Sәrsenbi, 8 Mamyr 2024
46 - sóz 3748 7 pikir 22 Shilde, 2019 saghat 10:40

Mústafa Shoqay - últtyq memleket qúra aldy

Mústafa Shoqay kótergen týrik halyqtarynyng tútastyghy iydeyasynyng әli kýnge deyin (tipti bolashaqta da) Á.Bókeyhan bastaghan alash iydeyasyna qaraghanda ghylymy da ómirlik te manyzy óte joghary ekeni aqihat. Áriyne, men búl jerde alash qozghalysyn kemsitip otyrghanym joq. Alash qozghalsy: iydeyasy, ústanymy, maqsat-mindetterining qazaq halqy ýshin alatyn orny men manyzy erekshe. Múny eshkim joqa shyghara almaydy. Degenmen elimizding arghy bergi tarihynda týrik halyqtarynyng birligi manyzdy bolghan.

Shahabaddin Marjani, Ismayl Gaspraly, Jýsip Aqshora, Fatih Karimov jәne taghy da basqa túlghalar bastaghan týrik halyqtarynyng azattyq qozghalysynan, Mústafa Shoqay kótergen týrik halyqtarynyng tútastyghy iydeyasynyng shynayylyghy birinshiden, ol týrik halyqtarynyng basyn qosyp, 1917 jyly 28 qarashada Týrkistan avtonomiyasyn ómirge әkeldi. Yaghni, sayasy túrghydan qaraytyn bolsaq, últtyq memleket qúra aldy. Sonymen birge, Týrkistan avtonomiyasyn býkil týrik halyqtarynyng kórnekti ókilderi qoldady. Qoqan avtonomiyasy ózinen-ózi ydyraghan joq. Ókinishke oray bolisheviyker múhtariatty kýshpen ydyratty.

Ekinshiden,Týrkistan múhtariaty ydyraghanmen M.Shoqay bastaghan týrik halyqtarynyng azattyq qozghalysy europada kórinis tauap, әlemdik kenistikke kóterildi.

Ýshinshiden, qazirgi jahandyq yqpaldasu kezeninde týrik halyqtarynyng birligi, tútastyghy auday qajet. Sebebi, alysqa barmay aq, kórshilerimiz Qytay men Reseyding Ortalyq Aziyadaghy sayasi, ekonomikalyq jәne mәdeny ústanymy jas týrik memleketteri ýshin qauipti jaghday. Týrik halyqtarynyng bólinui qanshama alapat qasiretke aparghany tarihtan mәlim. Týrik halyqtarynyng tútastyghy iydeyasynyng tarihy manyzy da zor. Tarihy manyzy demekshi otandyq tarihnamada týrkilik kózqaras, ústanym jetispeydi. Kóne dәuirge barmay-aq HIH ghasyrdaghy Qoqan, Hiua handyqtaryn ózbek memleketine tenep, qazaq halqy ýshin qoqandaghan ozbyr el retinde kórsetedi. Búl memleketterding týrik halyqtaryna ortaq ekeni esten shyghyp ketken. Aq Orda, Noghay Ordasy, Mogholstan qazaq tarihynyng bir bólshegi bolsa, Qoqan, Hiua handyqtarynda tútas qarastyruymyz qajet dep oilaymyn.

Sondyqtan HH ghasyrdaghy týrik halyqtarynyng kóshbasshysy retinde Mústafa Shoqay oiyp túryp oryn alady. HH ghasyrdyng birinshi shiyregindegi týrik músylman halyqtarynyng últ-azattyq qozghalysynyng kóshbasynda Mústafa Shoqay túrdy. Álihan Bókeyhan qazaq halqynyng azattyq qozghalysynyng basynda túrsa, Mústafa Shoqay jalghyz qazaq qana emes, býkil týrik-músylman halyqtarynyng azattyq qozghalysynyng basynda túrdy, jetekshisi boldy. Kóshim Lekerúly jazghanday Mústafa Álem tanylghan túlghagha ainaldy. HH ghasyr basyndaghy qazaq ziyalylarynyng kýresi 1919 jyly Alashorda jәne Týrkistan ýkimetterining tarauymen toqtasa, M.Shoqay sol toqtap qalghan týrik-músylman halyqtarynyng azattyq kýresin europada 1941 jylgha deyin jalghastyrdy.

Bauyrjan Ensepovtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz

7 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1694
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1648
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1379
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1312