Bayaghyda Qazaq ýshin "jer dauy" men "jesir dauy" - kezek kýttirmeytin mәsele bolghan edi. Býginde jesir eshkimge kerek emes, eshkim "jesir dauy" dep bas qatyrmaydy... ol týsinikti... maqúl delik, uyljyghan qyz-qyrqyn órip jýrgende jesirdi eshkim kerek qylmasyn...
Jerdi she?
Osy býgingi qazaqqa Jer kerek pe?
"Kerek!.." dersizder. "Jer ýshin jan berip, jan alamyz!.." dersizder. "Jer satylmasyn, jalgha da berilmesin!.." dersizder.
Biraq "jer jekemenshikke satylady" dep bizding "bilikti" biylik jarlyq shygharghan sonau 2000-shy jyldary jekelegen qogham belsendileri әr-әr jerden qarsylyq bildirip, "jer satylmasyn!" dep "listovka" taratqannan basqa, eshtenege kýshi jetpedi.
Óitkeni negizgi kýsh - halyq әli "úiqyda" edi...
Odan keyin...
Jerimiz "ústaghannyng qolynda, tistegenning auzynda" - kimning qolynda biylik bar, baylyq bar, sonyng jekemenshigine - tiyn-tebenge satylyp kete bardy. Halyq 5 eshki, 10 qoy, 2 siyryn jayatyn jer tappady. Jalghyz kýnkóris kózi - malyn satyp, qalagha aghyldy...
Bizding toyymsyz da toghyshar biylik basyndaghy bayshykeshter myndaghan, jýzmyndaghan gektar jerdi tiyn-tebenge satyp alyp, jer iyelenushi - "latifundist" bop shygha keldi. Endi olargha búl da azdyq etti. Shóp qoryghan itter ol jerlerdi ne ózderi iygermedi, ne ózgelerge iygertpedi, jerine qarasha halyqtyng bes qoyy kirip ketse, basyna әngir tayaq oinatty. Jayqalghan iyen tegin shalghynyn jýz myndaghan tengege satty...
Biraq toyymsyzdar oghan da toymady.
Esterinizde bolsa, qatelespesem, 2007-2008 jyldary "oybay, Qytaygha 1 mln ga jer satpasaq, ashtan ólemiz..." dep bilgir biylik jar saldy.
Taghy da kózi ashyq qogham belsendileri "bolmaydy!.." dep shyryldady.
Halyq әli de qalyng úiqyda edi...
Jerdi Qytaygha satu turaly biylikting shalajansar jobasy kýshine ene bastaghanda, 2016 jyly ghana halyq "oybay-au, ne deyd???!!!..." dep basyn kóterdi. Jer-jerden búrq-sarq etken halyqtyng ashuly bas kóteruleri qazaqtyng oyanghanyn kórsetkendey boldy.
Jer dauy - onay dau emes ekenine biylikting kózi jetkendey boldy ma, әlde halyqty aldap-sulap, әdemi ertegi aityp qayta úiyqtata túrayyq dedi me - amalsyzdan moratoriy jariyalaugha mәjbýr boldy.
Bir-birin mәre-sәre qúttyqtaghan halyq "búghan da shýkir" degendey, ózderining birikse kәdimgidey kýsh ekenine quanghanday bir qopandap qaldy...
Odan beri zu etip eki jarym jyl ótip ketti.
Endi eki jarym-aq jyl uaqytymyz bar.
Moratoriy merzimi bitedi.
Sosyn ne bolmaq?..
Jer dauy jalghasa bermek pe, әlde QAZAQ JERIN, OTANYN satudan, saudagha saludan, satqyndyqtan tyyatyn týbegeyli berik sheshim shyghyp, soqyrgha tayaq ústatqanday naqty zang qabyldana ma?
Auylsharuashylyq maqsatyndaghy egistik, jayylymdyq maqsatta qoldanylatyn myndaghan gektar jerler ne sebepti jeke túrghyn ýy qúrylysyn jýrgizetin jerlerge ainalyp shygha keldi? Ýkimetten tiyn-tebenge satyp alyp, sotyqtargha bólip, әr sotyghyn onmyndaghan dollargha satyp otyrghandar kimder? Olar - әriyne auyl, audan, oblys әkimderi jәne basqa da "shópke tysharlar". Búlar qashan toyady??? Siz qashanghy qara nangha zar bop jýrmeksiz??? Úlan-baytaq qazaq jerinen eki auyzdyq baspana salatyn 6 sotyq jer búiyrmay, qashanghy "qanghyghan qazaq" bop jýrmekpiz???
Jer iyesi - sol jýzmyndaghan gektar jerdegi taudyng da, tastyng da, orman-toghaydyng da, ózen-kólding de iyesi ekeni týsinikti. Sonda Qazaq jeri búlargha ata-babasynan qalghan múra ma???
Ne egin ekpese, ne mal baqpasa, egem degen adamgha ekkizbese, bagham degen adamgha baqqyzbasa, ol jerdi jambasyna basyp otyryp-otyryp, endi Qytaygha satpaq pa??? Moratoriy merzimi bitken song jer taghdyry ne bolmaq???
IYgerusiz jatqan jerlerdi memleketke qaytarudyng joldaryn qalay qalyptastyrugha bolady?
Bankte kepilde túrghan, ne iyesi joq, ne bank iygere almay, jambasyna basyp otyrghan jerlerdi halyqqa (memleketke) qaytarudyng mehanizmderin qalay jasaugha bolady?
Auylsharuashylyq jerlerin poligongha ainaldyrghan súmdardyng súrqiya zandary she, qayta qarala ma?
Naqty úsynys, talaptar zang shygharushy organgha joldanatyn bolar? Olar qolday qoyar ma eken? Qoldamasa, ne isteymiz?..
Tym bolmasa Jer mәselesinde biylik halyqpen bir baghytta, bir maqsat, bir mýddede bolady dep sengimiz keledi. Ol ortaq maqsat - qanday jaghdayda da Qazaq jerin, Otanymyzdy qorghau. Bәrinizge sәttilik, tabys tileymin!

Sәule Ábildahanqyzynyng facebook paraqshasynan

Abai.kz