Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 2964 0 pikir 2 Tamyz, 2011 saghat 09:00

Múhan Isahan. Ramazan - hikmet aiy

Haq-Taghalanyng bir esimi hәm sipaty «hikmet» (hakiym) dep atalady. Tirshiliktegi qúbylystar men qozghalystardyng astarynda ilahy hikmet túrghany sózsiz. Úly Jaratushy júmyrbasty pendelerin hikmetpen jaratqan. Bizdi beu-dýniyening hikmetin erekshe sezinsin dep aqyl, sana, sezim-týisik, ynta-yqylas berip, túla boyymyzdy danalyqqa túndyrghan. Tipti, hikmet jasaugha qúshtar bolsyn dep adam balasyn izgilik jasau qabilet-qarymyna ie etken. Desek te, synaq әlemining pendeuy synghyry siqyrlap, adam balasy kýiki týrshilikting qamyna qúltemir bola bastaghanda, hikmet jasaugha enjar ghana emes, tirshilikting basty saualdaryna jauap izdeuden de maqrúm qala bastaydy. Áytse de men qaydan keldim? ne ýshin jaratyldym? qayda baram? tirshiliktegi bes kýndik rahat pen azaptyng syry nede? - degen syndy saualdar adam balasyn údayy mazalaytyny ózimizge ayan. Búl ruhany mәni zor saualdardyng sheshimin tauyp, qalghan ghúmyryn osy ilahy sheshim sorabynyng negizinde órbitken adam әlbette eki dýniyede de Haqtyng núryna bólenip, mәngilik baqytqa keneleri talassyz aqiqat. Al, jaratylys júmbaghyn sheshe almaghan jandar she...?

Ghúlamalardyng ghúlamasy Imam Ghazaly adam balasynyng qasiyeti mynaday tórt sipattan túratynyn aitady:

Haq-Taghalanyng bir esimi hәm sipaty «hikmet» (hakiym) dep atalady. Tirshiliktegi qúbylystar men qozghalystardyng astarynda ilahy hikmet túrghany sózsiz. Úly Jaratushy júmyrbasty pendelerin hikmetpen jaratqan. Bizdi beu-dýniyening hikmetin erekshe sezinsin dep aqyl, sana, sezim-týisik, ynta-yqylas berip, túla boyymyzdy danalyqqa túndyrghan. Tipti, hikmet jasaugha qúshtar bolsyn dep adam balasyn izgilik jasau qabilet-qarymyna ie etken. Desek te, synaq әlemining pendeuy synghyry siqyrlap, adam balasy kýiki týrshilikting qamyna qúltemir bola bastaghanda, hikmet jasaugha enjar ghana emes, tirshilikting basty saualdaryna jauap izdeuden de maqrúm qala bastaydy. Áytse de men qaydan keldim? ne ýshin jaratyldym? qayda baram? tirshiliktegi bes kýndik rahat pen azaptyng syry nede? - degen syndy saualdar adam balasyn údayy mazalaytyny ózimizge ayan. Búl ruhany mәni zor saualdardyng sheshimin tauyp, qalghan ghúmyryn osy ilahy sheshim sorabynyng negizinde órbitken adam әlbette eki dýniyede de Haqtyng núryna bólenip, mәngilik baqytqa keneleri talassyz aqiqat. Al, jaratylys júmbaghyn sheshe almaghan jandar she...?

Ghúlamalardyng ghúlamasy Imam Ghazaly adam balasynyng qasiyeti mynaday tórt sipattan túratynyn aitady:

Birinshiden, adam balasynyng boyynda hayuangha tәn iship-jeu, úiyqtau, boy sergitu, tәn lәzzatyna bólenu, ótkinshi qyzyqqa toyattau sekildi jaghymsyz qasiyetter bar. Yaghni, adam balasy da tórt ayaqty hayuan taqyletti ottap, iship-jep, tәn rahatyna qanyghyp, qarynnyng qamyn jeydi. Osy sebepten de adamzat balasy belgili-bir dengeyde hayuan tektes tirshilik iyesi sanalady.

Ekinshiden, adam balasynyng keyde jyrtqysh andargha tәn ózinde joqty ózgeden tartyp alyp, әlsizge әlimjettik jasap, ýstemdik qúrghysy keletin kezderi de bolady. Yaghni, boyymyzdaghy údayy atqaqtap túratyn ózimshildikti der kezinde tizgindep otyrmasaq, jansarayymyzdy jaulaghan menmendik sipattyng júmyrbasty pendeni jyrtqysh angha ainaldyratyny da anyq.

Ýshinshiden, adam balasynyng boyynda saytangha tәn kórealmaushylyq, kýnshildik, baqastyq, aldap-arbau, tipti, dualap-jadylau sekildi jiyerkenishti pighyl úya salghan. Yaghni, ishegine shyntaq ainalmas ishtarlyqtyn, baqay-esep kýndestiktin, týlki búlang jaramsaqtyq pen jasandylyqtyn, qala berdi ayarlyq pen mekerlik jasaudyng adamgha tәn qylyq ekenin joqqa shyghara almaymyz.

Tórtinshiden, adamzat balasy perishtedey pәktik, degdarlyq, tazalyq, meyirimdilik, izettilik, sapayylyq, bauyrmashyldyq, payym-parasattylyq, mahabbat sekildi qasiyetterden de kende emes. Osynday nәzik nýkteler qonaqtaghan asyl qasiyetterimen júmyrbasty pende adamzat degen ataugha iye. Tórt ayaqty hayuan men eki ayaqty pendening basty ereksheligi de adam balasynyng osynday izgi qasiyetterdi kóbirek enshilegeninde desek, asyra aitqandyq emes.

Osy tórt sipattyng qaysysynan boyymyzdy aulaq ústap, jerinuimiz qajet degenge keler bolsaq, әriyne, eshkimning tórt ayaqty hayuangha úqsaghysy kelmeytini belgili. Yaghni, bizding hayuangha tәn iship-jeu, úiyqtau, boy sergitu, tәn lәzzatyna bólenu, ótkinshi qyzyqqa toyattau sekildi jaghymsyz qasiyetterden ada túrghanymyz abzal. Sonday-aq, jyrtqysh andargha tәn ózinde joqty ózgeden tartyp alyp, әlsizge әlimjettik jasau, bótegeng býlkildep elden bólek ózimshil bolu da adam balasy qúmbyl bolatyn qasiyet emes. Al, Qúday-Taghalanyng qarghysyna úshyraghan saytannan júghar kórealmaushylyq, kýnshildik, baqastyq, aldap-arbau, jadylau sekildi jiyerkenishti qasiyetterden ada-kýde taza boluymyz shart. Sonda biz jogharyda kórsetilgen sipattardyng qaysysynyng jalyna jarmasuymyz kerek degenge keletin bolsaq, әlbette, pәktik, degdarlyq, tazalyq, meyirimdilik, izettilik, sypayylyq, bauyrmashyldyq, payym-parasattylyq, mahabbat sekildi perishte peyil bizding jan-sarayymyzdyng shamshyraghy boluy tiyis. Adam balasynyng boyynda osynday  izgi qasiyetter úya salyp, boztorghayday shyr-pyr etkende ghana biz túrlauly tirshilik iyesi sanala alamyz.

Býgin mine sýmbile týsisimen adamzatty perishte peyilge bóler qasiyetti Ramazan aiy da kelip jetti. Ásili, Ramazan - oy әlemnen sharq úryp hikmet izdeytin shúghylaly shaq. Ramazan - ruhany dimkәstikten arylu ýshin ilahy em-dom izdeytin medet aiy. Ramazan - jyl boyy qara basynnyng qamyn kýittep jýrgen pendelerding endi bir sәt ruhany shólin basatyn jylymyq mezgili. Ramazan - pendeshilik qasiyetterding kózi sualyp, perishte peyilding saltanat qúrar júldyzdy kezeni.  Ramazan - kýnúzaq ashqúrsaq jýrip, nәpsisin túsaulaghan jandardy tózimdi hәm sabyrly bolugha ýndeytin syndarly uaqyt. Ramazan - Alla-Taghalanyng núr-shapaghatyna bólengen jandardy qayyrymdy bolugha baulityn meyirim aiy. Ramazan - shynjyr balaq shonjar men joq-jitikti, bay men kedeydi tenestirip, bir dastarhannan dәm tatqyzatyn tatulyq merzimi. Ramazan - sansyz ruhany saualdardyng jauabyn izdep, jýrek kózi ashylyp, adamzat balasynyng ilahy sheshimmen arqa-jarqa qauyshatyn kezeni.

Olay bolsa, qasiyetti Ramazan aiynda jan-sarayymyzgha perishte peyil qonaqtap, layym keudemiz hikmetke toly bolghay!

 

0 pikir