Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Biylik 6283 0 pikir 17 Qyrkýiek, 2018 saghat 11:35

Tәuelsizdik jyldaryndaghy diny ahual

Tәuelsizdik jyldarynda elimizde oryn alghan kýrdeli sayasi-ekonomikalyq janarular men ózgeruler aghymynda memleket biyligining qaynar kózi bolyp tabylatyn halqymyzdyng ruhany ómiri men diny kózqarastary da bir jaghynan tolyghyp, al endi bir jaghynan әraluan baghyttar boyynsha damyp, býgingi kóptegen etnikalyq toptar men týrli dinderdi ústanatyn zayyrly Qazaqstan qoghamy qalyptasty. Jogharyda aitqanymyzday, halyqsyz biylik bolmaydy, al – dinsiz halyq bolmaydy. Halyqtyng tútastyghy men dinning tútastyghy jәne memleketting tútastyghy arasynda tikeley tәueldi baylanys bar ekenin eskerelik. Kóptegen etnikalyq toptar men diny senimderden qúralghan bizding qoghamymyzdaghy ótpeli kezende din ataulynyng memleketting ishki túraqtylyghy men qauipsizdigin qamsyzdandyrudaghy róli, óndirushi kýsh bolyp tabylatyn halyqty úiymdastyru qúdireti, halyqaralyq qatynastardaghy salmaghy jәne elimizding bolashaghy men bayandylyghyna tikeley әseri óte anyq kórinis berdi.
Memleket – din qatynastarynyng kýrdeliligi men manyzdylyghyn týsinu ýshin aldymen elimizdegi diny ahualgha sholu jasayyq:
1. Tәuelsizdik jyldaryndaghy diny ahual
Elimizde negizinen basty eki din bar desek bolady. Olar – islam jәne hristiandyq. Islam dinin ústanushylar halyq sanynyng shamamen 67-70 payyzyn qúraytyn 24 etnikalyq top. Respublika halqynyng 58 payyzy qazaqtar jәne olargha qosa oighyr, tatar, ózbek, týrik, kurd, dýngen, sheshen, әzirbayjan, bashqúrt, ingush, balkar qatarly bauyrlas halyqtar týgeldey islam dinin jәne onyng ishindegi sýnny (sunniyt) jolyn ústanady. Tek, әzirbayjan jәne kurd halyqtarynyng bir bóligi men shaghyn irandyq top ghana shigha (shiiyt) jolyn ústanady. Býginge deyin kóp bilinbeytin shighalar, әsirese, IV Kәrim Aga Hannyng (1936- ) elimizge jasaghan saparlary jәne «Halyqaralyq tau uniyversiytetinin» Qazaqstan bólimshesining ashyluy arqasynda songhy jyldary elimizde ýgit-nasihattaryn kýsheyte týsude. 2004 jyldyng basyndaghy derekterge qaraghanda elimizde 1648 músylman diny birlestigi uә 1534 meshit júmys isteydi. Osy arada islam dinining Qazaqstannyng negizgi dini ekenin jәne halqymyzdyng tarihynda ýilestirushi, úiymdastyrushy hәm biriktirushi kýsh retinde eng manyzdy oryn alghanyn atap aituymyz kerek...
Qazaqstandaghy ekinshi oryndy din hristiandyqtyng býgingi ahualy islammen salystyrghanda tym kýrdeli. Bizdegi hristiandyq (mәsihshildik) aluan týrli konfessiyalar men sektalardan qúralghan jәne bir diny ortalyqqa baghynbaytyn bytyranqy kórinis beredi. Hristiandardyng basym kópshiligi slavyandyq pravoslavie baghytynda. 1956 jyly respublika kóleminde 55 pravoslavie jamaghaty (prihod) bolsa, býgingi kýni 240 diny birlestik uә 8 monastyr júmys isteydi. Qazaqstandaghy pravoslavie shirkeuining tikeley Mәskeu Patriarhtyghyna jәne Qasiyetti Sinodyna baghynatyn mitropolittik dengeyindegi bólim ekenin eskerelik...
Hristiandyqtyng elimizdegi ekinshi tarmaghy katolisizmdi ústanatyn shaghyn top. Olardyng ózi eki topqa bólinedi: Rim katolik shirkeui jәne Grek katolik shirkeui. Búl eki shirkeu negizinen Astana, Almaty jәne Qaraghandy qalalarynda belsendi júmys isteude. Respublika kólemindegi katolik jamaghattardyng sany 38, diny birlestikter 80 mólsherinde. Shetelderdegi katolik shirkeuleri, әsirese Vatikan jәne AQSh-ta ornalasqan katolik úiymdary Qazaqstanda missionerlik is-әreketterdi belsendi týrde jýzege asyryp keledi. Býgingi kýni elimizde materialdyq qamsyzdandyrylghan 150 sheteldik katolik missionerding (resmy tirkelgenderi ghana – M.B.) toqtausyz ýgit-nasihat júmystarymen shúghyldanyp jatqanyn aitsaq jetkilikti. Sonymen qatar katolikterding Qaraghandy, Astana, Pavlodar qalalarynda diny oqu oryndary men basylymdary bar ekenin aita ketelik.
Hristiandardyng sany az bolghanymen eng kóp tarmaqqa bólingen toby – protestanttar. Qazaqstandaghy eng basty protestant shirkeuleri Evangeliyalyq hristian-baptister, jetinshi kýnning Adventisteri jәne Luterandar. Elimizdegi baptisterding sany 10-15 myng adam, degenmen olardyng jamaghattarynyng sany 300 mólsherinde. Keybir baptist toptardyng resmy organdarda tirkeluden bas tartyp kele jatqanyn da eskergen jón. Luterandardyng ortalyghy Astana qalasynda ornalasqan, 70-tey diny jamaghattary bar, negizinen nemister arasynda kóp taralghan. Adventisterding de ortalyghy Astana qalasynda. Osy atalghan protestant mәzhәbtary (konfessiyalary) elimizde tek ótken ghasyrda ghana payda bolghany, Kenes biyligi kezinde (1917-1991) qonys audarghan kelimsekter arqyly elimizge kelgeni belgili. Jana elordamyz Astananyng diny ortalyq retinde tandaluy osy shirkeulerding ortalyq jәne soltýstik aimaqtarda etene júmys isteuine mýmkindik berude.
Protestanttyqtyng jana formalary, әsirese, tәuelsizdik jyldarynda elimizde óte belsendi missionerlik is-qimyldardy jýzege asyryp, bir sypyra azamattarymyzdy óz qataryna tarta bildi. Olar negizinen AQSh-ta ornalasqan protestant missioner úiymdary. Elulikter, Metodister (Birikken Metodist shirkeui – AQSh, Florida uilayaty), Mun sektasy (Ontýstik Koreya), Mennondar, Presviyteriandar (AQSh), Jana apostoldar shirkeui (AQSh), Álemdik Qyrman Shirkeui (AQSh, Kolorado uilayaty), Qojayyndar shirkeui (AQSh, Florida uilayaty), Agape, Jana ómir shirkeui, Izgi habar, IYehoua kuәgerleri (AQSh) t.t. Elimizde protestanttyqtyng 20 shaqty sektasy jәne mynnan astam diny birlestikteri men qoghamdarynyng qyzmet etip jatqany biraz nәrseni anghartsa kerek. Kýn sayyn shetelderdegi protestant shirkeulerining jana tarmaqtary elimizge missionerlerin jóneltude. Olardyng eng basty maqsaty – Qazaqstandy injildendiru (evangelizasiya) jәne qazaq halqyn týgeldey óz nanymdaryna inandyru bolyp tabylady. Osy arada AQSh-taghy diny fundamentalizmning negizin qalaghan protestant shirkeuleri ekenin este saqtaghan jón...
Qazaqstanda músylmandar men hristiandar jalpy halyqtyng shamamen 97 payyzyn qúraydy. Búlargha qosa elimizde kóptәnirli (poliyteistik) jәne ateistik baghyttaghy nanymdardy ústanatyn shaghyn toptarmen qatar birtәnirli (monoteist) yahúdiylik (iudaizm) dinining uәkilderi de bar. Ásirese, yahúdiyler (evreyler) men olardyng diny birlestikterining sany tәuelsizdik jyldarynda shekten tys artqan. Tәuelsizdikke deyin birde bir diny úiymy bolmaghan yahúdiylerding býgingi kýni 25 diny birlestigi jәne barlyq oblys ortalyqtarynda derliktey sinagogalary júmys istep jatyr. Ortalyq Aziya boyynsha eng ýlken sinagoga juyrda Astana qalasynda ashylghan. Izraiyl, AQSh jәne ózge elderdegi bas ravvinder elimizge jii kelip, resmy adamdar, kәsipkerler jәne jamaghat uәkilderimen kezdesuler ótkizude. Qazaqstan yahúdiyleri qúryltayy «Shalom» dep atalatyn gazet shygharady. Yahúdiylerding elimizde sanynyng artuy jәne diny is-sharalarynyng búdan da damuy kýtilude...
Songhy jyldary elimizde ýgit-nasihat júmystaryn kýsheytken dәstýrli emes diny aghymdar qatarynan «Sayntologiya shirkeui», Bahaizm, Qadiyaniya (Ahmadiya), Krishna qoghamy, Satanizm, Vissarionstvo shirkeui siyaqtylardy ataugha bolady.

2. Memleket jәne din qatynastary
Qazaqstan Respublikasy Ata Zanynda kórsetilgendey zayyrly memleket bolghandyqtan, tәuelsizdikten keyingi jyldary memleket organdarynyng diny úiymdardyng júmystaryna baqylau funksiyasynan tys tikeley aralaspaghany belgili. AQSh memleket basqarmasynyng «Demokratiya, adam qúqyqtary jәne enbek burosy» jariyalaghan «Qazaqstan – halyqaralyq diny bostandyq esebi» (2002 j.) de osyny rastaydy. Alayda, jogharyda aitqanymyzday, din memleketti qalyptastyratyn negizgi әleumettik instituttardyng bastylarynan jәne azamattyq qatynastarda manyzdy ról atqaratyndyqtan memleket úiymdary men qúrylymdarynyng ishinde din salasymen júmys isteytin mekemeler uә organdar boluy zandy. Osy orayda QR Ýkimeti qaramaghynda diny birlestiktermen baylanystar jónindegi Kenes qúrylghan. Kenesting oblystar men Astan, Almaty qalalaryndaghy bólimsheleri tikeley diny birlestikter jәne jamaghattarmen, sonymen qatar әkimdikter, Ádilet ministrligining tirkeu qyzmeti, Ishki ister ministrligine qarasty mekemeler, Últtyq qauipsizdik komiyteti, Mәdeniyet ministrligi siyaqty qúzyrly mekemelermen etene baylanys jasaydy.
Konstitusiyamyz boyynsha ortalyghy shetelderde ornalasqan diny úiymdardyng Qazaqstandaghy basshylarynyng taghayyndaluy «tiyisti memleket mekemelerimen ýilestire otyryp» jýzege asyryluy kerek. Búl jerde de sәl oilanugha tura keletin jәitter bar sekildi. Jogharyda kórsetilgen kóptegen diny úiymdar men missionerler jәne ekstremistik baghyttaghy ziyandy aghymdardyng shekten tys qajyr-qayrat jasauy saldarynan býgingi kýni elimizdegi diny ahual asa kýrdeli qalypta desek bolady. Al, osy kýrdeli ahual ertengi kýni qanday bolmaq? Tiyisti sharalar býgin qoldanylmasa, birneshe jyldan keyin dinder arasy qatynastar qanday keyipte bolmaq? Osynday mәselelerdi oilaghan sәtte sheteldik úiymdardyng elimizdegi jýz myndaghan yaky milliondaghan azamattarymyzdyng ruhany tizginin qolda ústauy bir jaghynan «ishki isterge qol súghushylyq» bolsa, al ekinshi jaghynan әleumettik balansty tenseltetin nәtiyjelerdi alyp keletin qauipti kýsh boluy mýmkin. Búghan qosa aitpaghymyz, bolashaqtaghy preziydent jәne parlament saylaulary kezinde (qúddy AQSh-taghy siyaqty) sheteldik diny úiymdar bizdegi jamaghattary arqyly Qazaqstandaghy belgili bir túlghany yaky sayasy partiyany nemese topty qoldauy, sol arqyly memleket biyligine ie boluy da әbden yqtimal...
1992 jyly qabyldanghan «Diny senim bostandyghy jәne diny birlestikter» turaly zang boyynsha azamattar diny birlestikter qúra otyryp, úiymdasa alady. Diny birlestikterdi Ádilet ministrliginde tirkeuding ózindik sharttary bar. Búl sharttar oryndalghanda ghana birlestikter tirkeledi jәne qyzmet atqara alady. 30.01.2001 j. qabyldanghan QR «Ákimshilik zang búzushylyqtar jónindegi Kodeksi» QR sottaryna belgili tәrtip boyynsha tirkelmegen diny birlestikterding júmysyn toqtatugha nemese aiyppúl salugha qúqyq bergen. 2001 jylghy aqpan aiynan bastap Respublikamyzdyng keybir aimaqtarynda atalmysh zang búzushylyqtar oryn alyp, QR sottary tiyisti sharalardy qoldanghan. Mәselen, Qyzyl-Orda qalalyq soty 14.03.2001 j. sheshimimen belgili tәrtippen tirkeuden ótpegen «IYehoua kuәgerleri» jamaghatynyng júmysyn toqtatqan. Sol siyaqty, Atyrau oblysy Qúlsary audandyq soty 02.05.2001 j. «Iman» baptist shirkeuining júmysyn tirkelgenge deyin toqtatu jóninde ýkim shygharghan. Qúlsaryda Taraz Somalyak esimdi «Pentekostali» shirkeuining (fundamentalist baghyttaghy protestant sektasy – M.B.) qyzmetkerining resmy tirkeuden ótkenge deyin ýgit-nasihat jasauyna tyiym salynghan. Osy orayda aita ketetin bir manyzdy jәit – jogharyda keltirilgen Qyzyl-Orda qalasyndaghy «IYehoua kuәgerleri» jamaghatynyng basshylary Gýljahan Jaryqova jәne Baqyt Altaev esimdi Qazaqstan azamattary ekeni jәne olargha sot tarapynan 7,750 tenge aiyppúl salynghandyghy. Qúlsarydaghy «Iman» shirkeuining úiymdastyrushylary da Qúrmanghazy Ábdimúratov jәne Ashat Álimjanov esimdi qazaq azamattary ekeni nazar audartady. Naghyz qazaqy ortada missionerlik jasap, shetelding diny senimderin elimizde taratyp jatqan úiymdardyng qanday dәrejege jetkeni jәne qanday aimaqtardy meken etkeni biraz nәrseden habar bergendey...
Búlar siyaqty elimizde islam atyn jamylyp, әrtýrli negizsiz hәm ziyandy ýgit-nasihat jýrgizip jatqan diny aghymdar da barshylyq. Búlardyng ishinde baspasóz betinde jii atalatyny jәne qoghamdyq tynyshtyqqa núqsan tiygizushisi «Hizb-út Tahriyr» úiymy. Qúran Kәrimde «halifat qúru» turaly eshqanday mәlimet keltirilmegenine qaramastan, búl úiym Ortalyq Aziyadaghy elderding ornyna «halifalyq» memleket ornatqysy keledi. Qúran Kәrimde bayandalghan shynayy islamnyng nasihattalu dengeyining tómendigin jәne sauatty mamandar men dintanushylardyng azdyghyn paydalanghan osynday úiymdar, әsirese, elimizding ontýstik aimaqtarynda birshama jastarymyzdy qataryna qosyp ta ketti. Qyrghyzstan, Ózbekistan, Tәjikstan jәne QHR elderinde belsendi әreket jasap jatqan osynday úiymdar músylman memleketterining túraqtylyghyna ziyan tiygizumen qatar, islam dinining imidjin búzu jәne músylman jastardy dinde orny joq nәrselerge ýiretu arqyly eki ese ýlken ziyan tiygizip otyr. Ortalyq Aziyadaghy bauyrlas respublikalardyng memleket instituttary nyghayghan sayyn jәne әleumettik-ekonomikalyq ómir sýru dengeyi jogharylaghan sayyn osynday ziyandy úiymdardyng yqpaly azaymaq. Degenmen, azamattarymyzgha nening orny islamda bar, al ne nәrsening orny joq ekenin dúrystap ýiretpeyinshe qauipting aldyn aldyq deuge sirә bolmas. Sonymen qatar әlgindey úiymdardyng ataluyndaghy «islam», «Allah» sózderine mәn beruden góri, olardyng is-әreketterining islamgha qanshalyqty sәikes ekenine kónil bólgen jón. Keybir Batys elderining islam dinin búrmalau maqsatymen islam atyn jamylghan úiymdardy qúrghyzghany jәne olardy jan-jaqty qamsyzdandyryp túratyny belgili. Olar keyde «Hizb-út Tahriyr» siyaqty sayasy keskinde bolsa, keyde ardaqty ata-babalarymyzdyng esimderin óz menshigine ainaldyryp, halyqty naghyz ata-babanyng búrynghy jolyna shaqyrghansymaq bolyp jýrgen sufy tariqaty formasynda da boluy mýmkin.
Elimizdegi memleket jәne din qatynastary turasynda aita ketetin ókinishti bir mәsele – eshbir diny meyramnyng memleket dәrejeli meyram retinde bekitilmegeni. Músylmandardyng «Qúrban ait» jәne «Oraza ait» merekelerine Qazaqstanmen kórshiles elderding barlyghynda da resmy demalys berilgenine qaramastan, bizde әli seng jibiytin emes siyaqty. Juyrda saylanghan Mәjilis deputattary osy mәseleni alghashqy kezekte qarap, azamattarymyzdy qatty alandatyp otyrghan ýshbu kókeytesti mәselege dúrys sheshim tapsa iygi edi. Ótken shaqyrylymdaghy keybir Mәjilis deputattary, ishinde ózimizding qazaq azamattarymyz da bar, diny merekelerge resmy demalys beru turaly zang jobasy týskende «biz ateispiz» dep shygha kelgeni әli esimizde. Múndaghy mәsele deputattyng diny seniminde emes, oghan dauys bergen myndaghan saylaushylardyng diny seniminde ekeni әlgi azamattardy asa mazalamaghan siyaqty. Biz aluan etnikalyq jәne diny toptardan qúralghan Malayziya memleketining tәjiriybesin dúrys paydalanyp, eng bolmaghanda Qúrban aitqa ýsh kýn, al Oraza aitqa bir kýn, sonday-aq, pravoslavie shirkeuining Rojdestvo merekesine bir kýn resmy demalys bersek, búdan tek elimizge, memleketimizge payda bolatyny anyq. Ay-kýnning amanynda «halyqaralyq úiymdar synaydy» dep, baybalam salatyndar osy mәselege kelgende nege jaq ashpaydy, dep súraghym keledi.
Memleket-din qatynastarynyng ózekti bir mәselesi azamattardyng din salasynda bilim alu, oqu qúqyghyn paydalanuy. Elimizdegi «Bilim» turaly zanda búl mәsele tolyq sheshimin tapqan emes. Býgingi kýni Qazaqstanda 8 diny joghary oqu orny, 6 orta dәrejeli diny oqu orny men 3 jalpy bilim beru mekemesi júmys isteude. Joghary oqu oryndarynan ekeui músylmandardiki. Olar «Núr-Múbarak Mysyr islam mәdeniyeti uniyversiyteti» jәne QMDB qaramaghyndaghy «Imamdardyng biliktiligin jetildiru instituty». Búghan qosa 1 katoliyk, 1 luteran jәne 4 protestant oqu orny bar. Endi osy dinder men mәzhәbtardy (konfessiyalardy) ústanatyn adamdardyng jalpy sanyna shaghatyn bolsaq, san jaghynan eng az bolyp tabylatyn protestanttardyng enshisine eng kóp joghary oqu orny, al músylmandargha bolsa eng az oqu orny týsetini bayqalady. Qaytalap aitqanda, protestantizm baghytyndaghy diny birlestikter men diny oqu oryndarynyng sany bәrinen joghary...
3. Qazaqstandaghy islam mәseleleri
Qazaqstan músylmandarynyng diny isterin úiymdastyryp, diny birlestikter, meshitter jәne shetelderdegi músylman úiymdarymen halyqaralyq qatynastardy retteytin derbes mekeme «Qazaqstan músylmandar diny basqarmasy» diny birlestigi degen atpen 1990 jyly qúryldy. Oghan deyin «qaziyat» dengeyindegi diny mekeme retinde qyzmet atqarghan búl úiym býgingi kýni elimiz músylmandarynyng eng basty islamy úiymy. 2000 jylghy mausym aiyndaghy qúryltayda QMDB tóraghalyghyna bilikti ghalym, arabist jәne diplomat, professor Ábsattar Derbisәli (1947- ) saylandy. Ótken 3-4 jyl kóleminde toqyrap qalghan keybir mәseleler ong sheshimin tapty. Mysaly, Almatydaghy ortalyq meshitting ashyluy, әl-Faraby danghyly boyyndaghy uniyversiytetting ashyluy, diny basylymdardyng san jәne sapa jaghynan bir shama joghary satygha kóterilui, oblys ortalyqtary men Astana qalasynda jana meshitterding salynuy t.t.
Aldymyzdaghy uaqytta mynaday mәseleler ong sheshimin tapsa elimizdegi músylmanshylyqtyng jýielenui uә tútastanuy jaghynan ýlken jetistikterge jeter edik:
Birinshiden: Eng manyzdy problema elimizdegi músylmandardyng belgili bir jýie boyynsha úiymdaspaghanynda jәne islamy ýgit-nasihattyng dinimizding negizgi búlaghyna, yaghny Qúran Kәrimge tolyqqandy sәikestik qaghidasy boyynsha jýzege asyrylmauynda. Ásirese, ózge músylman memleketterinde ortalyqtary ornalasqan sufizm baghytyndaghy ezoterikalyq tariqattar uә diny úiymdardyn, qayyrymdylyq qorlarynyng belsendi qamdanysta ekenin aituymyz shart. Búlardyng ýgitteri islamnyng biregey qasiyetti kitaby Qúran Kәrimning ýkimderimen kóp jaghdaylarda qabyspaydy jәne dinge keyinnen qosylghan әr týrli negizsiz yrymdar men nahaq nanymdardy (biydghattar men húrafalardy) qamtidy. Bir úiymnyng aq degenin ekinshi bir úiym qaralap jatqan jaghdaylar jii kezigedi. Sonymen qatar, diny toptar men jamaghattardyng arasyndaghy kelispeushilikter qoghamdyq tәrtip pen halqymyzdyng bereke-birligine núqsan tiygizui әbden mýmkin. Dinge endi bet búrayyn dep jatqan keybir azamattarymyz da osynday kýrdeli jaghdaydy kórip, dinnen jerip ketetini, tipti, basqa dinderdi qabyldaytyny da shyndyq...
Ekinshiden: Islam ghylymdaryn oqytu jәne ghylymy zertteulerdi belgili bir jýiege salu mәselesi de jóndi sheshimin tapqan joq. Búl sala mamandary men islamtanushylardyn, diny kadrlardyng jetispeuining basty sebebi. Shyndyghynda oqu jýiesi men kadrlar birine biri tәueldi eki mәsele. 2000 jylghy qyrkýiek aiynda QR Syrtqy ister ministrligi músylman elderindegi diny oqu oryndarynda oqyp jatqan studentterding elimizge qayta shaqyrylatyny turaly habarlady. Týrkiya, Iran, Pәkistan qatarly elderdegi talabalarymyz elge oralyp, múndaghy uniyversiytetterge, atap aitqanda janadan boy kóterip kele jatqan «dintanu» bólimderine týsti. Oqu bazasy jәne oqytushy kadrlar mәselesi tolyq sheshilmegen osy bólimderdi bitirgen studentter naghyz dintanushy yaky islamtanushy boldy dep aitu qyiyn. Qazir de shetelderde studentterimiz oqyp jatyr. QMDB tarapynan Mysyr jәne Týrkiyagha jiberilgen bir sypyra jastarymyz bilim aluda. Alghashqy týlekter elge oralyp, meshitter men joghary oqu oryndarynda qyzmetke kirisip te ketti. Endigi mәsele, shyn mәninde din ghylymdaryn jete mengergen, kókiregi hәm kózi ashyq, osy zamanghy ghylymy jetistikterden habardar hәm zamanauy talaptargha sәikes kadrlardy dayyndau.
Ýshinshiden: Jogharyda keltirilgen birinshi jәne ekinshi problemanyng ong sheshimin tabuy músylmandardyng Qúran Kәrimdi dúrys týsinuine tikeley baylanysty. Qúrandy dúrys týsinbeyinshe islamdy týsinu mýmkin emes desek artyq aitqandyq bolmas. Qúrandy layyghynshy týsinu eki jolmen ghana bolady: 1-arabshany mengeru 2-Qúrannyng maghynasyn dúrys jetkizetin sapaly tәrjimesin jasau. Azamattardyng barlyghyn arabshagha ýiretu mýmkin emes, sondyqtan, qolymyzdan keletini qasiyetti kitabymyzdyng býgingi ghylymdar negizinde, adamzattyng órkeniyet dengeyin esepke ala otyryp jәne shynayy ghylymy jetistikter boyynsha islam tarihyna qaytadan taldau jasay otyryp audarmasyn jasau. Ókinishke qaray, býginge deyingi jasalghan tәrjimeler dәstýrli tәfsirler men audarmalardyng әserinen asa alghan joq jәne Qúranymyzdy býgingi úrpaqtargha týsindiru isinde jetispeushilikteri mol. Meninshe, QMDB-nyng aldynda túrghan eng manyzdy mindetterding biri osy mәseleni sheshu boluy kerek. Qúrannyng jana audarmasy yahúdy jәne hristiandardyn, sonday-aq sufiylerding anyzdary (israiliyat) men hiyal-ghajayyp uaqighalardan, bos senimder men ghylymgha qayshy keletin tújyrymdardan ada boluy kerek. Mýmkin osy audarma júmysyn jasau ýshin arnayy komissiya qúrylar...
Tórtinshiden: biz bir ashshy shyndyqty moyyndauymyz qajet. Ol tәuelsizdikti alghan jyldary elimizde din mәselesin jete mengergen mamandardyng bolmaghandyghy jәne memleket biyligining joghary satysynda jýrgen azamattarymyzdyng osy mәselening manyzdylyghyn jete baghalamaghandyghy. Hosh, býgingi halimiz qalay dep súraghym keledi. AQSh, Izrail jәne Europa elderindegi deputattar men joghary lauazymdy túlghalar óz dinderin tereng zerttegen adamdar jәne olardyng basym kópshiligi missioner úiymdarynyng yaky diny basylymdardyng qaqmorshysy, qúryltayshysy nemese mýshesi. Bizdegi bir jaghynan alghanda tabighy (óitkeni úzaq jyldar boyy ateist týzim tәrbiyelegen úrpaqtar) kemshilik saldarynan dinimizdi layyqty dengeyde jәne formada nasihattau júmystary iske asyrylmady, qúqyq túrghysynan alghanda zandardyng óz ishinde jәne zang men ómir arasynda kelispeushilikter payda boldy. Sondyqtan, taghy bir manyzdy problema diny qatynastardy retteytin zandardy qaytadan qarap, qajetti oryndaryn ózgertip yaky tolyqtyryp, memleket pen últ mýddesin eskere otyryp qayyra qabyldauymyz kerek.
Besinshiden: Qazaqstan músylmandar diny basqarmasynyng qúqyqtyq jәne әkimshilik mәrtebesin nyghaytuymyz kerek. Últty qúraytyn eng basty qúndylyqtyng biri din ekenin jogharyda atap kettik. Din institutynyng memleketting qalyptasuyndaghy jәne ómirding ózge de salalaryndaghy manyzdylyghyn bayandadyq. Demek, osynday manyzdy salagha memleket beygham qaray almaydy. Biz Konstitusiyamyzda kórsetilgen zayyrlylyq qaghidasyn qatang saqtay otyryp, halyqaralyq tәjiriybelerdi zertteu arqyly mýmkin Qazaqstangha tәn jana bir әdis tabuymyz kerek. Býgingi zandar shenberinde QMDB jәne onyng qaramaghyndaghy diny birlestikterding qúqyqtyq mәrtebeleri birdey. QMDB-nyng diny әdebiyetterdi qúrastyruy, bekitui jәne bastyruy, diny oqu oryndaryn úiymdastyruy, el kóleminde birkelki diny ýgit-nasihat jasaluyn qamsyzdandyruy, halyqaralyq qatynastargha shyghuy jәne Respublikadaghy atqarushy, zang shygharushy jәne sot biyligimen qatynastary jana zannamalar uә qúrylymdyq ózgerister boyynsha dúrys jolgha salynuy kerek. Osy mәseleni sheshken kezde QMDB-yn qarjylandyru jәne basqaru tetikterin de jetildiruimiz shart.
Altynshydan: Manyzdy problemanyng biri elimizdegi missionerlik әreketterdi qatang baqylau jәne әsirese músylmandardyng basqa dinderge ketuining aldyn alu mәselesi. 2001 jyly talqygha týsken jana zannyng Ýkimet tarapynan qaytarylyp alynghandyghy esterinizde bolsa kerek. Sodan beri jana zang qabyldanghan joq. Keybir derekterde 100 myn, al endi keybir gazet habarlamalarynda 500 myngha juyq qazaqtar basqa dinderdi qabyldaghan delinedi. Býginge deyin dinge bólinbegen halqymyzdyng endi azattyqqa qol detken shaqta aluan týrli dinderge bólinui bolashaqta asa manyzdy problemalargha aparyp soqtyruy, tipti memleketimizding irgesin shayqaltuy әbden mýmkin. Elimizde hristiandyqty taratushy úiymdar men ózge de missionerlerding jarghylyq qújattarynda birinshi kezekte qazaq halqyn shoqyndyru mәselesining algha tartyluy kezdeysoq emes. Eger mýmkin bolsa, elimizdegi ótpeli kezeng belgili bir dәrejege kóterilip, sayasi-ekonomikalyq ahual túraqtanyp, azamattarymyz aldymen ózderining dәstýrli dinderin jete zerttep, týsinip alghangha deyin missionerlik әreketterge toqtau saluymyz qajet...

Múrtaza Búlútay

Abai.kz

0 pikir