Júma, 10 Mamyr 2024
Janalyqtar 2881 0 pikir 21 Shilde, 2011 saghat 09:30

Kólbay ADYRBEKÚLY. Manghystau múnayshylarynyng ereuili: Biz kórgen shyndyq

Búl ónirde múnayshylar ereuilderi búdan búryn da auyq-auyq bolyp túrghan. Solardyng kóbinde tartys pen talasqa enbek dauy týsip jatty. Alayda sanauly kýnderden song ózara bәtuagha kelip, sabalaryna týsip, júmys yrghaghy qalypty jaghdaygha kóshetin. Al ýstimizdegi jyldyng mamyr aiynan bastalghan múnayshy-júmysshylardyng tolqu «minezi» búrynghylardan ózgeshe bolyp túr. Ashynghandary sonshalyq, ereuilderi eki aigha sozylsa da kәri Kaspiyding jaghalaugha soqqylaghan aduyndy tolqyndarynday ekpinderi basylar emes. Sonyng saldarynan múnayly meken әri-sәri mazasyz kýy keshude.
Juyrda Almatydan attanghan jurnalisterding bir toby sol múnayly mekende bolyp, naqty jaghdaylarmen tanysyp qaytty. Ereuildeushi júmysshylardyng talaptaryn tyndap, júmys berushi «Qazmúnaygaz» Barlau-óndiru AQ-na qarasty «Ózenmúnaygaz» AQ men «Qarajanbasmúnay» AQ jauapty qyzmetkerlerimen kezdesti. Endi sol saparda kózben kórip, qúlaqpen estigenimizdi gazet oqyrmandaryna tanystyryp, joghary biylikting nazaryna úsynudy jón kórip otyrmyz.

Búl ónirde múnayshylar ereuilderi búdan búryn da auyq-auyq bolyp túrghan. Solardyng kóbinde tartys pen talasqa enbek dauy týsip jatty. Alayda sanauly kýnderden song ózara bәtuagha kelip, sabalaryna týsip, júmys yrghaghy qalypty jaghdaygha kóshetin. Al ýstimizdegi jyldyng mamyr aiynan bastalghan múnayshy-júmysshylardyng tolqu «minezi» búrynghylardan ózgeshe bolyp túr. Ashynghandary sonshalyq, ereuilderi eki aigha sozylsa da kәri Kaspiyding jaghalaugha soqqylaghan aduyndy tolqyndarynday ekpinderi basylar emes. Sonyng saldarynan múnayly meken әri-sәri mazasyz kýy keshude.
Juyrda Almatydan attanghan jurnalisterding bir toby sol múnayly mekende bolyp, naqty jaghdaylarmen tanysyp qaytty. Ereuildeushi júmysshylardyng talaptaryn tyndap, júmys berushi «Qazmúnaygaz» Barlau-óndiru AQ-na qarasty «Ózenmúnaygaz» AQ men «Qarajanbasmúnay» AQ jauapty qyzmetkerlerimen kezdesti. Endi sol saparda kózben kórip, qúlaqpen estigenimizdi gazet oqyrmandaryna tanystyryp, joghary biylikting nazaryna úsynudy jón kórip otyrmyz.

Ýlken qaqpanyng mandayshasyna "Ózenmúnaygaz" AQ №5 kәsiptik avtomashina qyzmet kórsetu basqarmasy" dep jazylghan túraqtyng ishki aulasynda qantaruly avtotehnikalar tizbegi túr. Al aldynghy jaghyndaghy ashyq alannyng әr-әr jerinde arabtyng úly qúmyndaghy bәdәuiylerdey plash-palatkalardy kólenkelep ereuilshiler jayghasqan. Qarsy bettegi kýre joldyng arghy betinde kileng sheteldik markidegi avtokólikter qatar týzipti. Anyzaq ystyq jelden kenezeng lezde kebedi.

Biz ýlken qaqpagha jaqyn ornalasqan topqa bardyq.
- Sizder ne ýshin ereuildep jatyrsyzdar?
- Jalaqymyz tómendep ketti, - dedi ózin Roza Tóletaeva dep tanystyrghan әiel.
- Aqparat qúraldarynyng habarlaryna qaraghanda, jalaqylarynyz sonshalyq tómen emes kórinedi ghoy.
- Biz, múnayshylar, auyr enbek jaghdayynda júmys istep jýrmiz. Al júmys berushilerding bizge tóleytini sol enbegimizge túrmaydy.
- Sonda qoldarynyzgha tiyetini tym az ba?
- Mәsele az nemese kópte emes. Olar Enbek kodeksi boyynsha bizge ne tiyesili bolsa, sony beruleri kerek. Múnda әr týrli mamandyq iyeleri júmys isteydi. Jýrgizushiler, dәnekerleushiler, slesarlar, mashinister, operatorlar. Árqaysysynyng kategoriyalary әrqalay. Júmys berushiler bәrimizdi bir enbekaqy tóleu jýiesine kirgizip jibergen. Jýrgizushige de, sylaqshygha da birdey jalaqy beredi. Al kensening jayly oryndyghynda otyrghan qyzmetkerler myna ystyq kýnning astynda júmys istep jýrgen bizden әldeneshe ese kóp alady. Qay bir kýni kelgen jurnalisterge kensedegiler meni toqsandyq enbek kórsetkishime bir jarym million tenge aldy depti. Onday aqsha alghan emespin. Sonsha tenge qaltama týsse, múnda ereuildep nem bar. Júmystan song ýidegi tórt balamnyng janynda otyrmaymyn ba. Osy jyldyng qantar aiynda 192 saghat júmyspen 239 myng tenge alghanymdy jasyrmaymyn. Al múnday jalaqy bizde tórt-bes aida ghana bolady.
- Qazir ereuilge shyqqandar sany qansha? Ashtyq jariyalap jatqandary she?
- Jalpy sany bes mynday. Ashtyq jariyalaghandar sany alghashqyda 41 edi. Qazir solardyng 14-i qaldy. Qalghandary auruhanada.
Top arasynan bir jigit:
- Bizding talaptarymyz tolyq oryndalmasa, ereuilimizdi osylay jalghastyra beremiz,- dep dauystady. - Júmys berushiler bizding aryz-shaghymymyzdan keyin jeti kýn ishinde mәseleni qarap, sheshuleri kerek edi. Olar sol tәrtipti búzyp otyr. Búzghany bylay túrsyn, әr týrli aila-sharghymen qoqan-loqqy kórsetude.
- Sizder júmys berushilerge qanday talaptar qoydynyzdar?
- Toghyz talabymyz bar. Onyng altauy jalaqygha, ýsheui әleumettik әdiletsizdikke baylanysty. "Qarajanbasmúnay" júmysshylarynyng talaptary da osy. - Ol talaptar jazylghan qaghazdy qolymyzgha ústatty.
"Oblys әkimi Q.Kósherbaevqa, Janaózen qalasynyng әkimi O.Sarbópeevke, Janaózen qalasynyng prokurory M.Toyjangha, "ÓMG" óndiristik filialynyng diyrektory K.Eshmanovqa, "ÓMG" óndiristik filialy kәsipodaq komiytetining tóraghasy N.Saqtaghanovqa, "ÓMG" óndiristik filialynyng júmysshylarynyng aryz-talaby.
Qazaqstan Respublikasy Enbek kodeksi 300-babynyng 3-tarmaghy boyynsha tómendegi talaptarymyz oryndalghansha ashyq týrdegi narazylyq aksiyamyzdy jalghastyra beretinimizdi mәlimdeymiz.
1. A.Aminova men N.G.Sokolovany qamaqtan bosatyp, olargha qarsy tanylghan zansyz aiyptardy alyp tastau.
2. "ÓMG" óndiristik filialynyng diyrektory K.Eshmanovty qyzmetinen bosatu.
3. Syrttay shygharylghan sot sheshimining kýshin jong. Bizge sotqa qatysyp, óz qúqymyzdy qorghaugha jәne talap aryz jazugha mýmkindik bergen joq. Qúqyq qorghau qyzmetkerleri tarapynan jasalynyp jatqan zansyz andu, qudalau, qysym kórsetudi toqtatu.
4. "ÓMG" óndiristik filialynda zansyz júmystan shygharylghandardy týgel óz júmys oryndaryna qayta qabyldau.
5. Óndiris oryndarynan týsken paydanyng 60 payyzyn qala budjetine bólu.
6. Satylghan kәsiporyndardy memleketke qaytaru.
Búdan әri dau-damaygha ainalghan audandyq 1,7 jәne salalyq 1,8 koeffisiyentterdi jalaqygha qosu turaly talaptar keltirilgen. Alayda aryz-talaptyng barlyq júmysshylardyng atynan jazylghany kókeyge qona bermeydi. Óitkeni "Ózenmúnaygazdaghy" 9 myng júmysshynyng 900-i ghana ereuilge shyghyp otyr. Basqalary kýndelikti júmys oryndarynda. Ereuilshiler atynan dese bir sәri. Sonday-aq búl aryz-talapty qaralmady deuding de qisyny joq sekildi. Áueli "Ózenmúnaygaz" ben "Qarajanbasmúnay" AQ-ynda, sodan song qalalyq әkimshilikte qaralyp, enbek dauyna jatpaydy degen tújyrym jasalynghan. Qalalyq prokuratura júmys berushiler tarapynan zang búzushylyq dep tapsa, qalalyq sot ereuilshiler aksiyasy zansyz dep sheshim shygharghan. Tipten Astanadan arnayy kelgen QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligining komissiyasy da ereuilshiler aksiyasyn jónsizge sanapty. Sodan keyin baryp, "Ózenmúnaygazdan" 260, al "Qarajanbastan" 150 adam enbek tәrtibin búzghany ýshin júmystan shygharyldy. Kýn kóris nәpaqasyn tek múnaydan tauyp otyrghan jandargha búl qayranda qalghan shabaqtarday auyr soqqy bolghany anyq.
Dabyrlaghan júrttyng artqy jaghynda túrghandar: "Orazbay, bәrimizding atymyzdan sen sóile",- degen song aldynghy qatardaghy ashang óndi jigit sóz bastady. Ózin Túrsynbaev dep tanystyrdy. "Ózenmúnaygaz" AQ-nyng elektr mamany eken.
- Bizding júmysshylar "Ózenmúnaygazdyn" óz aldyna jeke Aksionerlik qogham bolghanyn qalaydy. Astanagha qaraghan kýnimiz osy boldy. Biz qazir qayranda qanyrap qalghan kemedeymiz. Basshylyqtan habar-oshar alyp jatqan jan joq. Bizding osylay saghymyzdy syndyrghysy keledi. Kýshpen qorqytyp ta jatyr. Ýidi-ýiimizge baryp, bizdi әielderimizge jekkórinishti qyluda. Baspanamyzgha bas súqqannan әielderimiz: "Júmystan shygharyp tastasa, nesiyendi tóley almay, dalada qanghyp qalasyn", - dep qúlaghymyzdyng qúrt etin jep bitedi. Qazirgi "Ózenmúnaygazdyn" barlau-óndiru AQ jәy soqyr ishek ispetti. Múnayshylar ony ýy ishinen ýy tikkender deydi. Biri birining júmystaryn qaytalap qana otyr. Olar bizdi "400 myng jalaqy alady. Endi mine sony eki, ýsh esege kóbeytudi talap etip jýr" dep dabyra qyluda. Al shyndyghyna kelsek, bizding ystyq kýnge qaqtalyp alyp jýrgen jalaqymyz eki jýz mynnyng arghy jaghy men bergi jaghy ghana. Astanadaghy basshy mekemelerding qyzmetkerleri alyp jatqan jalaqylarynyng bir shiyregine de túrmaydy. Búlar bizding jalaqymyz turaly Astanagha basqasha mәlimet beredi. Al bizding qolymyzgha týskeni odan mýldem bólek. Eger bizding aitqandarymyz jalghan bolsa, onda biri kelip nege betpe-bet sóilespeydi. Júmys berushiler Sokolova sekildi kózi ashyq jandardy qamatyp, bizdi qorqytyp, ýrkitumen otyr. Al biz kimbiz? Qarapayym múnayshymyz. Bәrimizding birdey buhgalterlik sauatymyz joq. Myna elektrik menin, anau maybalaq traktoristing my ainaldyratyn esep-qisaptyng san týrli qiytúrqysymen basymyzdy qatyrmaqshy. Biz olardan 700-800 myng tenge jalaqy súrap otyrghanymyz joq. Enbek kodeksi boyynsha ózimizge tiyesilisin talap etudemiz. Býkil Qazaqstannyng órkendep kele jatqany osy múnaydyn, qala berdi sony óndirip jatqan bizding arqamyzda emes pe?! Aramyzda bankten nesie almaghan jandar kemde-kem. Eger bizding jalaqymyz solar aitqanday tórt jýz myng bolsa, nesie alyp nemiz bar. IYә, anau joldyng arghy betindegi jenil kólikter bizdiki. Biraq solardy da balalarymyzdyng qyzyq-quanyshyna bola nesiyege alyp otyrmyz. Biz ertengi ómirimizge alandaulymyz. Áli de әdildik jenedi dep túrghan jayymyz bar. Ata Zanymyzda "Jerding astyndaghy men ýstindegi baylyq -halyqtiki" dep atap kórsetilgen. Búl jerde mening ghana emes, mening balalarymnyng da nesibesi jatyr. Qazir mening jalaqym tómen bolsa, erteng mening balalarymnyng kýni qanday bolady? Analar bizdi qaydaghy bir tәjiktermen, qaydaghy bir aughandyqtarmen salystyrady. Solargha qaraghanda bizding túrmys jaqsy eken. Al sol tәjikter men aughandar qanday әleuetti memlekette túryp jatyr? Biz she? Áne-mine damyghan elu elding qataryna qosylghaly túrmyz ghoy. Halqymyzdyng sany da asa kóp emes. Al onyng negizi býginnen bastap qalansa deymiz. Biz ereuilge erikkennen shyqqanymyz joq. Óz qazanymyzgha ózimiz ie bolmasaq, kórgen kýnimiz qarang eken. Bizben isi joq Ýkimetke adam emes, múnay kerek pe dep qaldyq. Olay bolmasa eki aidan beri ne bir Ýkimet ókili, ne bir shәniygen deputat kelip, jón súrasqan joq. Kelgenderi bolsa, kenselerden qaytyp jatqan shyghar. Biz olardyng jýzin kórgen emespiz. Ne bel keter, ne belbeu keter. Talabymyz oryndalmay búl jerden ketpeymiz. Mynau túrghan jigitterding aitpaghy osy. Biz osy jerde túramyz, osy jerde ósip-ónemiz, osy jerde ólemiz. Búl - bizding balalarymyzdyn, úrpaqtarymyzdyng ata mekeni. Júmys berushiler bizdi aqparat kózderinde toyynghan dep jar saluda. Bizding toyynghannan sekirip jýrgen jayymyz joq. "Týrkistan" gazeti biylik jaghynda bolsa, bizding osy janayqayymyzdy jyly jauyp qoya salar. Al halyqtyng shyn ýni bolsa, aitqandarymyzdy ainytpay, búrmalamay jariyalar.
Búl jerdegi ereuildeushilerding jalpy sany shamamen 300-dey. Auysymnan shyqqandar kelip, auystyryp túrady eken.
...Qazaqstanda jer baylyghy halyqtiki ekenine eshqanday dau joq, biraq búl baylyq jeke aimaq, bir oblys túrghyndarynyng ghana nesibesi emes qoy. Ol - barsha halyq, býtkil qazaqstandyqtardyng da nesibesi. Osy orayda kóptegen adamdardyng boyyndaghy qara basty kýittegen tar auqymdy pighyl qaryn ashtyrady, jalpy memlekettik sananyng әli qalyptaspaghany qynjyltady.
...Úly sәske kezinde, yaghny ereuilshilermen kezdeskenge deyin biz múnay óndiru alandarynda bolghan edik. Qúramynda qospasy bar múnaydy 41 qondyrghy 1200 metr jer asty terendikten qúbyrlar arqyly shygharady. Sol qúbyrlar tehnologiyalyq tәrtip boyynsha 158-159 kýnde auystyrylyp, tazartylyp túrulary kerek. Ony múnayshylar jer asty júmysy dep ataydy eken. Biyik múnara janynda sonday júmyspen ainalysyp jatqan eki múnayshy-operatordy súhbatqa tartqanymyzda, aty-jónderin jariyalamauymyzgha shart qoyyp, qúlyqsyzdau kelisti. Úzyn boyly jigitke:
- Enbek ótiline qansha jyl boldy?
- Alty jyl.
- Aylyq jalaqynyz qansha?
- Ýsh jýz myng tenge.
- Múnayshylar ereuilin nemen týsindirer ediniz?
Ol tosyrqay qarap, basyn shayqady.
Osynday saualdy uchaske bastyghy Jambyl Sәttibaevqa da qoydyq. Ol:
- Qazir jalaqyny qansha alsang da, qymbatshylyqtyng qúrsauynan shygha almaysyn. Biz jalaqy alghan kýnnen bastap, bazar baghasy sharyqtap ketedi. Sodan aidyng songhy on kýninde ghana azdap tómen týsedi. Monopoliyagha qarsy komiytet júmys istemegen son, saudagerden ne súraysyn. Baghany óz ynghaylarymen jón-josyqsyz ósire beredi.
- Múnayshylar ereuilining sebepterining biri osy deysiz be?
- Ereuilding sebepterin menen súramanyzdar. Men júmystyng tehnikalyq jaghyna jauap beremin.
Múnay jiyntyqtau ortalyghyndaghy qyzmetkerlerding jauaby da osy. Ereuildeushi әriptesterin ne maqúldamaydy, ne jónsiz dep joqqa shygharmaydy.
Bazar demekshi, Aqtau qalasynda azyq-týlik satatyn iri tórt bazar bar eken. Solardyng arasynda eng qymbat sauda ortalyghy "Volna" dep atalady. Biz sol ortalyqqa da at basyn tiregenbiz. Onda kartoptyng bir kilogramy - 150, qyzanaq - 300, alma - 300, shie - 1000 tengeden satylyp jatyr. Al eng arzan jemis-jiydek qala shetine jaqyn ornalasqan "Sary bazarda" eken. Ondaghy kókónister qúny Almaty bazarlarynyng baghalarymen bara-bar.
Bәlkim, Almatymen salystyrghanda sәl-pәl qymbat boluy da yqtimal. Biraq Almatydaghy 1,5 mln. túrghyndardyng arasynda 100-200 myng tenge kóleminde ailyq alatyndar kóp dey almaysyz. Ásili, múnayshylardyng enbegi auyr ekenine dau joq, biraq әr enbekting de óz baghasy bolatyny sózsiz. Dәrigerding nemese múghalimning enbegi basqadan jenil dep aitugha auyz barmaydy. Yaki, óz enbegin ghana ózgeden tym artyq baghalau orynsyz-aq.
Manghystauda bizden búryn da bolghandar bar. Múnayshylar ereuili bastalysymen-aq "Janartu" tәuelsiz kәsipodaq basshysy Esen Ýkteshbaev at sabyltyp jetipti. Onyng "Vremya" gazetining tilshisi Mәdina Ayymbetovagha bergen súhbaty 29 mausym kýngi sanynda jariyalanghan.
"Tilshi: - Siz mausym aiynyng basynda Manghystau oblysyna baryp qayttynyz. Saparynyz qalay ótti jәne ondaghy jaghday qalay bolyp jatyr?
Ýkteshbaev: - Biz ereuildegen Janaózen men Qarajanbas múnayshylarymen kezdesip, ashtyq jariyalap jatqan jerlerde boldyq. Onda da jaghday óli qalyptan ózgergen emes. Solay bolghannyng ózinde de ereuildi boldyrmaugha bolar edi. Júmysshylardyng talaby zandy. Mysal deysiz be, qarajanbastyqtar alghashqyda tek tәuelsiz kәsipodaqtyng júmysyna memlekettik organdardyng jәne júmys berushilerding kedergi jasamaularyn ghana ótinip súraghan. Sodan keyin kәsipodaq zangeri Nataliya Sokolovany birinshi ret 8 tәulikke tútqyndaghan son, júmysshylar ony bosatudy talap etti. Alayda belsendini bosatu bylay túrsyn, әleumettik alauyzdyq tudyrdy degen aiyppen oghan qarsy qylmystyq is qozghaghan. Búl adamdardy odan da beter ashyndyryp jiberdi. Juyrda Qarajanbas ereuilshiler komiytetining tóraghasy Quanysh Siysenbaevtyng ýstinen jappay berekesizdikti úiymdastyrdy degen jeleumen qylmystyq is qozghady.

<!--pagebreak-->
Tilshi: - Kompaniyanyng baspasózge arnalghan mәlimetterine qaraghanda ailyq jalaqylary az emes júmysshylar bas kóterip jatqan kórinedi ghoy.
Ýkteshbaev: - Biz de, júmysshylar da júmys berushi kәsiporynnyng ortasha ailyq jalaqy mólsherin kóz qylyp jýrgenin talay ret aittyq. Olar 10-20 myng dollar jalaqy alatyn top-menedjerler men júmysshylardyng tómengi jalaqysyn mysalgha alyp, orta jalaqyny shygharady. Sonda "orta jalaqyn" qomaqty, salmaqty bolyp shygha keledi. Biraq men qarapayym júmysshynyng enbekaqysy 80 mynnan 150-200 myng tenge ekenin bilemin. Bizge qaraghanda Manghystau oblysynda azyq-týlik әldeqayda qymbat túratynyn qaperinizge alynyz. Onda jergilikti sudy da paydalanugha bolmaydy. Júrt ony bótelkelerimen satyp alady".
Júmysshylar mýddesin qorghaghan jaqsy. Degenmen jobalamay naqty aitqan jón shyghar. Medaliding de eki jaghy bar emes pe?! Jaghalaudyng bir jaghynda júmys berushiler túrsa, ekinshi jaghynda múnayshylar túr. Súhbat auanynan Ýkteshbaevtyng júmys berushimen kezdespegeni bayqalady. Óitkeni olar jaghynan sóz joq. Aqiqat ýshin eki jaqtyng da pikirlerin saraptaghany jón bolar edi. Júmys berushilerding "orta jalaqyny" shygharuy Ýkteshbaev aitqannan mýldem basqasha ekenin biz "Qarajanbasmúnay" AQ korporativtik basqaru jәne damu boyynsha bas diyrektorynyng orynbasary Asqar Áubәkirov tanystyrghan esep-qisap qújattarynan kórip bildik.
Qazir ekeuding birining auzynda - Nataliya Sokolova. Alghashqyda júrttyng ony múnayshylar mýddesin qorghap jýrgen kýresker-patriot retinde qabyldaghany ras. Ol shynymen-aq múnayshylardyng naghyz janashyry ma? Biz onymen kezdese almadyq. Tergeu amaldary ayaqtalghansha eshkimmen jolyqtyrmaytyny beseneden belgili. Alayda respublikalyq "Ekspress K" gazeti ótken 8 mausymda Quanysh Jamanbaevtyng "Siz kimsiz, Sokolova hanym?" atty zertteu maqalasyn jaryqqa shyghardy.
"...Sokolova Qarajanbasta 2009 jyldyng 25 mamyrynda payda boldy. Osy kýnnen bastap ol "Qarajanbasmúnay" AQ-nyng personalmen júmys jónindegi departament diyrektoryna qyzmetke alyndy. Sol kezdegi preziydent Suy Binning basyn qalay ainaldyryp alghany belgisiz, ol oghan tipti kompaniyanyng viyse-preziydentteri alyp kórmegen 1,5 mln. tenge jalaqy bekitip berdi. Bir qyzyghy, ol ózi zang kenesshisi bolyp alty jyl qyzmet jasaghan "Bozashy Opereiting" kompaniyasynan basqa bir qytaylyq joldasynyng úsynuymen kelgen. Endeshe, ony qytay biylep-tósteuine qarsy kýresker әri "qytay" tәsilimen qysymgha úshyrap otyr dep kórsetkisi kelgenderdiki bos әure.
...Sonymen, jyl boyy Sokolova personalmen júmys jónindegi departamentti basqarady. Sol kezderde ol júmysshylardyng enbekaqysyn arttyru mәselesin kóterdi me? Kóterinki 1,7, 1,8 koeffisiyentterin engizudi talap etti me? Joq, bir ret te onday bolghan emes! Onyng esesine ol kense qyzmetkerlerining enbek jaghdaylary kýrdeli dep sanap, oghan qosymsha aqy tóleuine qol jetkizu ýshin barynsha tyrysyp baqty. Mysaly ol ózining qyzmet jazbalarynyng birinde: "QBM AQ әkimshilik personaly boyynsha kompiuterde qyzmet jasaytyndargha kózge salmaq týsiretin faktorlar eskerilmegen" dep jazghan. Kompiuterge qadalyp otyrghan kezde kózding talatyny týsinikti, al sol ýshin qosymsha aqy tóleui qajet pe? Taghy bir mysal: "Sonymen qatar kense ishindegi ylghaldy, aua qozghalysynyng jyldamdyghyn ólshegishterdi múqiyat tekseruinizdi súraymyz, olar normadan alshaq jatqan siyaqty". Yaghny Sokolova jazdyng aptaby men qystyng boranynda ken ornynda ter tógip jatqandarmen enbek jaghdaylary birdey degenge keltiredi.
...Sóitip júmysty bitirmey túryp, Nataliya Sokolova demalys súrady. Aryzdy 2010 jylghy 29 sәuirde jazdy. Oghan demalys berilmedi. Onyng demalysqa sonshalyqty qatty tyrysqany nege ekeni keyinnen anyqtaldy. Sebebi 2010 jylghy sәuirding 20-synan, ol әli de "Qarajanbasmúnay" AQ departamentining diyrektory qyzmetinde jýrgen kezinde Sokolova "Kaspiy Meruerti Opereiting Kompany B.V."-gha bas zanger kenesshi bolyp ornalasty. Bir ay boyy ol shyn mәninde múnda da, onda da júmys istedi.
...Demalysqa shyghugha ótinishi qabyl alynbaghan son, Sokolova 26 mamyrdan enbek shartyn búzu jәne ótemaqy tóletu jóninde aryz jazdy. Birinshisi, ózimen enbek kelisim shartyna qosymsha kelisim, odan oghan ýsh jyldyng jalaqysy mólsherinde ótemaqy yaghni, 86 mln. 745 myng 828 tenge tóleuding sharty aitylghan. Kelisimge ol merziminde qol qoyghan, al "Qarajanbasmúnay" basshylyghy tarapynan qol qoyylmastan qalghan. Al ekinshi qújat odan da qyzyqtyraq. Búl enbek zandylyghynyng búzyluyna baylanysty bitimgershilik komissiyasyn shaqyru turaly Sokolovanyng qoly qoyylmaghan jazbasha habarlamanyng (uvedomleniye) jobasy. Múny Nataliya Gennadievna óz sózimen bylaysha týsindiredi. Eger júmys berushi birinshi qújatqa qol qoysa, sóitip oghan jogharyda aitylghan 86 mln. tenge tóleuge kelisse, ol jazbasha habarlamagha qol qoymaydy, yaghny ony iske qospaydy. Eger onyng aitqany qabyldanbasa, ol jazbasha habarlamagha qol qoyady da ondaghy aqparattardy memlekettik organdargha deyin jetkizedi jәne Qarajanbas múnayshylaryna qúlaqtandyrady. Onyng aitqany sol kýni-aq qabyldanbady. 30 sәuir kýni Sokolova jazbasha habarlamagha qol qoyyp, ony júmys berushige joldady. Memlekettik organdar onyng enbek zandylyghy búzylghandyghy jónindegi aiyptaularynyng barlyghyn múqiyat tekserdi. Biraq eshtene tappady.
... 2010 jylghy 24 mamyrda Nataliya Sokolova "Qarajanbasmúnay" basshylyghynan 86 mln. 745 myng 828 tengeni tóleudi talap etti. Ol múny bir jyl boyy ofiste otyryp júmys isteu kezindegi enbek jaghdayynyng ziyandylyghy jónindegi ózining búrynghy tújyrymdarymen dәiektedi. Búl talap ta әriyne qanaghattandyrylghan joq. 25 mamyrda Nataliya Sokolovamen "Qarajanbasmúnay" AQ arasyndaghy enbek kelisim-sharty merzimi ayaqtaluyna baylanysty toqtatyldy. 2010 jyly 11 qazanda Sokolovany "Qarajanbas qyzmetkerlerining kәsipodaghy" qoghamdyq birlestigine zanger retinde júmysqa aldy. Ony jaqynda ghana saylanghan kәsipodaq tóraghasy Erbosyn Qosarhanov shaqyrdy.
... Koeffisiyentti arttyru kәsipodaqtyng basty "kóziri" bolyp qala berdi. Óitpegende she. Sokolova oghan ilese Qosarhanov júmysshylargha jalaqy ýsh ese ósedi dep uәde bergen edi. Endi uәdege jetu kerek. Áytse de, týptep kelgende, tap osy talap negizsiz dep tabyldy. Júmys berushi zanda kózdelmegenine qaramastan 1,7 mólsherli audandyq koeffisiyent júmysshylardyng jalaqysynda qaralghanyn jәne ol sonau 1997 jyldan beri qoldanylyp kele jatqandyghyn dәleldep berdi. Zang túrghysynda 1,8 mólsherli salalyq koeffisiyent te Sokolova aitqanynday eseptelmeydi. Ol zang boyynsha aghymdaghy jalaqyny kóteru ýshin emes, әrbir derbes sala boyynsha jalaqynyng eng tómengi standartyn aiqyndau maqsatynda taghayyndalghan. 1,8 koeffisiyenti eng tómengi 14952 tenge jalaqygha ghana qoldanylady. Yaghny memleket ziyandy jәne qauipti jaghdayda júmys isteytin múnay salasy júmysshylarynyng jalaqysy 26914 tengeden kem bolmauyna kepildik beredi. Sokolova qansha tyrysqanymen bitimgershilik komissiya mýshelerin sózine sendire almady. Óitkeni ol zangha emes, ózining jeke mýddesine sýiendi. Júrt kózinshe júmysshylar sózin sóilegenmen, oiynda ózining 86 mln. tengesi jatty.
... "Ózenmúnaygazda" sәl ishara bolsa ereuildeuge elirip túratyn keybir adamdardyng bar ekendigi belgili. Olargha tek syltau kerek. Búl syltaudy koeffisiyentke baylanysty olardyng "kózin ashqan" Sokolova tauyp berdi. Pendening qolyna qansha aqsha týsse de, tipti aiyna taza 400 myng tenge alsa da, búdan da kóbirek alghysy kele beredi. Ol jaqtaghylar úsaqtaghylary kelmey ashtyq jariyalaudy úighardy. Sokolova sol talaptardy barlyq instansiyalargha, tipti Premier-ministrge de joldady. Ýkimet basshysynyng tapsyruymen qúrylghan arnayy komissiya kelip, ondaghy jaghdaymen tanysyp, barlyq punktter boyynsha qoyylghan talaptardyng teristigin dәleldeytin jauaptar berdi. Aqtau, Qarajanbas jәne Jetibay arasynda shapqylaghan Sokolova otqa may qúya týsti. Qalghany belgili, oqigha bizding kóz aldymyzda órbip jatty.
... Al Nataliya Sokolova degen kim? Oghan jel túrghyzyp, dauyl soqtyru nege qajet boldy eken? Bireuler ony jay ghana sauatsyz sanaydy. Zanger retinde eshqanday salmaghy bolmasa da ózine kóp jýk artqan sekildi kórinedi. Alayda onymen sóilesken mamandar onyng biliktiligi turaly jaqsy pikirde emes. Ol dayyndaghan qaghazdardy kórseniz syrty әdemi, jýieli siyaqty, al ishine ýnilip qarasanyz - qúr sandyraq. Sokolova - ózi oilaghan 86 mln. tenge nemese jarty millionday dollardy qolgha týsirudi ghana kózdegen paydakýnem jan. Endi ol abaqtyda otyr. Áleumettik alauyzdyq tudyrghany ýshin oghan qarsy qylmystyq is qozghaldy".
Oidan jýirik ne bar. Bәlkim Jamanbaev múny әldekimderding tapsyrysy boyynsha jazghan shyghar degen kýmәndi oy bizde de bolghany ras. Qazir jurnalistikada ishinara onday jaghdaylar kezdese beredi. Joq, Jamanbaev onday pendeshilikten ada eken. "Qarajanbasmúnaydyn" kense qaghazdarymen tanysu barysynda arasynan Nataliya Sokolovanyng әlgi aryzdaryn, 86 mln. tengeni bopsalaghysy kelgen jazbalaryn kórgende senbeske lajymyz qalmady. Sokolovanyng qiytúrqy esebi boyynsha salalyq 1,8 koeffisiyent eng tómengi jalaqygha emes, ailyq jalaqygha qosyluy kerek eken. Áriyne, onday jaghdayda júmysshynyng jalaqysy sharyqtap 700 -800 myng tengeden kem týspesi anyq. Biraq búl aqylgha qonymsyz talap. Bitimgershilik komissiyanyng da onymen kelispegeni sondyqtan. Qazaq: "Bir әielding qyrsyghy qyryq esekke jýk bolady", dep qalay tauyp aitqan. Sokolovany sonyng keri me dersin. "Anqau elge - aramza molda". Al ereuilshiler sonday jandy kýni býginge deyin qorghashtap baghuda. Biz "Qarajanbasmúnay" kensesi janynan ýsh jýzge tarta ereuildeushilerdi kórdik. Talaptary janaózendiktermen birdey.
Janaózen Kenes ókimeti kezinde vahtalyq tәsilmen júmys isteytin múnayshylardyng shaghyn eldi mekeni bolatyn. Keyin júrt túraqtap, shaghyn qalashyqqa ainaldy. Elimiz tәuelsizdik alghan song kәsip qualap kelgender sany kóbeyip, qala qanatyn kenge jaya týsti. Qazir qalanyng 117 myng túrghyny bar. Solardyng seksen payyzynan astamynyng kәsipteri múnaymen baylanysty. Qalghandary budjettik salada enbek etedi.
Kóz kórgen jaqsy isterdi de aitqan lәzim. "Ózenmúnaygaz" barlau-óndiru AQ qala halqynyng iygiligi ýshin kóp kómek kórsetip keledi. Qalanyng jýz shaqyrymdyq tozghan su jýielerin janartyp, sýzgi tazartqyshtaryn auystyrdy. 2008 jyldan bastap Janaózen men Qaraqiya audanynyng әleumettik infraqúrylymyn kóteruge jәne túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghyn damytugha jyl sayyn 900 mln. tenge qarjy bólip keledi. Búdan bólek, ótken jyldyng ózinde qala budjetine 970 mln. tenge audaryp, 1000 әleumettik jana júmys oryndarynyng ashyluyna yqpal etkenin qalay jasyryp qalasyn. Qazir 2000 pәterli kommunaldyq túrghyn ýy salyp jatyr. Olardyng qúrylysyn Tәuelsizdigimizding 20 jyldyq merekesi qarsanynda tolyq ayaqtap, enbek jәne soghys ardagerlerine, múghalimderge, dәrigerlerge, múnayshylargha kiltterin ústatpaq niyette. Týrkimenstan men Ózbekstannan qonys audarghan oralmandargha Tónirekshyng jazyghynan 500 gektar jerge qosalqy sharuashylyq úiymdastyruda. Sar dalagha sәn berip túrghan taqta-taqta kógerish alqaptaryn kórgende kónilindi quanysh biyleydi eken.
"Ózenmúnaygaz" ben "Qarajanbasmúnay" Aksionerlik qoghamdary óz júmysshylarynyng da jaghdaylaryn jaqsartu ýstinde. Olar júmysshylardyng densaulyghyn jaqsartu ýshin Kendirliden emdeu-sauyqtyru ortalyghyn ashyp, tegin emdeluine mýmkindik tughyzuda. Tegin emdeldi degen aty bolmasa, aksionerlik qogham jyl sayyn әr júmysshygha 90 myng tenge bólip otyr. Al balalaryn demalys lagerinde tynyqtyruda.
Atalmysh eki óndiris oryndarynyng segiz jyldyq enbek ótili bar júmysshysy densaulyghyna baylanysty bulletenge shyqqan jaghdayda, ailyq jalaqysyn 100 payyz alady. Al ótili odan tómengilerge 75 jәne 50 payyzdan tóleude. Osydan eki jyl búryn ghana Janaózen qalasynan ýlken sport keshenin salyp, paydalanugha berdi. Onda jýzu basseyninen bastap, arnayy jabdyqtalghan keng zaldarda sporttyng birneshe týrimen ainalysugha bolady. Tipten mýgedekterding jattyghularyna arnalghan bólimderi de bar. Olardyng minip týsuine ynghaylastyrylghan sheteldik kólik tasymaldaydy. Múnday tamasha keshen elimizding batys ónirinde búryn-sondy bolmaghan.
Asqar Áubәkirov:< br> - Bizding múnayshylar tek Qazaqstan kólemindegi óndiris salalary boyynsha ghana emes, Reseydegi әriptesterimizben salystyrghanda joghary jalaqy alady. Múny men auadan alyp aityp túrghanym joq. Biz jyl sayyn "Bashnefti", "Murnefti", "Sibnefti" kompaniyalary júmysshylarynyng ailyq tabystarymen salystyryp, analiz jasap otyramyz. Múndaghy júmysshylardyng jalaqysy olardan әldeqayda artyq bolmasa, bir mysqal da kem emes.
Qazirgi oryn alyp otyrghan kelensiz jaghdaydy ózderiniz de kórip otyrsyzdar. Biz ereuilge shyqqandardyng bәrine birdey kinә artudan aulaqpyz. Olardyng arasynda Sokolova sekildilerding aldauyna, arbauyna týsip qalghan enbek ozattary kóp. Olar sony týsinip, júmys oryndaryna oralsa eken deymiz. Biz júmysshylardyng qanday da bir kәsipodaq úiymdarymen kez kelgen uaqytta stol basynda kezdesip, Enbek kodeksi boyynsha týiindi mәselelerdi sheshuge dayynbyz. Ókinishke qaray, qazir olarda sonday sóz ústar úiym bolmay túr. Byltyr ghana ózderi saylaghan kәsipodaq tóraghasy Erbosyn Qosarhanovqa biyl senimsizdik tanytty. Al zansyz ereuil saldarynan múnay ónimdiligi jospardaghydan edәuir tómendedi. Búl el ekonomikasyna, qala berdi múnayshylardyng tabystaryna eleuli әser etetini anyq,- deydi.
Kez-kelgen óndiris orny, kompaniyalar ózin-ózi aqtau ýshin júmys isteytini naryqtyn, eng bastysy, ekonomikanyng barlyq salasynyng basty zany. Payda týspese, barsha sala birjola túralaytyn edi. Onyng ýstine kez-kelgen múnay kompaniyasynyng rentabelidiligi әrqashan birinshi orynda túrady. Onsyz múnay óndiru de toqyraugha úrynady, birjola kýireydi. Al jalaqyny ýzdiksiz kóbeytip, shamadan artyq ósiru osynday kýireudi jaqyndata týsetinin әrbir adam eskergeni oryndy.
Al osynau ýzdiksiz ereuilding kesirinen elimizding budjeti býgingi kýnge deyin 22 mlrd. tenge joghaltyp otyr. Búl - dәrigerler men múghalimderdin, budjet qyzmetkerlerining túrmysyna, Qazaqstannyng әleuetine eleuli ziyan әkeletinin jasyryp qalugha bolmaydy.
Múnayly mekende júmysshylar ereuili әli jalghasuda. Mine, eki aidan da asyp barady. Olar toghyz talaptarymyz tolyq oryndalmayynsha, ereuildi toqtatpaymyz dep tabandap túr. "Tas týsken jerine auyr" demekshi "Janaózenmúnaygaz" AQ men "Qarajanbas" AQ jәne oblys, qala әkimderi olarmen kelise almay әlek. Sonsha uaqyt ótse de Ýkimet pen Parlament deputattary búl mәselemen belsenip ainalysar emes. Onyng ýstine deputattar jazghy demalysyna alansyz ketti. Al Ýkimet júmysshylar raylarynan qaytar degendey әlipting artyn baghyp otyrghan sekildi. "Eskermegen auru jaman". Ýkimet pen Parlament tarapynan bilikti mamandar komissiyasyn qúryp, mәseleni sheshetin de uaqyt әldeqashan jetken sekildi. Onyng ýstine bizde týzetuler men tolyqtyrular engizilip jatqan zandar qanshama. Bәlkim Parlament deputattaryna Enbek zanyn da qayta bir súryptaudan ótkizuleri kerek shyghar.

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=28&id=6360

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1879
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1930
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1622
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1484