Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 3021 0 pikir 1 Sәuir, 2011 saghat 05:41

Dinara Mynjasarqyzy. Bashqúrt jastary taghy bas kóterdi

Bashqúrt jastary elding tәuelsizdigine núqsan keltiretin jayttargha alandaushylyq bildirip, alangha shyqty. Olar byltyr da Mәskeuding ortalyqtandyru sayasatyna narazylyqtaryn ashyq kórsetip, bashqúrt tilindegi bilim oshaqtarynyng jabylyp jatqandyghyna júmyla dabyl qaqqan bolatyn.
Bashqúrt jastarynyng óz elinin, tilinin, últynyng naghyz patriottary ekendigine bizding de kózimiz jetken. Gazetimizding redaksiyasyna at basyn búrghan bir top bashqúrt jastary Kremliding ozbyr sayasatyn synap, jergilikti halyqtyng býgingi hal-ahualyn pash etken edi. Olar qanshama ret qysastyq kórse de, bashqúrt últy ýshin keudesin oqqa da tóseytindigin jayyp salghanda, ishtey riza bolystyq. Sebebi Bashqúrtstan memleketining býgingisine bas auyrtyp, ertenin oilaytyn da osy jastar.
Jaqynda bashqúrt jastary, studentter bashqúrt tili men mәdeniyetining shektelip jatqandyghyna narazylyq retinde ashtyq aksiyalaryn bastap, sheru ótkizetindikterin jariyalady. Bashqúrt elining tәuelsizdigin saqtap qalu ýshin jinalghandar qoldaryna "Tili joqtyng - eli joq!" degen úrandy kóterip shyghypty.

Bashqúrt jastary elding tәuelsizdigine núqsan keltiretin jayttargha alandaushylyq bildirip, alangha shyqty. Olar byltyr da Mәskeuding ortalyqtandyru sayasatyna narazylyqtaryn ashyq kórsetip, bashqúrt tilindegi bilim oshaqtarynyng jabylyp jatqandyghyna júmyla dabyl qaqqan bolatyn.
Bashqúrt jastarynyng óz elinin, tilinin, últynyng naghyz patriottary ekendigine bizding de kózimiz jetken. Gazetimizding redaksiyasyna at basyn búrghan bir top bashqúrt jastary Kremliding ozbyr sayasatyn synap, jergilikti halyqtyng býgingi hal-ahualyn pash etken edi. Olar qanshama ret qysastyq kórse de, bashqúrt últy ýshin keudesin oqqa da tóseytindigin jayyp salghanda, ishtey riza bolystyq. Sebebi Bashqúrtstan memleketining býgingisine bas auyrtyp, ertenin oilaytyn da osy jastar.
Jaqynda bashqúrt jastary, studentter bashqúrt tili men mәdeniyetining shektelip jatqandyghyna narazylyq retinde ashtyq aksiyalaryn bastap, sheru ótkizetindikterin jariyalady. Bashqúrt elining tәuelsizdigin saqtap qalu ýshin jinalghandar qoldaryna "Tili joqtyng - eli joq!" degen úrandy kóterip shyghypty.
Bashqúrtstandaghy sayasy jaghdaydy uysynda ústap kelgen Resey biyligi songhy kezde oryn alghan tótenshe jaghdaylardyng saldarynan birshama uaqyt alystap ketken-di. Búl kezde olardyng isi Domodedovo әuejayyndaghy jarylysty jasaghan qanisherlerdi izdeumen jәne orys әsireúltshyldarynyng Kavkaz ben Orta Aziya migranttaryna qarsy shabuyldy úiymdastyruyn tarazygha salumen boldy. Osynday auyr oqighalardan keyin Resey Federasiyasy qol astyndaghy memleketter men últtardyng tynyshtyghyn saqtaugha beldi bekem buyp, birqatar sharalardy pysyqtay bastady. Resey preziydenti D.Medvedev Ufada Qauipsizdik kenesining otyrysyn ótkizip, últaralyq kelisimdi kýsheytu mәselesin ortagha saldy. Búl jiyngha ýkimetting rúqsatyn alghan azamattyq qogham ókilderi ghana jiberilip, Bashqúrtstan jastar úiymynyng belsendi mýshelerine esik jabyq boldy. Medvedev qazirgi kezde Reseyde auyzbirshilikting azayyp ketkendigine ekpin týsire kele, Reseydegi әrbir azamattyng orys tilinde sóileui manyzdy ekenin, elding birligi ýshin birynghay mәdeniyet boluy kerektigin basa aitqan. Alayda osy kezdesuden ýsh kýn búryn "qauipsizdik pen tynyshtyqty saqtaymyz" degen sayasatyn astyrtyn jýrgizuge peyildi alyp imperiya ózining qauipsizdik kýshteri arqyly Bashqúrtstanda islamshyl ekstremister degen kýdikpen 4 adamdy qamaugha alghan-dy. Osy әreketterinen keyin "Árbir azamat orys tilinde sóileui qajet" degen Medvedevting sózi de, ózi de bashqúrt jastary ýshin әzireyildey kóringeni ras.
Bashqúrt Jastar odaghynyng belsendileri nauryzdyng 3-inen bastap narazylyq aksiyasyn bastady. Olar bashqúrt últshyldaryna qarsy polisiyanyng qysymyn toqtatudy, óz úiymdarynyng belsendilerin qamaudan bosatudy talap etip otyr. Bashqúrt Jastar odaghynyng búrynghy jetekshisi Artur IYdelbaev pen úiym belsendisi Ayrat Dilmúhammedov alayaqtyq jәne ekstremizm aiyptary boyynsha tútqyndalghan. Bir aptanyng ishinde ashtyq aksiyasyna 150 adam qosylyp, narazylyq sharasyn birge jalghastyrdy. Tek Bashqúrtstan preziydenti Rustam Hamitovtyng tikeley aralasuynan keyin, sharany úiymdastyrushylar nauryzdyng 13-inde ashtyqty uaqytsha toqtatqan edi. Biraq jastar úiymy nauryzdyng 23-inde talaptary әli oryndalmaghanyn jariyalap әri ózderine qoldaushylar jinau maqsatynda sheruler ótkizumen qatar, sәuir aiynda ashtyq aksiyasyn qayta bastaytyn josparlary bar ekendigin mәlimdedi.
Bashqúrtstan Jastar odaghynyng qazirgi jetekshisi Florid Bagaev: "Ufada, nauryzdyng 25-inde ótken alghashqy sherude ýkimetten jәne qauipsizdik qyzmetterinen etnikalyq toptar men músylman jetekshilerin óz jayyna qoydy talap ettik. Olargha qarsy qudalaulardyng toqtatyluyn súradyq", - deydi. Onyng aituynsha, qauipsizdik kýshteri bashqúrt mektepteri men gazetterine baryp, olardy "ekstremistik veb-sayttargha kirip otyr" dep qara kýie jaghyp, aiyptaghan. Búl - onsyz da bashqúrt tilinde bilim beretin mekemelerding júmysyna shekteu qoyyp, bashqúrt tilinde habar taratatyn aqparat qúraldaryn túnshyqtyrudyng bir joly ispettes. Býgingi bashqúrt jastary 1993 jyldan beri Bashqúrtstan preziydenti qyzmetin atqarghan Múrtaza Rahimovtyng byltyr shildede kenetten ornynan alynuyndaghy basty sebepti osydan kóredi. Óitkeni Rahimov biyligi túsynda bashqúrt últjandylary memleket tarapynan qoldaugha ie bolghandyghyn eshkim úmyta qoyghan joq.
Reseyding oppozisiyalyq sayasatkeri Vladimir Ryjkov: "Eng basty iydeologiya - Putinning imperiya qúryp jatqandyghy. Búl eldi qúrtady. Tatarstan, Bashqúrtstan jәne Yakutiya - imperiyanyng provinsiyalary siyaqty" degen payymyn úsyndy. Shynynda da, Reseydegi ýkimetter men respublika basshylary Kremli biyligining aitqanyna ilanyp, aidaghanyna kónip jýr. Tipti Bashqúrtstannyng jana preziydenti Rustam Hamitovting de ashtyq jariyalap jatqan studentter talabyn orynday almauy, jastargha qolúshyn beruge әreket etpeui, onyng әlsizdigin anyq kórsetti deydi sarapshylar.
Songhy jyldary Mәskeuding Reseydi birtútas memleketke ainaldyru sayasatyna kýsh salyp jatqany belgili. Tipti Resey Ghylym akademiyasynynyng zanger-mamany Mehty Sharifovting osy mәselege qatysty jasaghan saraptamasynda "aymaqtaghy biylikterde eshqanday qúrylymdyq mýmkindikter bolmaydy jәne jergilikti azamattyq toptar sheshim qabyldau sharalaryna qatysa almaydy" delingen. Sebebi 2004 jyly Putin federasiya basshylaryn saylaudy alyp tastap, aimaq jetekshilerin Kremli taghayyndaytyn jýie engizgen bolatyn. Nәtiyjesinde aimaq basshylaryn, salyq, prokuratura, polisiya, týrme, bәri-bәrin Mәskeu qatang qadaghalauynda ústamaqshy. Múnday kezde jergilikti qúrylymdar men últtardyng óz pikirin emin-erkin jetkizui de qiyngha týsetini sózsiz.
Soghan qaramastan, bashqúrt últynyng jastary tili, dini, últy ýshin ashtyq aksiyasyn jalghastyra týsetindigin ashyq aitty. Biraq olardy qorghap qaluy tiyis memleket basshylary men qoghamdyq úiymdar bas kótere me, joq pa, ol jaghy kýmәndi.

«Týrkistan» gazeti

0 pikir