Júma, 26 Sәuir 2024
46 - sóz 5838 18 pikir 21 Jeltoqsan, 2018 saghat 14:45

Itting itaqayy kitap jazyp ketti ghoy, iyә?

Osynday pikir aitatyndargha ýlken emenning bútaghyn kóldeneng qoysam dep otyrmyn, rúqsat bolsa.

Marghúlan Seysembay aghanyng songhy әngimesinde mening ilip alghanym myna bir sóz boldy:
"Álemdegi elderding bir-birinen ozattyghy jerdegi jatqan baylyghymen emes, eldegi jýrgen adam kapitalynyng ortasha damu kórsetkishi boyynsha anyqtalady!"

Yaghni, Qazaqstanda Mendeleev kestesining barlyq elementi bar degen әngimening týkke túrghysyz ekenin kóremiz. "Ne ýshin óz múnayymyzdy ózimiz óndemeymiz?" dep jylaysyzdar ghoy? Otyryp alyp biylikti kinәlay beremiz. IYә, endi. Qaytemiz? Sonday jýiesizdeu biyligimiz bar. Biraq, mәsele oda da emes. Adam bop tughan son, ózinizding damuynyz memleketting emes, sizding óz interesinizdegi nәrse boluy kerek.

Osy jyldyng sonyna qaray zamandastarymyzdyng arasynda biren-saran kitap jazyp jatqandar boldy. Onyng ishinde ózim de barmyn. Sol janalyqtar shyqqan kezde, jazylghan posttardyng astynda "itting itaqayy kitap jazyp ketti ghoy", "osynday ótirik kitaptar kóbeyip ketti", "ózderi bay emes, qalay baylyq turaly kitap jazady?", "kitap jazu ýshin jogharylau dәrejege jetip almay ma?", "pozor, qatesi órip jýr ghoy mynanyn" t.b irik pikirler kóptep jazyldy. Múnday pikir jazyp otyrghan adamdardy kinәlәmaymyn. Kerisinshe, janym ashidy.

Býgin otyryp, adamdary baqytty ómir sýretin 50 memleketting kitap shygharu boyynsha UNESCO men tәuelsiz statistika agenttikteri jasaghan esepterdi qarap shyqtym. Ózimshe bir statistika jasadym da. Bilesizder me? Men әli shok jaghdayda otyrmyn. Jalpy, qazirgi tanda jaqsy ómir sýrip jatqan damyghan elderding barlyghynda derlik býkil halyq sanyna shaqqandaghy avtorlardyng ýlesi eng kemi 0.05% eken. Yaghni, halyqtyng sany 10 million bolsa, ol elde kemi jylyna әrtýrli tematikadaghy 5 myng jana kitap nemese 4 myng avtor enbek etui kerek. Sonda ghana ol últty intellektual túrghydan bәsekege qabiletti últ dep aita alamyz. Al, tolyqqandy intellektual últ bolu ýshin búl kórsetkish kemi 0.1% boluy kerek.
Endeshe, intellektualdy bәsekege qabiletti random 10 memleketting tizimine qarap shyqsaq:
Úlybritaniya – 0.3%
Finlәnd – 0.26%
Singapur – 0.24%
Tayuan – 0.22%
Almaniya – 0.12%
Fransiya – 0.12%
Izrail – 0.13%
Týrkie – 0.1%
Koreya – 0.1%
AQSh – 0.1%
...
Endi Qazaqstannyng jaghdayyna toqtalayyn. Biyl kitap shygharudan aldyn jyl basynan bergi shyqqan kitaptardyng tizimderin qarap shyqtym. Ádilettik ýshin búl tizimge memlekettik ótirik tapsyrystar men qayta basylyp shyqqan "baqilyq" avtorlardy qosqanym joq. Memlekettik ótirik tapsyrystar dep otyrghan sebebim - qazir memleket aqyn-jazushylargha jyl sayyn kitap shygharu ýshin arnayy tapsyrys bólip otyrady (aha, dәl sol Kenes Ókimetindegidey). Búl túrghydan da tiyn isteu prosessi bar ekenin jaqsy bilemiz. Bir jazushymen 5000 danamen kitabyn shygharyp beruge kelisim shart jasaydy. Avtorgha 200 kitapty beredi. Al, qalghanyn ózderi eldegi kitaphanalargha taratatyn bolyp kelisedi. Endi, myna qyzyqty qaranyz. Avtorgha 200 kitap beriledi. Biraq, qalghan 4800 kitap eshqanday kitaphanada joq bop shyghady. Nege? Sebebi, ol kitap o basta basylyp shyqpaghan. Aqshasy jay ghana bireulerding qaltasyna ketken. Yrzasyng ba, Shýkirәli? Sondyqtan, múnday memlekettik "japsyrystardy" búl statistikagha engizuding qajeti shamaly. Endi, taqyrypqa oralayyq. Jylyna Qazaqstanda qansha dara avtorlardyng kitaby shyghady dep oilaysyz? Biz otyryp 30 avtor hәm 30-40 kitap sanap shyqtyq. Jaraydy endi biz bayqamaghanymyz bar shyghar dep oghan taghy aspannan alyp "belgisiz" 50 avtordy qosa saldyq. Ózimizdi sonshalyq topas halyq deuge qimadyq ta, oghan taghy da qazaqtyng arasynda ghayypta ómir sýrip, kitap jazyp jýrgen elifter qauymynyng ókilderinen 100 avtordy taghy qostyq. Jalpy, 180-200 avtor boldy. Álbette, bizde múnsha dara avtordyng joq ekenin ózderiniz de jaqsy bilip otyrghan bolarsyzdar. Eng sonynda mynaday statistika shyqty. Bizding elding 18 million halqyna bir jylda enbek etken 180 avtor bar eken (dep kótermelep eseptedik). Búl degeniniz Qazaqstandaghy avtorlardy halyq sanyna shaqqanda... (baraban soqqylary: dýgý-dýgý-dýgý-dýgý-dýýýsss!)
...QAZAQSTAN – 0.001% kórsetkishti berip otyr. What?!

Eptibayymaghyyyyyr! 0.001 payyz! Eeeemaeeee! Qazaq dana halyq degen sorly pikirdi qay ótirikshi aityp jýr bizge? Búl kýletin jaghday emes, aghayyn! Búl degen katastrofanyng eng songhy qútqarylmas fazasy. Osydan keyin qanday pikir aitu mýmkin?

Aynalayyndarym! Sol jaman bolsa da, kitap jazyp jýrgen "itting itaqaylarynyn" meken-jaylaryn jiberinizdershi! Sol itaqaylardyng esikterining aldyna baryp, qúdaydyng qútty kýni ayaqtaryn sýngge dayyn otyrmyn qazir.

Alashordanyng ókilderine riza bolatyn túsym da osy. Olar ózderining shekteuli resurstaryna qaramay, ózderining sheksiz kýshin berip әrqaysysy ózinshe izdenip, qazaqty intellektualdy bayytu jolynda qanshama kitaptar jazyp ketti.

Qúrmetti dostar! Bizdi qazir ózimizden basqa eshkim de qútqara almaydy. Memlekettik sayasat ta, birynghay jahandanu da qazaqty qútqarugha qauqarsyz. Qazaqty qútqaratyn bir ghana nәrse - ol qazaqtyng intellektualdy kәsiby úl-qyzdary ghana. Sondyqtan da, tap qazir qansha kitap, qanday kitap jazylsa, eng bastysy kóptep jazyla bersin. Jas avtorlar kóbeye bersin. Kóp jazsyn. Solay ghana sapaly avtorlar shyghady. Solay ghana intellekualdy potensiyalymyz kóteriledi. Solay ghana adamy kapitalymyzdyng kórsetkishi jogharylaydy. Bizding jaghdayymyzda sonau túrghan 0.001% kórsetkishti 0.1% da emes, eng bolmasa, 0.01% kótere alsaq, arjaghynda ýmitting sәulesi kórinui mýmkin. 0.01% jetken kezde ghana biz qazaqtyng últ retinde bolashaghy qanday bolatyny jayly sóilese alamyz. Al, oghan deyin ózderiniz jazbasanyzdar da, basqalargha kedergi jasamanyzdar!

Qadirli jas avtorlar! "Kitabym satylmaydy" degen qorqynyshtan aulaq bolynyzdar. IYә, basynda qatelikter kóp bolady. IYә, basynda qiyn bolady. Oilanyzshy, Meloman dýkenderinde satylatyn 10 mynnan astam kitaptardyng ishinde 10 ghana qazir tiri qazaq avtorlarynyng kitaptary bar. Basqa joq. Súranys joq emes. Súranys jetedi. Men qazir aimaqtargha kitap jetkize almay jatyrmyn. Kelgeni kelgendey joq bolyp ketip jatyr. Áytpese, basqa basqa mening kitabyn adam oqityn kitap emes, negizi. Biz jaspyz. Satu isinde de, marketingte de jastarsha jana jol tabynyzdar. Kreativ qosynyzdar. Jiger men ynta berinizder. Internette belsendi týrde jariya etinizder. Sol kezde enbeginizding baghalaushylary mindetti týrde tabylady. 0.01% tezirek jeteyik.

Sadyq Sherimbekting facebook paraqshasynan

Abai.kz

18 pikir