Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 5000 20 pikir 31 Mamyr, 2019 saghat 13:13

Asharshylyqty "genosiyd" dep tanityn kez keldi...

31-mamyr – Asharshylyq jәne sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni. Osyghan sәikes, býgin Abai.kz aqparattyq portalynyng qyzmetkerleri Almaty qalasyndaghy Qaraghayly skverine ornatylghan asharshylyq qúrbandaryna arnalghan eskertkishke tәu etip qaytty.  Sonday-aq, qalalyq әkimshilikting zúlmat jyldardy eske alu jiynyna qatysty.

Oghan qala túrghyndary men ziyaly qauym ókilderi jәne shahar basshysy Bauyrjan Baybek kelgen jiyn qaladaghy Nauryzbay men Qarasay batyr kóshelerining qiylysyndaghy Asharshylyq qúrbandaryna arnalghan eskertkish alanynda ótti. Saghat 9 bolmay ol jerge birneshe adam jinaldy. Olardyng ishinde repressiya qúrbandarynyng úrpaqtary, jastar men qogham belsendileri, ziyaly qauym ókilderi bar. Al, saghat dәl 9 da qala әkimi Bauyrjan Baybek kelip, gýl qoy rәsimin jasady. Shahar basshysynyng saltanatty rәsiminen son, alandaghy barsha halyq zúlmat jyldar qasiretin bir minut ýnsizdikpen eske aldy. Odan son, Bauyrjan Baybek sóz alyp, múnday qasiretti tarihtyng halyq jadynan eshqashan úmytylmaytynyn aityp ótti.

Bauyrjan Baybek, Almaty qalasynyng әkimi:

- Búl - adamzat tarihynda búryn sondy bolmaghan qandy qyrghyn. Eshqanday aqtap alugha kelmeytin qasiretti nәubet. Álihan Bókeyhanov, Mirjaqyp Dulatov, Sәken Seyfulliyn, Beyimbet Maylin jәne basqa da kóptegen sanlaqtarymyz qughyn-sýrginning qúrbany boldy. Nәubet zamannyng auyrtpalyqtaryn qazaq halqymen birge elimizge jer audarylghan nemis, polyak, kәris, sheshen, týrik, grek jәne basqa da etnos ókilderi bastan keshti. Solaqay sayasat zobalany tughyzghan ashtyq pen sayasy qughyn-sýrgin qúrbandarynyng ruhyna әrdayym taghzym etu – elimizding әrbir azamaty ýshin qasiyetti paryz. Endi elimizde múnday zaman bolmasyn. Árdayym birligimiz jarasyp, yntymaq pen tatulyqta ómir sýreyik.

Ayta keteyik, qala әkimdigining úiymdastyrumen eske alu jiynan son, Almaty qalasynyng ortalyq meshitinde barsha qúrbandardyng ruhyna arnap qúran oqylatyny, keshke sol bozdaqtargha arnap qala túrghyndaryna as (auyzashar) beriletini aityldy.

Júmabek Ashuúly, tarihshy:

- Qazaqtyng baghy da, sory da úlan-baytaq, qazynagha toly jeri boldy ghoy. Osy jerge qyzyqqan talay kórshilerimiz qazaqty últ retinde joyyp jiberuge baghyttalghan birneshe solaqay sayasat jýrgizdi. Solardyng ishindegi eng qiyny Kenester Odaghynyng túsynda boldy. Onyng ýstine 1916 jylghy, 1921 jylghy, 1931 jyldaghy asharshylyq halyqty qynaday qyryp ketti. Mysaly ýshin 1932 jyly halyq qyrylyp jatqanda sol kezdegi Halyq Komissarlar kenesining tóraghasy Oraz Isaev Stalinge: “Halyq qyrylyp jatyr, ang aulaugha rúqsat berinizder” dep  telegram soghady. Oghan jauap retinde  Reseydegi Halyq Komissarlar kenesining tóraghasy Kuybyshevtyng qoly qoyylghan telegram keledi. Onda: “Ang aulaytyn bolsandar jauapqa tartylasyndar” deydi. Sonda, Halyq qyrylyp jatqanda ang aulaugha da rúqsat bermeuding astarynda - últqa degen óshpendilik jatyr. Últty jonggha degen maqsat jatyr.

Biz osynday ozbyrlyqtan aman-esen Tәuelizdikke jetken últpyz. Endi sol qiyanat pen qiyndyq halyqtyng basyna kelmesin. Al, biz jas úrpaqqa  sol qasiretti tarihymyzdy tanyta bereyik.

Búdan son, jinalghan halyq eskertkishke gýl shoghyn qoyyp, taghzym jasady. Sonymen, Stalindik Genosid sayasatynyng qúrbandaryn eske alu jiyny ayaqtaldy. Alayda, halyq saltanatty sheruden song da tolassyz kelip jatty. Olardyng ishinde keybir ziyalylar da bar. Olar "jiyn 10 da bastalady dep estidik" deydi.

Sonday-aq, sayasy partiyalardan "Auyl", "JSDP", jәne "Aq jol" partiyalary kelip, taghzym etip jatty. Al,"Besmertnyy polk" sherui men Komsomoldyng 100 jyldyghyn toylaugha belsene aralasqan "Kommunistik Halyqtyq Partiyasy" búl jiynnan tóbe kórsetpedi.

Auyl partiyasynyng ókilderi

Taghy bir kónilge qonbaghany - sol eskertkish túrghan alannan eki kóshe joghary “Dinamo” stadionynda sporttyng әr týrinen jastar men jasóspirimder arasynda jarys ótip jatty. Ondaghy muzykanyng qattylyghy adamnyng eriksiz nazaryn audarady (Búl da "arnayy" josparlanghanday  әser qaldyrdy). Búl sharany kimder úiymdastyryp jatqanyn bilmedik, alayda, 4 millionnan astam bozdaghynan aiyrylghan qasiretti tarihymyzdy eske alu kýninde, múnday sauyq sharalaryn toqtata túrugha bolar edi...

Jәne, asharshylyq qúrbandarynyng eskertkishi alash arystary atylghan búrynghy NKVD ghimaratynyng dәl janynda ornalasqany da qisynsyz sekildi. Al, eske alugha jinalghan halyq eskertkish alanyna symay park ishin sharlap ketkenin de aita keteyik.Halyqtyng búl kýnge degen qúrmeti erekshe ekenin jәne jyl sayyn adam sany kóbeyip kele jatqanyn eskersek, búl olqylyqtardyng orny aldaghy uaqytta tolyghady dep senemiz.

Jәne, búl qasiretti kezendi jalpy últtyq "genosiyd" dep tanityn uaqyt keldi...

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz

20 pikir