Júma, 3 Mamyr 2024
46 - sóz 3875 4 pikir 26 Nauryz, 2019 saghat 15:11

Meshitter men Megalar

Ár mәdeniyettin, әr qoghamnyng óz ortalyghy, qarashanyraghy bolady. Mysaly antikalyq grek mәdeniyetinde teatrlardyng orny erekshe. Grek-Rim qoghamynda amfiyteatrlar men ippodromdar qalanyng ortalyghy sanalatyn. Qazirgi qoghamda kez-kelgen qalanyng ortalyghy, kindigi - alyp supermarketter, sauda ýileri, jalpaq tilmen aitqanda "Megalar". Moyynda-moyyndama shyndyq osy. Sol ýshin janadan bir oblys qúryla qalsa әkimshilik ghimaratynan búryn, teatr men meshitten búryn alyp, "nәn" "Megalar" boy kóterip ýlgeredi. (Aytpaqshy búlar salynghanda eshqanday qogham belsendisi "búnyng ornyna ýisizderge ýy salyp beruge bolushy edi" dep aitpaytynyna tanghalasyn) Qysqasha aitar bolsaq qandayda da bir qogham ne nәrseni qatty baghalaytyn bolsa, neni qúndylyq dep qabyldaytyn bolsa sol qasiyetti dep tapqan nәrsesine qol jetkizetin oryndy ortalyq qylyp alady. Qalanyng kindigi - qala túrghyndarynyng ishki qalaularyna qauyshatyn mekeni. Sondyqtan bir halyqtyng neni qúndylyq dep esepteytinin bilginiz kelse neni ortalyq qylyp alghandaryna qarau kerek.

Al, músylmandar she? Músylmandardyng qalalyq mәdeniyetinde ortalyq, qarashanyraq bar ma? Áriyne, bar. Ol - meshitter. Búrynghy músylmandar ýshin (búrynghy - qazirgi músylmandar dep belgili bir jaghdayda bóluge mәjbýr bolamyn) meshitter tek ghibadat orny ghana emes edi. Búrynghy músylman qoghamynda meshitterde týrli diny ritualdardan (ayt namazy, júma namazy, bes uaqyt namaz, neke qii, janaza, balagha at qoi t. b) bólek basqa da is - sharalar atqarylatyn. Ol is - sharalardy bylay tizip shyghugha bolady :
1. Týrli pәny bilimder sayysy (Islam tarihy kitaptarynda búrynghy músylmandar tipti matematika pәninen jarysty meshitte úiymdastyratyn bolghan)
2. Sporttyq sayystar (Islam tarihy kitaptarynan músylmandardyng meshitte kýresten jarys úiymdastyrghanyn oqygham)
3. Meshitte el basshylary men qogham belsendilerining jiyny ótetin (shura)). Yaghni, meshitte memlekettik manyzdy sharualar talqylanatyn.
4. Erterekte halifalar shet elden kelgen delegattardy, elshilerdi meshitte qabyldaytyn bolghan.
5. Meshit oqu - bilim ortalyghy. Búrynghy músylmandarda meshitte tek qana diny bilim berilmegen. Pәny bilim medrese-mektepteri osf meshitting tónireginde bolghan.
6. Meshit 24/7 ashyq bolghan. Ejelgi Baghdatta meshitte týngi kezekshilikke qyzmetkerler taghayyndalghan. Olar meshitke týnin ghibadatpen ótkizgisi kelgenderge, týngi uaqytta ghylymy zertteulermen ainalysatyn ghalymdargha arnayy oryn berip, kórpe - jastyq pen mayshamdar taratatyn bolghan.
(Sanay berseng kóp. Býginnen qalmay post shygharu kerek bolghan tiyisti kitaptargha kóz jýgirtip ýlgermedim)

Sondyqtan da payghambarymyz (s. a. u) Mәdina qalasyna qonys audaryp kelgende eng birinshi ýiding emes meshitting qúrylysyn bastap ketken.
Al, qazirgi músylmandar meshit salsa nege keybir adamdargha jaqpaydy? Kimdiki dúrys? Eki sebep bar. Birinshisi - meshitting qúrylysyna ómirinde meshit eshqanday roli oinamaytyndar qarsy. Búl bólek әngime. Tipti, adamnyng jeke basyna, senimine baylanysty әngime. Sondyqtan qozghamaymyz.

Ekinshi sebep - qazirgi músylmandardyng búrynghy músylmandarday meshitterdi qala ortalyghy, mәdeniyet pen ruhaniyattyng kindigi, kez - kelgen músylmannyng ómirinde orny bar qasterli meken ete almauy. Qazirgi músylmandardyng búrynghy músylmandardan qabyldap alghany tek meshit salu. "Taqliyd" dep osyny aitady. Yaghni, kózsiz eru. Búrynghylardyng istegenin ainytpay isteu, biraq ol isting ishki ruhyna mәn bermeu. Qazirgi músylman qoghamynda meshit tek belgili ritualdardy oryndau ghana bop qalghan. Búrynghyday meshitterde barlyq nәrse jasalynbaydy. Yaghni, meshitte ruhany tirshilik qyzyp jatpaydy (búrynghyday). Sondyqtan mýmin meshit salugha tyryssa músylman qarsy shyghady. (mýminning músylmandyghy músylmannyng músylmandyghynan kýshtirek bolghasyn shartty týrde ekige bóluge mәjbýrmin)

Al meshit salghan song sol meshitti búrynghy músylmandarday tolyq mýmkindigin paydalanbau, meshitti tek belgili diny rәsimder jasau orny retinde paydalanu qazirgi músylmandar tarapynan meshitterge jasalghan ýlken qiyanat.  Meshit - qúlshylyq ýii. Oghan esh kýmәn joq. Al, músylman ýshin qúlshylyq tek diny joralghylardy oryndau ghana emes. Adamzatqa paydaly nәrsening bәrin jasau qúlshylyq. Músylman ýshin sport ta, fәny ghylym da, óner men mәdeniyet te qúlshylyq. Sondyqtan el basshylary meshit salarda ol meshitting ishine qansha adam siyady degen oimen ghana salmasa eken. Ol meshitte qanday is - sharalar atqaryluy tiyis ekenin de oilauy kerek. Búrynghy músylmandar meshitti qalay qala ortalyghyna ainaldyra bildi? Osyny da tәptishtep zertteu kerek...

Aytpaqshy, úmytyp baram. Sol meshit qúrylysy ayasynda janynan 2 bólmeli, 1 bólmeli jaghdayy nashar adamdargha arnalghan jataqhana da salyp jiberse núr ýstine núr bolady. Sebebi búrynghy músylmandardyng meshitterinde týrli qoghamdyq qorlardyng ofisteri ornalasqan. Kedey - kepshik, jarly - jaqybaylardyng ainalyp tabar qazyghy meshit bolghan búrynda. Sonymen qatar qúrylys ayasynda meshitting aulasyna monsha, sport kesheni, balabaqsha salsa tipti núr ýstine ýsh ese núr bolady. Osy jazbany jazyp otyryp qaladaghy júmysqa jaramay qalghan kәri attargha óz ajylymen ólem degenshe qamqor bop "at ýiin" salghan búrynghy músylmandargha degen erekshe qúrmetim artyp, olardy kórmesem de qatty saghynyp kettim. Sonymen qatar Batys elderi Afrikadan qara nәsildi adamdardy "aulap" әkelip óz elderinde hayuanattar baqshasy ispetti "Kara nәsildi adamdar baqshasyn"* salyp jatqanda Búqara, Samarqant, Týrkistanda zәulim meshitter túrghyzyp halyqtyng diniy-dýniauy sauatyn ashyp jarysqan babalarymdy da saghynyp kettim.

* "Kara nәsildi adamdar baqshasy". Batysta "Naso" sekildi iri kompaniyalar ashylyp jatqanda aq terililer Afrikadan qara adamdardy alyp kelip "Qara nәsildi adamdar baqshasyn" salghan. Baqshada qara nәsildiler taypalary ómir sýredi. Kýzet olardy syrtqa shygharmaydy. Aq nәsildiler hayuanattar baqshasyna kirgendey biylet alyp qara nәsildilerding qalay ómir suretinin tamashalaytye bolghan.

Roman Búrqashtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz

4 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 622
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 370
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 363
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 368