda júmys joq. Al qalagha kelse, júmys bar, biraq baspana joq. Osylaysha, halyqtyng jaghdayy bolmay, dýrbe­leng kýy keship kele jatqa­ny­myzgha 20 jyl boldy. Qazaqstanda orta tap qashan qalyptasady dep oilaysyz?

- Bizding elde orta tap qalyptasyp kele jatyr, biraq әli tolyq qalyptasyp bolghan joq. Mysaly, mening payymdauymsha, bizding elimizdegi orta taptyng ýlesi 15-20 payyzdan asqan joq. Búryn búl mәsele jýieli zertte­letin. Qazir múny zerttep jatqan eshkim joq. Songhy aqparattardy da kórgen joq­pyn. Óte baylar jigi men óte kedeyler jigi­ning ortasyndaghy osy tap damyghan el­der­de halyqtyng 60 payyzyn qúraydy. Orta tap dep ózining tabysymen otbasynyng kýnkórisin qamtamasyz etuge, balasyn oqytugha, onyng bolashaghyn qamtamasyz etuge mýmkindigi bar adamdardy aitamyz. Búlar - ózining kәsiby tabysymen nemese enbekaqysymen zaman talabyna say ómir sapasyn ózine, otbasyna qamtamasyz ete alatyn adamdar. Sonymen qatar búlar - zaman talabyna say minez-qúlqy qalyptasqan, әleumettik jәne innovasiyalyq belsendiligimen erekshelen­gen tap. Azamattyq qoghamnyng negizin de solar qúraydy. Orta tap qoghamnyng túraqty damuyna mýddeli. Ol aiqay-shugha mýddeli emes. Ol yntymaqtastyq pen qoghamnyng damy beruine mýddeli. Elimizde orta tap 60 payyz bolghan kezde qoghamdaghy túraqtylyq ózdiginen ornaydy. Halyqtyng 60 payyzy túraqtylyq ýshin kýresse, qalghany eshqayda da ketpeydi.

- Qazirgi kezde sarapshylar әlemde oryn alghan songhy qarjy daghdarysynyng sebep-saldaryn da adamzat sanasynyng ruhany daghdarysymen týsindiredi. Siz osyghan qosylasyz ba?

- Sonau yqylym zamanda Aristoteli «órkeniyet damyghan sayyn ruhaniyat qúldy­raydy» degen eken. Múny Platon da qolda­ghan kórinedi. Búghan men de tolyq qosylamyn. Ekonomikadaghy daghdarysty boldyrmas ýshin әlem bolyp ony qayta qarap, ony ja­na­sha payymdaytyn kez keldi. Dәl osylay bolsa, taghy da tyghyryqqa tireluimiz mýmkin. Múny Elbasy da aityp jýr. Dýniyejýzindegi valuta sayasaty, jalpy ekonomika men diplomatiyalyq sayasat - osynyng bәri adam­nyng ruhany qúndylyqtardy týisinuinen bastalady. Jaqynda gazetten bir maqala oqydym. Onda «kenestik kezendegi oy sar­qyn­shaqtarynyng әli de jýruin ishki otar­shyl­dyq dep aitugha bolady» dep jazy­lyp­ty. Bizding oi-sanamyz ben keleshekke degen beyimdeluimiz 20 jyl búryn basqasha edi. Qoghamnyng ruhany negizi myqty bolmasa, ekonomika osaldyq tanyta beredi. Osy túrghydan alghanda, saualynyz dúrys. Bizding shyghatyn asuymyz әli alda. Osy jolda biz bilek sybana enbek etuimiz kerek. Barly­ghy­myz­dyng oi-armanymyz da, ortaq mýddemiz de osyghan júmsaluy kerek.

- Ángimenizge raqmet!

Alashqa aitar datym...

Últtyq baylyqtyng jan basyna shaqqandaghy kólemi jóninen biz kópte­gen elden әli tym artta kelemiz. Mysaly, osy kórsetkish damyghan el - Singa­purda 30 myng dollar shamasynda bolsa, aldynghy qatarly elderge jaqyn Vengriyada 14 myng dollardan asady. Yaghny bizding adam basyna shaqqandaghy tabysymyz osy elderden bes-on ese tómen. Batys elderining auylynda bir júmyskerding isteytin júmysyn bizding bes adamymyz isteydi, olardyng bir siyrdan sauatyn sýtin bizding ýsh siyrymyz әreng beredi. Izrailiding siyr­lary jylyna ortasha eseppen 7 myng litr sýt beredi. Al bizding siyrlary­myz jylyna 2,5-3 myng litr sýt berse, soghan shýkirshilik etemiz. Damyghan elder­de bir gektardan alynatyn astyq bizden ýsh-bes ese artyq. Mine, osy rette Qazaqstan jana tehnologiya men innovasiyagha negizdelgen óndiristi damy­­typ, bәsekege qabiletti mamandar dayarlaudy myqtap qolgha aluy kerek.

Avtor: Aydos SÁDUAQASOV

http://alashainasy.kz/person/26233/