Byltyr qysta qyzyq boldy ghoy. Mamandar «Yassauy fenomenin» studentterge resmy tanystyryp bersenizder dep bizdi Týrkistan oblysynyng ortalyghyndaghy uniyversiytetke shaqyrdy. Shaqyrghasyn bardyq. Birinshi kýni Týrkistandaghy qúdamnyng ýiine qondym. Qasymda eki nókerim bar. Olar kitaptardy arqalap, kólikke tiyep týsirip jýredi. Ertesine kóne shahardyng shet jaghynda túratyn qúdamnan shyghyp, taksy ústap túrmyz. Dalada júqa qar bar. Aua-rayy ýsitpeytin suyq. Joldyng shetine birneshe qorap kitapty ýiip qoyyp, qol kóterip túrmyz. Bir kezde eski OPEL VEKTRA shiq etip aldymyzgha toqtay qady.
- Qayda, brat? - dedi taksiyshi qaghazben qaptauly jýgimizge synay qarap.
- Uniyversiytetke,- dedik biz jamyray.
- Tórt jýz bola ma, brat?
- Bolady. Bagajdy ash. Zattardy artyna salayyq.
- Qazir, - dedi de bagajyn ashty. Biz gýrsildetip kitaptardy qoyyp jatyrmyz.
- Búl ne, brat? - dedi qyzyghyp.
- Kitap qoy.
- K-i-t-ә-ә-ә-ә-p? Myna zamanda kitap oqityn adam qaldy ma ózi? -dedi kәdimgidey tanghalyp.
- Kerek qylghan adam oqidy ghoy, - dedim.
- A, oqysa bopty әiteuir. Ózimiz kýnige bazargha tauar tasimyz. Sosyn ghoy súrap jatqanym. Ayyp bolmasyn, brat, - dedi. Bәrimiz kólikke jayghastyq. Júqa ghana qar japqan jyltyr jolmen eski mәshiyne aghyzyp keledi. Qasymdaghy ekeu ótetin sharany talqylap otyr. Olar «slaydty qalay ainaldyramyz, dayyn proektory bar ma, býgin ekzistensiyalyq analizdi oqimyz ba, SADUM jayly әngime qashan aitylady» degen siyaqty spesifikalyq temalardy qozghap otyr. Taksiyshi ainagha qayta-qayta qarap bizdi baghyp otyr. Múndaghy әngimening oghan bir qyzyq bop estilip jatqanyna kýmәnim joq. Tayghanaq jolgha jiti qarap, bir jaghynan biz jaqqa da qúlaghyn týrip ólip barady. Emine tyndasa da eshtene týsinbey sharshap ketti bilem, bir kezde ainagha qarap maghan til qatty.
- Brat, bú jaqtyng adamyna úqsamaysyndar. Qaydan keldinder?-dedi.
- Almatydan.
- Jәishә keldinder me?
- Kitaptyng prezentasiyasy bolady. Sony ótkizuge keldik.
- Brat, ózing ne júmys isteysin, eger qúpiya bolmasa? – dedi. Ne derimdi bilmey bógelip qaldym. Bú súraqqa ne deuim kerek? Ne júmys isteymin men osy? Mekteptegi apayy ortanshy úlymnan «Ákeng ne júmys isteydi?» dep súrasa, balam «Ákem, feysbukte júmys isteydi» degen edi qay bir jyly. Sol esime týsip ketti. Yaryy zikrispin desem әngime taghy kóbeyedi. Kitap jazyp satamyz degen jauap ózime únamay túr. Ýnsiz otyryp qaldym. Shopyr bala shydamy tausylyp:
- Brat, súraghym únamay qaldy ma, ne? – dedi.
- Jo-joq, jaqsy súraq. Prosto saghan qalay aitsam eken dep qinalyp otyrmyn.
- A, ne týsinuge sonshalyqty qiyn ba júmysyn?
- IYә, dayyndyghy joq kisige biraz auyrlau tiyedi, - dep odan sayyn qyzyqtyryp qoydym.
- Ne júmys ol sonsha?
- Oilanushy! – dep taban astynda suyryp saldym, ghayyptan ilihәm alghan әulie qúsap. Kýtpegen jerden sanq etkizgen jauabym ózime qatty únap ketti. Taksiyshi jigit qasyn kerip, ainagha ýnilip:
- Oilanushy? Ol ne taghy? Sonday da júmys bola ma? - dep qaytalap súrady.
- IYә, bolady.
- Naqty ne isteysing sonda?
- Jatyp alyp oilanamyn.
- Tek oilanasyn, boldy ma? Basqa eshtene istemeysing be?
- IYә. Oyau jýrsem boldy oilana berem. Sonyng ózi júmys qoy!
- Sonda qalay, oilanghanyng ýshin saghan aqsha tóley me?
- Álbette tóileydi. Tólemese bala-shagha ashtan qatpay ma?
- Qansha tóleydi sonda? - dedi tanghalyp. Ángimening eng qyzyq jerge kelgenin týsindim de, erekshe ekpinmen 850 myng tenge, - dep qoyyp qaldym. Sol, sol-aq eken, ol sh-i-i-i-i-i-i-iy-q etkizip tormyzdy basyp kep qaldy. Jep-jenil mәshiyne jyp-jyltyr joldyng ýstinde ysqyryp, ysyldaghan kýii syrghanap kete bardy. Jәy ghana syrghanaghan joq. Dúrysy jol ýstinde shyr kóbelek ainaldy. Abyroy bolghanda asfalitta bizden basqa eshkim joq edi. Mәshiynesi múzdyng ýstinde ainalyp, ainalyp, ainalyp baryp joldyng shetine baryp yrs etip túrdy da qaldy. Oqys oqighadan shoshyp ketken bәrimiz qattyq ta qaldyq. Kólik audarylmay aman túr. Qoryqqannan eki nókerim tilderin jútyp qoyghan siyaqty. Ýn joq. Esesine taksiyshi tayghanymyzgha týk te mәn bergen joq.
- Bratan, qaytalap aitshy, qansha dedin?- dedi dausyn nyghyzdap.
- Segiz jýz elu myng tenge, - dedim baysaldy týr kórsetip.
- Bi-bi-bir aigha ma?-dep kekeshtene til qatty.
- Iә da.
- Bratan, milliongha juyq jalaqy tóleytin bolsa sen tr-u-u-u-u-ba oilanyp qoyatyn shygharsyng onda? – dedi shәpkisin bir kiyip, bir sheship.
- Endi múrshamyzgha qaray oilanamyz ghoy.
- Sonda ne jayly oilanasyn? Aytsay biz de ýiimizde oilanyp jatyp million tabayyq.
- Oilanghanda bylay. Adamda erkindik bar ma? Taghdyrym kimning qolynda? Eriksiz tuu men eriksiz óluding arasynda ne aiyrmashylyq bar? Búl ghalam jaralmastan búryn qayda bar bolyp túrdy? Mahabbattyng mәni ne? Jýrekting kózi degen ne? Adamnyng bar bolyp kórinui qay qasiyetine tәueldi? Ólmesten búryn qalay óluge bolady? Aq ólim dep neni aitady? – dep shúbyrta jóneldim. Sóittim de onyng ainadaghy týrine qaradym. Auzy ashylyp mәngirip otyr. Qos janarynyng qarashyghy orbitasynda ainalyp jýr eken. Sәlden song esin jinap:
- Mә, bratan, sen adamdy jyndy qyp qoydyng ghoy, ә? Búl súraqtardy qaydan tauyp aldyn? Nege múnday ujas súraqtar jinap alghansyn? Ne keregi bar búlargha oilanyp? I, voobshe osyghan bola aqsha tólep jýrgen qanday jyndy? – dedi entigip.
- Inim, saghan bir súraq qoysam bola ma?
- Bolady, brat, súray ber, - dedi azdap ýreylenip.
- Osy sen әiteuir bir kýni ólesing ghoy? Solay ma?
- Endi shaytan emespiz ghoy. Ajal kelse luboy adam óledi. Biraq óledi ekenbiz dep jata bermeysing ghoy, dúrys pa? Tiri adam tirshiligin isteydi degen siyaqty, - dep keldi de sózining ayaghyn estirtpey jútyp jiberdi.
- Sen naqty súraqqa jauap bershi. Óletinindi anyq bilesing ghoy?
- Endi qashan óletinimdi bilmesem de, әiteuir bir kýni óletinimdi bilem ghoy endi adam bolghasyn, - dep jýni jyghyla jauap berdi.
- Súraq mynau: Adam ne ýshin óletinin aldyn ala biledi? Jan-januar nelikten óliminen beyhabar? Adam úrpaghy nelikten ajaldy tirshilik iyesi ekenin әuelden bilip jýredi? Nelikten onday qasiyetke ie boldy? Onyng hikmeti ne? Ne bolmasa óletinindi aldyn ala bildirip qonmen Qúday senen ne tilep túr qazir? – dedim nyghyz pishinde. Osy súraq qoyylghanda beyne bir basynan balghamen bir qoyghan adam qúsap, shopyrym esengirep otyrdy da qaldy. Biraz ýnsizdikten son:
- Bratan, shynymdy aitsam oilanbappyn búghan. Aqylyma eshtene keler emes. Biraq rasymen de solay iyә? Adam ghana biledi ghoy óletinin. Malgha bәribir, jayylyp jýre beredi. Semirse soyyp alamyz, - dedi de tura bir dәmdi soghym jep otyrghanday raqattana bir jútynyp aldy.
- Endi oilanyp osynyng jauabyn tappaysyng ba? Jauabyn neghúrlym tez tapsan, it tirshiliging tamasha taghdyr somdap, otbasyng qútty mekenge ainalyp sala beredi.
- Da? Solay ma, brat? M-ә-ә-ә, men qansha oilansam da myna súraqtyng jauabyn taba almaytyn siyaqtymyn. Brat, ózing aityp jibersey, biz ne ýshin óletinimizdi bilip jýrip ómir sýremiz? Onyng ne keregi bar?-dedi sharasyz hәlde.
- Aqshasyn tóleseng aitam, - dedim. Ázil ekenin birden týsindi de:
- Bratan, bazar joq. D-e-e-e-stiytilni (oryssha Deystviytelino degeni bolsa kerek) oilanyp qoyady ekensin. Million tóleytindey jóni bar eken. Múnday súraq qoyatyn adamdy ómirimde birinshi ret kezdestirip túrmyn. Qazir eshkim onday súraqqa basyn qatyrmaydy ghoy. Bizding eng kóp súraytynymyz «qanshadan bop jatyr» degen súraq qoy, - dep aghynan jarylyp, bir kýlip aldy.
- Onda aida kólikti. Isimiz qalyp barady. Jaqsylap jetkizseng taghy da 2 million dollardyng әngimesin tegin aityp berem, - dedim. Kólik qayta qozghaldy. Osydan song әngimening tyghyny atyldy. Uniyversiytetke jetkenshe bizding qysqa-qysqa shyryndy qissalargha qayta-qayta basyn shayqap, auzyn ashyp, kózin júmumen boldy. Ózi de aghynan aqtarylyp otbasylyq ómiri jayynda aityp qoyady. Osylaysha dittegen jerge jettik. Qos nókerim kitaptardy týsirip jatyr. Kelisken 400 tengesin úsyndym. Alugha ynghaysyzdanyp, qipaqtap qaldy da:
- Bratan, senen aqsha alghan úyat siyaqty birtýrli. Negizi búnday ispen ainalysatyn adamdardan aqsha alghan dúrys emes shyghar iyә? – dedi ekzistensiyasy tirilip.
- Joq-ey, qaydaghy saghan? Kerisinshe bizden aluyng kerek. Sebebi ailyghym 850 myng tenge ghoy, -dedim. Ol qarqyldap kýlip jiberdi de enbek aqysyn lyp etkizip qaltasyna sýngitip jiberdi.
- Al, davay, bratan, sәttilik obshym. Basa berinder. Biraq sening professiyana destiytilni riza boldym she. Biz tannan keshke deyin tynbay taksiyletkende aiyna 150 myng zorgha tabamyz ghoy. Sen siyaqty jatyp alyp oilansaq ólip qalatyn shygharmyz. Bizding de ornymyzgha jaqsylap oilana beresing ghoy. Maghan jasyl túlparym aman bolsa sol da jetedi – dedi de eski mәshiyesin sipalap, sýrtip-sýrtip qoydy. Sosyn bizben qúshaqtasyp qoshtasyp, bazar jaqqa qaray zaulay jóneldi.

Sanjar Kerimbaydyng facebook paraqshasynan

Abai.kz