Senbi, 11 Mamyr 2024
Tarih 7371 6 pikir 17 Sәuir, 2019 saghat 09:12

Orynbor kýndeligi: Ahmet Baytúrsynúly izimen...

A.Baytúrsynúlynyng 50 jyldyq mereytoyy atalyp ótken ghimarat, Kobzev kósh., 43

(Jalghasy. Basy «Andatu hәm is kesu»)

II Qandas bauyrlar qamqory

Resey júrty - óz tarihyna múqiyat qaraytyn halyqtardyng biri. Osy Y.Altynsarin mekteptik, A.Baytúrsynúly múghalimdik bilim alghan ghimarattyng janyna ústaz qauymyna arnalghan eskertkish ornatqan. Áriyne, olar ony qazaqtyng aghartushylaryna arnaghan joq, qala tarihyndaghy alghashqy múghalimder dayyndaytyn oqu ornynyng kóne ghimaratynyng janyna rәmizdik sipatta ornyqtyrghan. Sonymen qatar Orynbor qalasyna patsha aghzamnnyng ózinen bastap, әrtýrli maqsattaghy saparlarmen kelgen belgili túlghalardyng toqtaghan ghimaraty, bilim, densaulyq, mәdeniyet, ghylym salaryna eleuli ýles qosqan kisilerding túrghan ýilerine arnayy qoyylghan belgiler bar. Ol belgiler – tarihtyn, taghylymnyng zerdelik nyshany. Býgingi zamandaghy aqparattyq tehnologiyalar sózimen aitsaq, «Quick Response (QR) - Shúghyl jauap».

Búrynghy orys-qazaq múghalimder mektebining qaptalyna ústazdar qauymynyng qúrmetine qoyylghan eskertkish.

Qazaqstan tarapynan da biraz tarihy ghimarattargha belgi qoyylghan. Biraq әli de bolsa belgi qoyylatyn nysandar barshylyq. Aldaghy uaqytta onday nysandargha belgini zamanauy tehnologiyalarda paydalana otyryp, QR kodtar arqyly qoyyp otyrghan da abzal.

A.Baytúrsynúly bilim alghan múghalimdik mektep janynda Orynbor pedagogikalyq uniyversiytetining basty ghimaraty bar. Atalmysh oqu ornynda ahmettanushy, «Orenburgskiy puti Ahmeta Baytursynova» atty zertteu enbek jazghan tarihshy ghalym Tatiyana Tugay ústazdyq qyzmet jasaydy. Ghalym ótken jyly atalmysh kitabyn Qazaqstannyng biraz qalalarynda tanystyrylymyn jasap, zertteu qazaq oqyrmandary tarapynan ystyq yqylasqa, iltipatqa ie boldy.

Zertteushining A.Baytúrsynúly turaly kitabyn baspa betinen jariyalaugha, ony Qazaqstan júrtshylyghan tanystyrugha múryndyq bolyp jýrgen qamqorshylar – bizding Orynborda túratyn qandas bauyrlarymyz. «Qútty qonaq kelse, qoy egiz tabady» degendey, bizder barghan kýnderi orynborlyq qandastarymyz T.Tugaydyng oryssha shyqqan kitabyn qazaqshagha audaryp, baspadan shygharypty. Bizderge kitaptyng túmsa núsqasyn  tura baspadan aldyrtyp, syigha tartty. Qazaq bauyrlarymyzdyng aldaghy maqsaty T. Tugaydyng qazaq tilinde shyqqan tuyndysyn qazaqstandyqtargha tanystyru.

Orynbor pedagogikalyq uniyversiytetting studentteri men oqytushylarymen bolghan arnayy kezdesude ekspedisiyanyng maqsaty, Alash taqyryby, qazaqtyng alghashqy astanasy turaly keninen qozghalyp, ózara pikir almasu mýmkindigi tudy. Uniyversiytetting «Tariyh» kafedrasynyng mengerushisi, tarih ghylymdarynyng doktory S.V. Lubichankovskiy Resey imperiyasynyng oqu-aghartu isine qatysty mәselelerdi zertteumen shúghyldanady eken. Ol ózining osy taqyrypty qauzaghan kitabyn ekspedisiya mýshelerine syigha tartty. Ahmettanushy T. Tugay Alash qozghalysyna baylanysty Orynbor arhiyvindegi qújattar turaly oy qozghady. Orynbordaghy Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng jetekshisi Sәule Taykeshova 2020 jyly QAKSR qúrylghanyna 100 jyl toluyna oray Resey men Qazaqstan arasynda mәdeny is-sharalar ótkizu josparlanyp otyrghanyn habardar etti. Bizder de oz oilarymyzdy ortagha saldyq. Kezdesu sonynda filologiya jәne tarih mamandyghynyng student shәkirtteri ózderin qyzyqtyrghan mәselelerge qatysty saualdaryn qoydy.

Orynbor peduniyversiytettegi kezdesuler

Jalpy, orynborlyq bauyrlardyng qazaq tarihy men mәdeniyetine qatysty jasap jatqan tirlikteri kónil quantady. Olar A.Baytúrsynúly túrghan ýidi Alash qozghalysynyng muzeyine ainaldyru, Á.Bókeyhan túrghan ýi, «Qazaq» gazetining redaksiyasy ornalasqan, gazet basylyp túrghan tipografiyagha, A. Baytúrsynúlynyng 50 jyldyq mereytoyy atalyp ótken, Qúrmanghazynyng «Balbyrauyn» kýiining shyghu tarihyna qatysy bar ghimarattargha, Orynbordaghy qazaq tarihy men aituly túlghalaryna qatysty tarihy nysandardy turistik marshrutqa ainaldyru mәselelerimen qyzu shúghyldanyp jýr.

A.Baytúrsynúly túrghan ýi, Checherin kósh., 75

«Qazaq» gazetining redaksiyasy ornalasqan ghimarat, pereulok Hlebnyi, 4

Últ tarihy, mәdeniyeti mәselelerine tikeley aralastyru maqsatynda Orynborda «Jas qanat» jastar birlestigi júmys jasaydy. Jastardyng deni Orynborda bilim alyp jatqan student shәkirtter. Qazaqstannan ekspedisiya keldi degendi estip olar qalanyng tarihy nysandaryn aralaugha kómektesu, tildesip jýzdesu maqsatynda kezdesu úiymdastyrdy. Birlestikting jetekshisi – Ruslan Chukeev (Shókeev) degen qazaq azamaty.

Soldan ongha qaray: R.Chukeev, T.Tugay, A,Ábsadyq, A.Shórentaev.

Orynborlyq qandastar Qazaqstan jaghynan da kómek te, yqylas ta kýtedi. Kezinde Qazaqstannyng Reseydegi elshiligin basqarghan Zauyt Túrysbekov túsynda Ahang túrghan ýiding fasadyna kýrdeli jóndeu jýrgizilip, 1917 jyly Alash ziyalylary úiymdastyrghan jalpyqazaq siyezderi ótken ghimartqa arnayy belgi qoyylady. Últ tarihyna janashyrlyq tanytqan Z. Túrsybekovke orynborlyq qazaqtar da riza eken, estigen bizder de sýisindik. Jol ýstinde jýrip, «Jaqsynyng jaqsylyghyn ait - núry tasysyn» degendey, «Eldestirmek elshiden» ústanymyna berik bolyp, qazaq tarihy men mәdeniyetine qamqor bolghan aghamyzdyng aman bolghanyn, ósip-órkendegenin tilegen dúghalyq sipattaghy tileuimizdi til úshyna arqau ettik.

Orynborlyq bauyrlardyng qazaq mәdeniyeti men ruhaniyatyna qatysty tirligimen tanysqannan keyin bizderge mynaday oigha keldi. Reseydegi Qazaqstannyng býgingi tandaghy elshisi, últ mәdeniyeti men ruhaniyatynyng janashyry Imanghaly Tamaghambetov dәneker bolyp, Orynbordaghy tarihy ghimarattargha Qazaqstan ýkimeti tarapynan A.Baytúrsynúly túrghan ýidi muzeyge ainaldyru mәselesin tezirek sheshu mәselesine ýkimetaralyq mәdeny baylanystar arqyly yqpal etilse, Alashorda ýkimetining tóraghasy, Alash partiyasynyng kósemi Á. Bókeyhan túrghan ýige (fasadyna jóndeu jýrgize otyryp), A.Baytúrsynúly oqyghan múghalimdik mektepke, «Qazaq» gazetining redaksiyasy ornalasqan jәne gazet basylghan tipografiya ghimarattaryna, 1923 jyly A.Baytúrsynúlynyng 50 jyldyq mereytoyy atalyp ótken qazirgi mәdeniyet ýiine, Qúrmanghazynyng «Balbyrauyn» kýiining shyghu tarihyna qatysa bar  graf Braunnyng sarayyna belgi qoy jýzege asyrylsa, Túnghysh Preziydent, Elbasynyng bastamasymen qolgha alynghan «Ruhany janghyru» baghdarlamasynyng naqty bir qadamdary bolatyny anyq әri tәuelsiz júrtymyzdyng eldik qadyr-qasiyetining rәmizi bolar edi.

Búl sharagha, «Kóp týkirse, kól» degen, Qazaqstannyng әr aimaghy bólip alyp, júmyla kirisse, demde biter is ekeni sózsiz. Alash ziyalylarynyng tabany tiyip, qyzmetining izi qalghan, Qazaq avtonomiyasynyng alghashqy astanasy bolghan Orynbor býginde kórshi elding territoriyasynda bolghanymen, ol bizding jýregimizde mәngi saqtaluy tiyis.

(jalghasy bar)

Almasbek Ábsadyqov

Abai.kz

6 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1928
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2095
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1741
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1525