Beysenbi, 2 Mamyr 2024
Óner 5550 9 pikir 8 Sәuir, 2019 saghat 15:04

Dimash jәne HHI ghasyrdyng «jyrtqyshtary»

Býginde әlemdik dәrejedegi alghashqy qazaq әnshisi atanyp jýrgen Dimash Qúdaybergenning halyqaralyq dengeyge kóterilgenine eki jyldan artyq uaqyt ótse de, ol turaly aqyn Onaygýl Túrjanovanyng kitapshasynan basqa terennen quzaghan tiyanaqty dýniye, tipti Qazaqstan kóleminde muzykatanushylyq maqala jazyla qoyghan joq. Esseist jazushy Maqsat Tәj-Múrat osy olqylyqtyng ornyn toltyru maqsatynda «Dimash. Kogda jajdut krika» atty kitap jazyp bitirdi. Biz oqyrman nazaryna sol kitaptyng qazaq tiline audarylghan «Jer әlemdi sharlaghan qazaq әni» deytin tarauyn úsynudy jalghastyramyz. 

(Jalghasy. Basy myna siltemelerde: «Baghy barmen talaspa»Teniz týpten tebirenedi,Dimashtyng dauysy jәne әlemning 47 elindegi beytanys tanystar), Dimashtyng dinamikalyq konservatizmi, «Qyr balasy qol sozady aspangha», Dimash jәne qazaq mәdeniyetining integrativtik modeli, Tauday talaptan – barmaqtay baq, Orynsyz sóz qan qyzdyrady...

Jogharyda Dimash Chanshagha aldyn ala jasalghan «sayasy joba» boyynsha shaqyrylmaghanyn kórsetu barysynda anghartqanymyzday, ony alghash әlem júrtshylyghyna tanystyrghan Singer reality shouyn qaytse de Eurovijn sekildi sayasatpen alaghattanghan konkurstardyng qataryna qoya almaymyz. Janry aityp túrghanday, Singer eng aldymen kommersiyalyq joba jәne Qytaydan góri býkil Shyghys jәne Ontýstik-Shyghys Aziyany baghdar tútatyn, sonyng ishinde bastauyn vesterndik Ontýstik Koreyadaghy Im Singer – «Men әnshimin» konkursynan alatyn batystyq rәuishtegi joba (baghdarlamanyng koreylik osy atyn keyinirek Hunan TV ókimet talabymen Singer – «Ánshi» dep ózgertti). Sonday-aq jalpy halyqaralyq telearna retinde qúrylghan Hunan TV-ding tasasynan Batystyng «soqyrishegi» Gonkong biznesmenderining «jýndi baraq» qoly kórinip túrghanday, mysaly, Dimash qatysqan jobada birinshi oryn ortasha dengeyli gonkongtik әnshi qyz Sendy Len berildi ghoy. Konkurs bastalmay túryp-aq Dimashqa qúryq salyp ýlgergen atjalman BG Talent qytay produserlik kompaniyasynyng menedjmentine jәne onyng Dimashpen tikeley júmys isteytin ókili, Batystyng megajúldyzdarymen әn aityp ataghy shyqqan Laura Cheng bolyp otyrghanyna qaraghanda, búl kompaniyanyng da etigining basy Batys jaqtaghy transúlttyq kompaniyalargha qisayyp túrghany angharylady. Kompaniya әnshining barlyq mýddesi atynan, sonyng ishinde qarjylyq mýddesi boyynsha da uәkildik etedi. Mysaly, BG 2018 jyly shyqqan Dimash Bastau Live Alibaba audioalibomyn iTunes onlayn alany boyynsha satu isin úiymdastyrdy (bizding aqshagha shaqqanda 999 tenge). Búl – shou biznes, eki jaqqa da paydaly biznes, yaghny kontrakt Dimashqa ornyqtylyqty, reytingke iligudi jәne odan әri TOP dengeyine shyghugha mýmkindik beredi (jәne solay bolyp ta otyr), al kompaniya sonyng esebinen tabys tabady jәne qyrghyn payda tabuy әbden mýmkin.

Dimash BG-men bir mezgilde derlik Aziyanyng tarlan biznesmeni, qytaylyq Ma Yunining de (kópshilikke Djeky Ma degen atpen belgili) nazaryna ilikken. Álemdegi asa iri Alibaba Group onlayn-reteylerining negizin salushy, jer sharynyng eng bay on adamynyng tiziminde túrghan Ma Dimashpen alghashynda Gonkongte, sonyra Beyjinde jәne Shanhayda kezdesip, әngimelesti. Songhy kezdesu әlemning elektrondyq kommersiya boyynsha alpauyt kompaniyalary jyl sayyn 11.11. Global Shopping Festival degen atpen úiymdastyratyn dәstýrli nauqandyq jappay satylym 11-shi aidyng 11-i kýngi әlemdik shoping tәuligi ayasynda ótti, sonda Dimash әn saldy. Búl kýni bir tәuilikte Alibaba onlayn-dýkenderinde bir jyldyq satylymnan 60 mlrd yuanigha kóp tauar satyldy, mysaly, 2016 jyly osynday bir tәulikte ótkizilgen tauar somasy 17,8 $ mlrd-qa jetken! Býginde reteylerding veb-portaly arqyly múnay tankerine de tapsyrys beruge bolady, desek te sauda-sattyqtyng boyyn shiratyp, qanyn jýrgizip túrghan naghyz bestseller – qytaydyng Xiaomi jәne Huawei smartfondary, Haier túrmystyq tehnikasy, Linshimuye jihazy, Uniqlo brendili kiyim-keshek, bir sózben aitqanda, negizgi segmentti – auyl adamdaryn, shaghyn qalalar túrghyndaryn, sonymen birge iri ekonomikalyq qalalarda túratyn orta tapty da birdey qanaghattandyratyn halyq tútynatyn tauarlar. Qatary shúghyl kóbeyip kele jatqan orta tap ýshin Alibaba virtualdy molldar qúrghan, olardyng vitrina-әinekterin Nike, Adidas, Procter & Gamble, Ecco, Samsung, Philips qatarly brendtik ónim shygharushylar paydalanady. Álemning brendtik ónim óndirushileri Dimashqa 2017 jyly, Singer ortang belinen asa bere nazar tiktegen. Al býginde olardyng qatary molayyp, Dimash kontrakt sharttaryna oray Filips, Sharp, Mersedes Bens tehnikalarynan, Qytayda satylymy jaghynan birinshi oryngha shyghyp otyrghan Xiaomi mobili telefondarynan bastap shanhaylyq dizayner Allen Xie-ning qolynan shyqqan appaq smokingke, odan әri jastardyng casuel stiylindegi kiyim-keshegine deyingi brendtik ónimderdi jarnamalaytyn negizgi túlghagha ainalyp otyr. Ánshi sahnagha býgin kiyip shyqqan kiyim ertesine sauda ýilerinde satylymda túrady. Osy segment, yaghny 15-35 jas arasyndaghy jastar qazirde dýkenge baryp uaqyt ketirmey, ýide, ne júmys ornynda otyryp, internet dýkender arqyly sauda jasaydy. Endeshe, Djeky Ma Dimashqa nazar salmay qalay túrsyn. Onyng ýstine Alibaba Group – bir aidaghy paydalanushylarynyng sany 156 mln-dy qúraytyn, Twitter men Facebook-ting qytaylyq budany Sina Weibo mikroblogingining iri paket iyelenushisi, al Veybodaghy Dimash saytyna jazylushylar on million adamnan asyp túr, jalpy qaralym әlemdik rekord qoydy, 14 mlrd-tan asty. Áriyne, on million jazylushy 618 mln internet paydalanushydan túratyn Qytaydyng ishki onlayn-naryghynyng bir ghana bóligi, biraq әlgi on millionnyng syrtynda jәne jetpis-seksen millionday Dimash jankýieri bar ghoy, solardyng deni Djeky Ma qarauyndaghy pleysmarketterding qyzmetin paydalanatyn ýsh jýz millionday adamnyng qataryna enetini dausyz. Al olardyng syrtynda, jer sharynyng týkpir-týkpirinde Dimashtyng tileuqorlary kýnnen kýnge ósip keledi, biznes alpauyttaryna búl jaghday Dimash brendingin monetizasiyalau boyynsha qalayda oy salmay túra almaydy, әsirese songhy kezde batys betke belsendi ene bastaghan Alibaba-gha da: býginde әlemdik e-kommers isin eki alpauyt – amerikandyq Amazon men qytaylyq Alibaba tendey bólip alghan dep esepteledi, yaghny Grinvich uaqyt beldeuinen shyghysqa qarayghy býkil aimaq Qytaydyng aidaharyna, batysqa qarayghysy amerikan qoltyrauynyna tiyesili kórinedi. Sóitse de songhy jyldary Ma imperiyasy Amazon men taghy bir amerikandyq alpauyt eBay-dy Qytaydan ghana emes, Grinvichting batysynan da tyqsyra bastaghanday. 2018 jyly Dimash Italiyada dizayner Jacob Arabo úsynghan luks klasty saghattary jәne tanymal italiyalyq Brunello Gucinelli brendi tanystyrylghan Jacohandco brendining keshine qatysty. Sol jyly AQSh-ta belgili zerger Djeykobtyng brend-tanystyrylymynda da boy kórsetti. Jalpy Alibaba-nyng Resey naryghyna enui 2012 jyldan bastalghan. Al qazir onyng tauardy últtyq tólem jýiesi arqyly poshtamen jetkizetin Aliexpress jobasy Reseyde amerikandyq Ozon men eBay-dy basyp ozyp, osy eldegi júrt eng kóp kiretin on sayttyng qataryna enip otyr. Internet-dýkender Dimashtyng sureti salynghan jastar futbolkalaryn, hudi, skinshot jeydelerin, jastyqtys, divankópshik, mobiltelefon qaptaryn satugha qoyghan. Yuriy Miliner basqaratyn DST toby tәrizdi reseylik biznesqúrylymdar Alibaba Group aksiyalaryn iyelenip, endi Yandeks, Internetting orys segmenti arqyly Reseyge kindiginen baylanuy TMD kenistiginde óz biznesterin damytuda – Dostastyq elderinde elektrondyq kommersiyamen ainalysushylargha edәuir salyqtyq jenildikter jasalghan. Endeshe búghan deyin ózimiz keltirgen «Dimash – Euraziyalyq gruppa men Qytay kompaniyalarynyng birlesken jobasy» degen pikirding belgili bir dәrejede jany bar. Osydan birqatar uaqyt búryn Manyng reseylik biznes-mýddelesteri Dimashty әrtýrli reseylik konkurstardyng jәne BAQ kómegimen TMD-nyng mәdeny kenistigine eppen jyljytyp әkelui mýmkin degen joramal jasaghan edik, sirә, qatelespegen sekildimiz.

Ghajap emes pe, Dimash Reseydegi eng stilidi júldyzdardy anyqtaytyn konkurs nominanttarynyng qataryna engizilgen, yaghny ondaghylar qazaq әnshisin reseylik ónerpaz retinde qarastyrady. Sebebin súraghandargha aitatyndary: «Dimash Qytaydy alyp boldy, endi Reseydi de baghyndyrady». 2019 jyldyng basynda jogharydaghy konkursta onlayn dauys beru qorytyndysymen Dimash 93 payyz dauys jinap, Ivan Urgant pen Konstantin Krukovty (2%), Fedor Bondarchuk pen Aleksey Kiyselyovti (1%), Andrey Burkovskiydi (0%) jolda qaldyrdy.

Sol siyaqty býginde Qazaqstanda reseylik portaldaghy aimaqtyq, yaghny oryssha ynghaylastyru týzimi arqyly Qytaygha tauargha tapsyrys berip aldyratyn AliExpress qyzmetin paydalanushylar qatary kýrt ósip otyr. Óte arzan, mysaly, sauda ortalyghynda bes myng tenge túratyn maykany nebәri bes dollar tólep aldyrtasyn, sәlemdemeler Qazposhta arqyly bir ay shamasynda jetip bolady. Alibaba men bizding últtyq poshta operatorynyng tikeley baylanysy jóninde naqty mәlimet bolmaghanymen, búl ekeuining biznes mýddelestigi dәleldeudi kerek etpeytin qaghidat qoy, osy orayda Dimashtyng 2017 jyly kýzde Kazpost últtyq kompaniyasynyng jarnamalyq beti atanuy, búl rette kompaniyanyng basqarma tóraghasy Sәken Sәrsenovting últtyq poshta operatory búl qadamdy mekemening basty iydeyasy – qazaqstandyqtargha eng qysqa merzimde eng sapaly qyzmet kórsetu oiymen baylanystyratynyn mәlimdeui birqatar nәrseni anghartqanday. Aragha jyl salyp osy mekemening basshysy tayau bolashaqta elimizde «Dimash» brendimen internet-dýken ashylatynyn, qazirding ózinde osy atpen shay, kiyim shygharatyn jeli iske qosylghanyn, alda әlgi dýkenderde Dimash shygharmashylyghyna arnalghan kәdesyy ónimder satugha qoyylatynyn habarlady. Qazaqstandyq suvenirler men kiyim-keshek jaghyn bilmeymiz, al 2018 jylghy tamyzda DIDA Capital Parthers kompaniyasy jana Dimash shayynyng tanystyrylymyn ótkizip, býginde әlgi shay salynghan sәlemdemeler әnshining әlemning qiyr týkpirlerindegi fanattaryna jol tartyp jatyr. Qazaqstandyq e-kommersiyamen ainalysushylar arasynda býginde jana trend – elektrondyq saudany jolgha qoyyp, Alibaba sekildi alpauyttardyng kózine týsu trendi qalyptasqan. Biznesting endigi bolashaghy bólshek saudanyng onlayn-naryghyn, internet-dýkenderdi jәne internet-auksion naryghynyng basyn qosyp otyrghan Djeky Manyng qytaylyq Taobao.com portaly siyaqty virtualdy sauda-sattyq kenistigimen baylanysty bolmaq, osyny basymyzdaghy bórkimizdey bileyik. Búdan da zoryn aitsaq, Úly Jibek jolyn da qalpyna keltiru jobasy da eng aldymen Qytayynnyng ózin úrshyqtay oinatyp otyrghan әlemdik «tas qalaushylardyn» megatrendtik sauda ainalymy men halyqaralyq ziyatkerlik yntymaqtastyq qalyptastyru jónindegi jahandyq «ýlken oiynyna» qajet taghan, platforma. 2019 jyldyng basynda qytaylar ýlgisin kórsetken jana elektrmobilider seriyaly shygharylymgha qoyylghan kezde, sóitip janarmayly avtobiznesti aq adamdardan ala almaghan Qytay dýniyeni avtomobili kóligining jana buynymen orap, әlemdi aliternativti quat kózderine kóshuge mәjbýr etkende bolady quyrdaqtyng kókesi (amerikandyq ataqty Tesla toqqa 10 saghat qosuly túrghanymen nebәri bes jýz shaqyrym jýgirmek, al qytaylyq ByTon eki batareyamen eki saghatta quattanyp bolyp, bir jýrgende toghyz jýz shaqyrym qashyqtyqty alady. Jogharyda aitqanymyzday, qoghamnan, әleumetten tys óner iyesi bolmaydy, sonyng ishinde Dimash ta halyqaralyq dengeyde moyyndalyp otyrghandyqtan jahandyq auqymda jýrip jatqan nәrselerding kópshiligine aralaspay qala almaydy. Býginde әlemde mәdeniyetke masyl dep emes, janarulardyn, jana joldardyng kózi, algha jyljudyn, damudyng aktiyvi dep qaraytyn sony kózqaras qalyptasuda. Yaghny mәdeniyetting adamzat damuyna qosar ýlesine aldymen ekonomikalyq kózqaraspen mәn beriledi. Búl kózqaras boyynsha búrynghy ekonomikalyq sentrizmning ornyn endi mәdeny sentrizm basyp otyr, demek, mәdeniyet ekonomikanyng dәstýrlerin algha aparady, biraq újymdyq әreketterdi mәdeny qúndylyqtarmen shabyttandyra otyryp enbekke jana qarym-qatynas, jana sipat beredi. Djek Ma negizinde ruhany adam eken. Búrynghy aghylshyn tilining mamany, muzykanttar otbasynda tuyp-ósken ol, onymen Dimashpen birge Gonkongte kezdesken Alpamys Sharimovtyng aituynsha, «Qalay tabysty bolugha bolady?» degen súraqqa «Myna ómirde ýlken jetistikterge qol jetkizging kelse qiyal-ghajayyp kitaptardy oqy. Osydan on jyl búryn bir fantastikalyq kitapty shabyttana otyryp oqyp, sonda aitylghandardyng ómirde jýzege asatynyna senip edim, sonyng arqasynda, mine, osynday jaghdaygha jetip otyrmyn» dep jauap beripti. Manyng aityp otyrghany – bir tarauy Ály baba men qyryq qaraqshynyng bastan keshkenderinen túratyn ózimizding «Myng bir týn» ghoy («Myng da bir týn...» deytin idioma atynan-aq búl shygharmanyng týrkiler tarapynan jasalyp-jetildirilgeni kórinip túr). Amazon-nyng negizin salushy, әlemdegi eng bay adam Djeff Bezos biznesti kitap saudasynan bastaghany siyaqty Djeky Ma imperiyasynyng bir bóligi ziyatkerlikke, sonyng ishinde kino jәne beynefilim ónimderin shygharugha arnalghan.

Jalpy dýnie jýzilik ortaq trend – búqaralyq talghamdy baghdar tútu, biraq endigi jerde búlaysha baghdarlanu iydeologiyalyq emes, kommersiyalyq sipat alady. Endi zamanauy menedjment bizge ónerding halyqqa qajet ekendigin jәne halyq mәdeny ónimderge kóbirek bet búrghan sayyn óner de tabysqa kenele beretinin aityp otyr. Mine, osy jerde shou biznes pen tútynushylyq salasyndaghy kәsipkerlik jeng úshynan jalghasady, búl tizimdi Dimashtyng dauysy men stiyline taldau jasau arqyly ózderin jarnamalaytyn jәne kliyent jinaytyn vokal jattyqtyrushylar men әnshining bolashaq ómirine sәuegeylik jasaushy júldyzshylardan, ekstrasensterden bastap, ýlken bizneske, keyde tipti óte ýlken bizneske – dýniyeni súrap túrghan grandtargha deyin aparyp tireuge bolar edi. Búl jýieni oilap tapqan Dimash emes, qiratyp-syndyryp yaky týzeytin de ol emes. Ánshi retinde ol dýniyeni mәdeniyet arqyly bir tútymgha kóshiru missiyasyna janama qyzmet etui mýmkin, biraq prinsipsizdikke negizdelgen taza sayasatqa aralasqan emes jәne keyin ózgerip ketpese, aralasa da qoymas. Qalay bolghanda da biz biletin, biz kórip-sezinip otyrghan jibektey júmsaq jýrekti Dimashty las sayasatqa aralastyru búl rette oghan «Qytay sayasatynyng qúrbany» retinde qarau migha syimaytyn, әri kýlkili nәrse: búl jerde geosayasatpen, mәdeny sentrizmmen túzdyqtalghan iri biznesting ghana ýde-mýddesi boluy mýmkin, al әnshini nәiis sayasatqa, onyng ishinde ekspansiyalyq sayasatqa aparyp telu qaranghy bólmeden mysyq izdeu ghana.

Biz Qytay mәselesinde búl elmen qarym-qatynasta neden útylamyz degennen góri neden útamyz degendi kóbirek esepke aluymyz kerek. Qytay ekonomikasynyng jyldyq ósui alty payyzdy qúraydy. Keyingi kezde búl ósu bayaulay bastady, biraq sonyng ózinde AQSh-taghy ekonomikalyq ósu qarqynynan eki ese artyq. Qytaylar әlemdegi tútynushylar sany 100 mln-nan asatyn on eki megaúlttyng biri, al qazaqtar tútynushylarynyng sany 10-100 mln aralyghyndaghy qyryq segiz makroúlttyng qataryna kiredi. Endeshe Dimash arqyly Qytaydy alghanyng – әlemdi alghanyn. Sonymen birge QHR – Qazaqstannyng syrtqy saudadaghy basty seriktesi, yaghny búl elmen bizding elding tauar ainalymy jalpy sauda-sattyghymyzdyng jiyrma payyzyn qúraydy (2018 jyldyng on aiynda ghana eki arada 16 mlrd AQSh dollary kóleminde sauda-sattyq jasalghan). Sonyng ishinde búl tauar ainalymynyng 75 payyzynan astamy ShÚAR-gha tiyesili. Rinatty Dimashqa tiyisting dep synaghandardyng qatarynda oghan «ýstindegi sisa kóilek qytaymenen tabylghan, dastarqanda iship-jemin, ol da sodan aghylghan», ne kerek, únamasa nege kiyesin, nege jeysing degender boldy. Ashynghan adam ne demeydi, biraq biz Rinattyng adresine onday sózderdi aitpaymyz, sebebi kim bolsyn ne iship-jese de, neni tútynsa da ózining nesibesin paydalanady. Osy túrghyda túryp qarasaq, Rinattyng keybir jaqtastarynyng qyzdy-qyzdymen Dimashty Qytayda bay ýshin jýrsing dep kinәlauy tipten orynsyz. Druppy Channel degen bir bloger osydan birqydyru uaqyt búryn «U Dimasha golosok, / Chistyy v pole kolosok. / Kstati, pareni on ne bednyi, / Hoti y hodit bez nosok», - dep keletin taqpaq rәuishti әzil jariyalap edi. Bireuding qaltasyn qaraghan jaqsy emes, sonda da aitayyq: iyә, Dimash qazirding ózinde auqatty adamdardyng birine ainaldy, - ol býginde Qúralay Anarbekova, Skriptonit jәne Jan Kalibpen birge otyzgha jetpey zor jetistikke ie bolghan qazaqstandyq tabyskerlerding Forbes jasaghan tizimine kirip otyr,- biraq osynyng ózi әste de oghan kinә etip taghatynday nәrse emes. Sol orystar búrynyraqta qazirgi «As bolsynnyn» ornyna «Hleb da soli!» degen, anau «Edim da svoy!» dep jauap bergen eken.

Sol aitqanday, әneu bir jyly Ystambúlda bir jurnalist basqa әngime qúryp qalghanday gonorar jaghyn moshqay bergennen keyin Dimash әdettegi tapqyrlyghyna salyp: «Ári әn salyp rahattanasyn, әri nәpaqandy aiyrasyn, әnshilik degen keremet nәrse emes pe?!» dep mәdeniyetti jauap berip qútylyp edi. Osy sóz – sóz. Dýnie tirshiliginde qúdyqtan su ishpey ótip ketpe, biraq nesibendi ish. Dimashtyng nesibesi onyng talanty men óneri qansha túruy kerek bolsa, sonsha túrady. Al qazirgi әlemdik estradada ol tәrizdi kýnige derlik sahnagha shyghyp jýrgen jәne әr әnin jandy dauysta janyn jep aityp jýrgen oryndaushy az, meyilinshe az. Tanymal әn salasynda nanyndy adaldan jeuding birden-bir ólshemi de osy. Osy orayda synampazdargha aitarymyz, aqyry artisting qaltasyn ainaldyryp, tiyn-tebenin teksergilering kelip bara jatsa, onda fonogrammamen, erin jybyrlatyp, ne sekendep sahnanyng sәnin ketirip, halyqtyng esebinen bayyp jýrgen, biraq sol halyqty kók tiyngha da almaytyn jalghan atty әrtisterdi synandar.

IYә, Dimashtyng aldynan býginde konsertpen emes, jarnamamen, muzykalyq alibomdarmen jәne mobil telefondar ringtonymen tabys tabatyn әlemdik superjúldyzdardyng danghyl joly ashylyp túr. Ózining naghyz bәsekege qabiletti zar kýiinde túrghanyn, osy sәtti paydalana bilu qajet te ekendigin әnshining ózi de, ainala-aumaghy da sezinetin boluy kerek. Onyng әr aitqan sózi korporativtik esimge, brendke, «a» dep auyz ashqany milliongha ainalatyn kýn de keler. Jogharydaghy Dimash brendtik shayyn shygharugha «DimashAli» produserlik kompaniyasynyng biznes-seriktes retinde qatysuy, jalpy Dimash atynyng patenttelui osy jaghdaydy jiti týisinudi kórsetkendey. Qarjylyq ahualy týzelgen kýnning ózinde de әnshi tek әnin, muzykasyn ghana oilaytynday, ózge nәrsege alandamaytynday dengeyge jetkenshe osylay bola bermek. Búl – ómir zany, әlemdik tәjiriybe, ony qabyldap, shydau kerek. Solay bolsa-daghy Dimash qazirding ózinde jana shyghyp kele jatqan jas talanttardyng dauysyn, qabiletin eresek ómirding uly keselderinen qorghau ýshin daryndy әnshi balalardy qamqorlap, solardy ósirip-tәrbiyeleuge qarjy júmsay bastady, mysaly, Londonda jalpy Europada jeke konsertin bergen alghashqy qazaq artiysi biylet satudan týsken aqshany Daneliya Tóleshovanyng «Balalar Evroviydeniyesi – 2018» bayqauyna qatysuyna shyghatyn shyghyndardy kóteruine júmsau, qalghanyn jas talanttardy qoldau qoryna audaru jóninde tilek bildirdi. Osynyng ózi bizding qoghamymyz ýshin óte qajet jәne tәuir ýlgi: dәuletti adamdar joq-jitikke tireu bolyp, baylargha órnek berumen birge, eger halqy baqytyn tapsyn dese, baylyqqa әdemi is arqyly, óner-kәsipti ýirenu arqyly jetuding joldaryn kórsetui kerek. Júrt sonda taban aqy, manday termen tapqan nesibe men úrlyqy jolmen kelgen baylyqtyng zor aiyrmasyn, sonyng ishinde bir ghana әn ýshin myndaghan tonna muzyka kenin qorytyp, bayytugha tura keletin «jeti nota» siqyrshysynyng tauqymetti enbegin týsinbek. «Mal — arystannyng auzynda» degen. Sarang bolma, biraq adal enbekpen, qiynshylyqpen tapqan tiyn-tebeninning qadirine jet. Deni dúrys adam iydealistikten aulaq boluy jón, yaghny aqshanyng bolmaghanynan bolghany jaqsy dep týsinui kerek. Qoldanbaly sipattaghy osy sóz artist kәsibine әbden qatysty. Sebebi óz qonyn ózi kóteretindey jaghdaygha jetu shygharmashylyq adamyna zakazgha, әsirese meymanasy tasyghan baylargha tәueldilikten, permanentti týrde toy qudalap ketuden saqtaydy, әitpese materialdyq jaghdayy sheshilmegen óner iyesi kýndelikti tamaq tabudyng әleginen ózi algha qoyghan biyik maqsattardy tәrk etip aluy mýmkin. Qu qúlqyn, kýnkóris ýshin talantyn zaya ketiruden ótken qasiret joq shyghar búl dýniyede. Mosart saray muzykanty bolyp jýrgende ózine koroli tarapynan bólinetin somagha kónili qanshalyqty tolatynyn bilgisi kep ynta qoyghan ýkimet súraghyna: «Ol soma mening osyghan deyin bitirgenim ýshin tym kóp, al alda bitiretinim ýshin tym az», - dep jauap bergen eken deydi. Alayda, taza kәsiby óner ókilining búl klassikalyq oilau jýiesi dәstýrli qoghamdardaghy auyzsha óner iyelerining «bagha men baghalylyq», óner qúndylyghy jayly úghymyna ýilespegen, sebebi dәstýrli qogham ýshin tәnirden berilgen syy – óner bir adamnyng iygiligi emes, tútas qoghamnyng berekesi, sol sebepti Mosart siyaqty ózining talantyna barabar bagha belgileu dәstýrli oryndaushynyng miyna kirip te shyqpaghan. Shynay talant iyesining býkil enbegi, qabilet-qarymy, talant auqymy júrtshylyq belgilegen syiaqy – bayraqpen ghana ólshengen, onyng ózin ol jogharydan berilgen kópting berekesi, әri matiygilik shyn ónerding jolyn kesedi dep týsinip, alghanyn sol zamatta-aq ainalasyndaghylargha ýlestirip berip, ózi jýgen ústap qalatyn. Yaghni, ol zamanda ónerpaz — maldy dýniyege dep jiyatyndardyng antipody, materialdyq dýniyege baylanbaytyn kóshpendilikting simvoly bolatyn. Osydan kelip búryn óner iyeleri eshqashan bay bolmaghan, isher as, kiyer kiyimge jarymaghan, tipti Qyzyl siyaqty ardaqty talanttar elding kendirin kesken qútsyz jyldary ashtyq auyrtpalyghynan kóz júmghan. Bizdinshe, qoghamymyzdyng eleuli bir bóligi osy tarihy iynersiya sebebinen ónerpazdardy jarqyratyp kiyim kiyip, sәn-saltanatty ýige kirgenderi ýshin aiyptaugha beyim túrady. Osy pikirdi Dimashqa baylanysty kinәrattaular jóninde de aitugha bolar edi. Biraq HHI ghasyrda HIH ghasyrdyng úghymymen ómir sýruge bolmaydy, dәstýrding ozyghyn almay, tozyghyn alu ómir jolyna kóldeneng týsetinin, ónerdi tejeytinin, ósirmeytinin týsinuimiz kerek.

Bizding qazaqtyng tarihynda Dimash siyaqty әlemdik dengeyge kóterilgen jәne ony qysqa uaqytta baghyndyrghan óner iyesi búryn bolmaghan ghoy, tipti dese múnday dәrejedegi vokal da bolmaghan, osydan kelip kópshilikting әnshining bolashaghyna alandauy bir esepten zandy da. Qazaqty qoyyp, osy mәselede bas qatyryp, tipti bal ashyp, júldyz joramal jasap jatqan basqa halyq ókilderi de bar. Aytularynsha, Hvorostovskiy, Anna German syqyldy Resey sahnasynyng júldyzdary ózderining ruh formulasynyng kindiginen auytqyp ketkendikten de ómirmen erte qoshtasqan, yaghny materialdyq iygilikti algha shygharyp alghan-mys. Sol siyaqty Baskov ta opera vokalynan «popsagha» kóshkennen keyin basqa qalypqa auysqan. Dimashtyng Jan formulasynda da ruhany retro-Plutongha Sholpan júldyzy jaqyndap kelip, saldarynan materialdyq baylanys kýsheyip túr eken, sol sebepti Dimashtyng jýre-bara shyqqan biyiginen týsip qalu qaupi bar, dep uayym jeydi Rada júldyzshy. Áriyne, bizding ghasyrymyzda sharlatan balshy, dýmshe jauyryn qaraushylargha senuding ózi kýlkili nәrse, búl jerde, әlbette zamanauy astrolog ózi jaqsy biletin shou-biznes tәjiriybesinen tәn alyp, kýndelikti estigen-oqyghanynan keste tógip otyrghany dausyz. IYә, aitsa-aytqanday, býginde estrada sahnasy «shou» dep atalatyn biznes jәne taza dep aitugha kelmeytin biznes. Ol seni ózine eriksiz baurap alady, moldanyng júmaqqa ainalghany siyaqty eliktiredi, sonyng tolmaytyn oqpanyn toltyram dep jýrip shashylyp bitesin. Olay bolmaghan kýnning ózinde shoubiz naghyz muzykagha, shyn ónerge túsau salmay túra almaydy. Ásirese Dimash siyaqty talanty kýshti túlghalardy belgili bir shenberde ústap, shektegisi keledi. Biraq atasy men әjesin arqalanyp ósken barsha balalar siyaqty Dimashtyng da tabystan basy ainalyp, búzylyp ketpeytinine, alar biyigine alqynbay jetetinine Tamara Gverdsiytely siyaqty shoubizding bylyghynan tysqary túratynyna senimimiz kýshti. Ataq pen danq oghan aldymen ónerding qúndylyghy bank biyletining jeligimen emes, ónerdi baghalay biletinderding sanymen ólshenetinin týisindiredi, soghan sәikes jauapkershilik sezimin arttyrady dep bileyik.

Bir telehabarda aitylghanday, solay deyik, solay bolaryna seneyik.

Qalay bolghanda da Dimashtyng Qytayda jýruining týp sebebi aqshada dýniyeqonyzdyqta emes, basqa nәrsede jәne ol sebep tamyryn materialdyq iygilikten de terenirek salghan. Osy túrghydan kelgende әnshi ónerine tәnti birqatar jeli paydalanushylardyng Dimash Qúdaybergendi últtyq iygilik dep jariyalau turaly úsynysy ózine oy kózimen qaraudy kerek etedi. IYә, jogharydaghy últshyl-patriottar talap etip otyrghanday, ol alda-jalda elge qaytatyn bolsa jәne endigәri elden ketpeui tiyis bolsa, onda әnshi shynynda da bir kezdegi Pele siyaqty memleket basshysy tarapynan elding últtyq iygiligi dep resmy jariyalanuy tiyis. Biraq búl jerdegi eleuli bir aiyrmashylyq, Braziliya preziydenti ýlken sportta qabyldanghan tәrtipti eskere otyryp, yaghny futbolshyny europalyq klubtar transferlik tәsilmen alyp ketpeui ýshin әlgindey qadamgha barghan ghoy. Al muzyka qaytse de sportpen auyl-ýy qatar qona almaydy. Dәliregi, muzyka da últtyq iygilik, biraq onda shek-shekara, shekteu bolmauy tiyis. Muzyka – kópke birdey úghymdy til, osynysymen ol әlemdegi milliondaghan adamdardyng oiyn, jýregin, sezimin olar muzykany tyndap otyrghan bir-aq sәtte toghystyrady. Osydan kelip kóptegen qazaqstandyqtar Dimashtyng Qytayda boluyna azdap qyzghanyshpen qaraytyndaryn, biraq ol әlemge tәnirining meyirimi men sýiispenshiligin әkelui sebepti búghan týsinistikpen qaraytyndaryn jazyp otyr. Sonan son, Chaykovskiyding bir sózin parafrazamen sәl ózgertip paydalanar bolsaq, әnshi talantyna tabynushylar qazaq muzykasynyng Dimash bolyp әlemdi sharlap jýrgenin, sonyng ishinde ol iyini týsken qazaqtyng da ensesin bir kóterip tastaghanyn týsinetini angharylady. Olay bolsa Dimashty Elvis Presli, Lily Ivanova, ne vengrlik sugha jýzushi Katinka Hosky siyaqty óz elining últtyq brendi dep tanugha bolar, biraq Dimash bir elding – qazaqtyng ghana mandayyna syimaydy. Ay – ortaq, Kýn – ortaq, jaqsy – ortaq. Dýnie jýzinde Dimash siyaqty tamasha әnshi az emes, sóitse de bolashaq Dimashqa tiyesili, óitkeni ol tanymaldyqtyng jalyna erte de emes, kesh te emes, dәl, der shaghynda, yaghny adamzattyng tilegine say qol artyp otyr. «Dimash» fenomenining syry da osynda. «Daryn halyqtyng qanasynan jaralady» degendi kóp aitamyz. Al onyng jaralghan, tughan sәtin kórgen adam neken-sayaq. Dimash bolsa jiyrmadan endi asqan jasynda tútas bir halyqtyng namysy bolyp jarylyp, alqaly toptyng aldynda nayzaghay otynday jarq etti. Talanttyng tap osylay namysty sәtte tóbeden týskendey boluy ilude bireu. Dimashpen dәl Qytayda osynday jaghday boldy jәne basqa emes, dәl qytay júrty Dimashtyng óner esigin qazaq namysyn arqalaghan býkilәlemdik talant retinde erekshe jaghdayda ashuyna, ózgelerge úqsamaytyn erekshe ónerpaz bolyp qalyptasuyna býkil mýmkindikti jasady. Múndayda atbegiler «kýiine әbden týsirdi der edi. Keybir jeli paydalanushylar keyingi Singer bayqaularynyng Dimash qatysqan 2017 jylghy núsqadan sonaghúrlym solghyn ekenin bayqap, «sirә, qytaylar Singerdi Dimashqa arnap ashqan boluy kerek» dep әzilge shaptyrady. Ázil, biraq týbi – shyndyq: Singer Dimashtyng baghyn ashty, odan әri әnshi Qytayda qalyp, kәsiby túrghydan aitarlyqtay ósti. Osydan keyin Jaybergen Bolatov sekildi kózi qaraqty avtorlardyn: «Endi kimge senemiz, kimge ýmit artamyz?» dey kelip, «Ózimizden oq boyy ilgeri túrghan, Dimashty әlemge tanytqan Qytay halqy men ónerding ne ekenin shynayy baghalay biletin Europa júrtshylyghyna ghana senemiz — ashy bolsa da, shyndyq osy» degen pikirine eriksiz qol qoyasyn. Denis Ten uaqighasynan song osyghan juyq pikirlerdi basqalar da aita bastady. Mysaly, Eraly Aben: «Dimash Qytayda ghana salystyrmaly qauipsizdikte bolady», - dese, Kanadadan jazyp túratyn Violina Bershadsky esimdi 83 jasar yutuber: «Kogda Dimash v Kitae, ya spokoynee...» dep aghynan jarylady. Ajal degen Allanyng aty ghoy, biraq kóp tilegi — kól: el bolyp, kompaniya bolyp jabylyp artisting qauipsizdigin qamtamasyz ete almaydy, әnshi qauipsiz elde ghana qauipsiz. Osy jaghynan kedgende Dimashtyng aidarynan jel esip túrghan naghyz júldyzdy shaghynda Qytayda bolghany dúrys.

(Jalghasy bar)

Maqsat Tәj-Múrat

Abai.kz

9 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 362
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 190
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 201
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 200