Júma, 10 Mamyr 2024
4967 0 pikir 5 Mausym, 2018 saghat 12:41

El aumaghyndaghy demografiyalyq ahual qanday?

2018 jylghy 1 mamyrgha sәikes elimizdegi halyq sany 18 232,0 myng adamdy qúrady, sonyng ishinde qalalyqtar – 10 492,2 myng (57,5%), auyldyqtar – 7 739,8 myng adamdy (42,5%) qúrady. 2017 jylghy 1 mamyrmen salystyrghanda, halyq sany 238,5 myng adamgha nemese 1,3% ósti.

AHAT organdary úsynghan azamattyq hal aktileri jazbalaryndaghy mәlimetterdi óndeu nәtiyjesinde, 2018 jylghy qantar-sәuirde tuylghandar sany 124,3 myng adamdy qúrady, búl 2017 jylghy qantar-sәuirge qaraghanda 2,4% kóp.

Tuudyng jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha 20,70 tuylghandardy qúrady. 2018 jylghy qantar-sәuirde respublika halqynyng tabighy ósimi 2017 jylghy qantar-sәuirmen salystyrghanda, 2,3 myng adamgha nemese 3,1% kóbeyip, 79,5 myng adamdy qúrady.

Tabighy ósimning jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha shaqqanda 13,24 adamdy qúrady.

Qaytys bolghandar sany 44,8 myng adamdy qúraghan, búl 2017 jylghy qantar-sәuirge qaraghanda 1,1% kóp. Ólim-jitimning jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha 7,46 qaytys bolghandardy qúrady.

2018 jylghy qantar-sәuirde respublikada 1 jasqa deyingi 1095 nәreste ólimi tirkeldi. 2017 jylghy qantar-sәuirmen salystyrghanda 1 jasqa deyingi shetinegen nәreste sany 3,9% kóbeydi. Nәreste ólim-jitimining negizgi sebebi – perinataldyq kezende payda bolatyn jaghdaylar, búdan 2018 jylghy qantar-sәuirde 506 nәreste qaytys bolyp, nәresteler arasyndaghy jalpy ólim sanynyng 46,2% qúrady.

Tua bitken auytqulardan 239 nemese 21,8%, tynys organdary aurularynan – 89 nemese 8,1%, infeksiyalyq pen parazitarly aurulardan – 55 nәreste nemese 5% jәne jazatayym jaghdaydan, ulanudan jәne jaraqattan – 50 nemese 4,6% nәreste qaytys boldy. 2018 jylghy qantar-nauryzda nәreste ólim-jitimining koeffisiyeti 1000 tughandargha shaqqanda 8,81 qúrady.

Kóshi-qon qyzmeti organdary úsynghan mәlimetterdi óndeu nәtiyjesinde, 2018 jylghy qantar-sәuirde elimizge túrghylyqty túrugha kelgenderding tirkelu sany 2017 jylghy qantar-sәuirmen salystyrghanda 24,9% kemip, 4 421 adam qúrady.

Elimizden ketken kóship-qonushylardyng tirkelu sany 20,8% kóbeyip, 9 332 adam qúrady, kóshi-qonnyng aiyrymy -4 911 adam boldy. Elimizdegi negizgi kóshi-qon almasuy TMD memleketterimen boluda. * TMD elderinen kelgenderding ýlesi 77,3%; * TMD elderge ketkenderding ýlesi 88,8% qúrady. Óniraralyq kóship-qonushylardyng ýlesine elimizding jalpy ishki kóship-qonushylar sanynyng 31,7% kúrady.

Óniraralyq kóshi-qonnyng ong aiyrymy: * Almaty qalasy – 11 905 adam; * Astana qalasy – 3 514 adam; * Ontýstik Qazaqstan oblysy – 708 adam; * Aqmola oblysy – 26 adam; * Manghystau oblysy – 20 adam qalyptasty.

Aqmola oblysyndaghy demografiyalyq ahual

Aghymdaghy derekter boyynsha 2018 jyly oblys halqynyng sany 860,5 myng adamdy qúrady, sonyng ishinde qalalyq jerde – 548,3 myn (63,7%), auyldyq jerde – 312,2 myng adam (36,3%).

2018 jyldyng basymen salystyrghanda halyq sany 2,8 myng adamgha nemese  0,32%-gha  kóbeygen.

Oblys  ishinde  túrghyndardyn  kóshuin  qosqanda, kelgenderding jalpy sany 7068 adamdy qúrady, ketkender sany – 7509 adam (2017 jylghy qantar-nauryzda  12463 adam kelgen, 12711  adam  ketken). Kóshi-qon  salidosy 2018 jylghy qantar-nauryzda -  -441adamdy,  2017 jyly –  -248 adamdy qúrady.

2018 jylghy qantar-nauryzda Respublikadan tys jerlerden oblysqa  25 adam kelgen, al 231 adam ketken. (2017 jylghy qantar-nauryzda  Aqtóbe oblysyna kelgender sany 17 adam, al oblystan  ketkender sany – 172 adam). Shetelden kelgender sanynan 10 qazaqtar, 11 orystar, 3 ukrainder qúrady. Oblystan Qazaqstannan tys ketkender  sanynan – 14 qazaqtar, 150 orystar, 24 ukrainder.

Óniraralyq kóshi-qonda esep beru kezeninde kelgender sany 2017 jyldyng qantar-nauryzymen  salystyrghanda  58,2% azaydy (2018j. - 1538 adam, 2017j. – 2643 adam), ketkender sany 64,8%  azaydy (2018j. – 1773 adam, 2017j. – 2736 adam), kóshi-qonnyn  salidosy  -235 adamdy qúrady (2017j. -   -93 adam).

2018 jylghy qantar-nauryzda  oblys sheginde meken-jayyn ózgertkender sany 5505 adamdy qúrady, 2017 jylghy qantar-nauryzda - 9803 adam,  nemese 56,2%-gha  az.

Pavlodar oblysyndaghy demografiyalyq ahual

2018 jylghy kórsetkish boyynsha Pavlodar oblysy halyq sany 754708 adamdy qúrady, sonyng ishinde qalalyqtar – 533447 adamdy (70,7%), auyldyqtar – 221261 adamdy (29,3%) qúrady. 2017 jylghy 1 sәuirmen salystyrghanda halyq sany 1558 adamgha nemese 0,2% azaydy.

AHAT organdary úsynghan azamattyq hal aktileri jazbalaryndaghy mәlimetterdi óndeu nәtiyjesinde, 2018 jylghy qantar-nauryzda tuylghandar sany 2829 adamdy qúrady, búl 2017 jylghy qantar-nauryzgha qaraghanda 4,3% az. Tuudyng jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha 15,21 tuylghandardy qúrady. 2018 jylghy qantar-nauryzda halqynyng tabighy ósimi 2017 jylghy qantar-nauryzymen salystyrghanda 67 adamgha nemese 6,4% kemip, 978 adamdy qúrady.

Qarastyrylyp otyrghan kezende qaytys bolghandar sany 1851 adamdy qúrady, búl 2017 jylghy qantar-nauryzgha qaraghanda 3,2% az. Ólim-jitimning jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha 9,95 qaytys bolghandardy qúrady.

2018 jylghy qantar-nauryzda 1 jasqa deyingi 18 nәreste ólimi tirkeldi. 2017 jylghy qantar-nauryzymen salystyrghanda 1 jasqa deyingi shetinegen nәreste sany 37,9% azaydy.

Nәreste ólim-jitimining negizgi sebebi – perinataldyq kezende payda bolatyn jaghdaylar, búdan 2018 jylghy qantar-nauryzda 12 nәreste qaytys bolyp, nәresteler arasyndaghy jalpy ólim sanynyng 66,6% qúrady. Tua bitken auytqulardan 4 nemese 22,2%, infeksiyalyq jәne parazitarly aurulardan – 1 nemese 5,6% jәne jazatayym jaghdaydan, ulanudan jәne jaraqattan – 1 nemese 5,6% nәreste qaytys boldy. 2018 jylghy qantar-nauryzda nәreste ólim-jitimining koeffisiyenti 1000 tughandargha shaqqanda 6,36 qúrady.

Kóshi-qon qyzmeti organdary úsynghan mәlimetterdi óndeu nәtiyjesinde, 2018 jylghy qantar-nauryzda elimizge túrghylyqty túrugha kelgenderding tirkelu sany 2017 jylghy qantar-nauryzben salystyrghanda 19,5% azayyp,
1364 adam qúrady. Elimizden ketken kóship-qonushylardyng tirkelu sany 28,7% azayyp 2488 adam qúrady, kóshi-qonnyng aiyrymy – 1124 adam boldy.

Oblysqa syrtqy kóshi-qon boyynsha 106 adam kóship keldi, sonyng ishinde TMD elderinen – 88 adam (60,2% Resseyden kelgen), al әlemning basqa elderinen 18 adam kóship keldi (38,9% Qytaydan).

Qazaqstannyng basqa ónirlerinen 1258 adam bizge kóship keldi, olardan 350 adam (27,8%) – Astana qalasynan, 273 (21,7%) – Shyghys Qazaqstan oblysynan.

2018 jylghy qantar-nauryz aralyghynda oblystan respublika shegine 786 adam, sonyng ishinde TMD elderine
711 adam (98,7% Resseyge ketti), әlemning basqa elderine 75 adam qonys audardy ( 94,7% Germaniyagha).

Qazaqstannyng basqa ónirlerine 1702 adam kóship ketti, olardan 793 adam (46,6%) – Astana qalasyna, 188 adam (11%) – Shyghys Qazaqstan oblysyna.

Qostanay oblysyndaghy demografiyalyq ahual

Kezinde e 1991-2001 jyldardaghy elimizde oryn alghan shúghyl ózgerister әleumettik-ekonomikalyq jәne sayasy ómir, ol mýmkin emes jay-kýiine әser etnosaralyq jaghday. Ekonomikalyq qiyndyqtar (әsirese alghashqy jyldary reformalardyn) tughyzdy imigrasionnye kónil-kýi. 1989 jyldan 1999 jyldary Qazaqstan halqynyng sany qysqardy 16,46 mln. adamgha deyin 14,95 mln. adam (nemese 1,51 mln. adam). Prosester emigrasiya, sonday-aq etnikalyq ereksheligi tabighy ósim ózgertti halyqtyng etnikalyq qúramy. 1989 jyldan 1999 jyldary bayqalady sanynyng aitarlyqtay azayy europalyqtardyn: nemister — 2,6 ese; orystar — 1,3 ese, ukraindar 1,6 ese; belorustar — 1,5 ese. Sanynyng ósui bayqalady ókilderining týrki tildes halyqtar: qazaqtar, ózbekter, úighyrlar, týrikter. Eng joghary ósu qarqyny bayqalady ortagha týrikter men ózbekter — 53,3%, 39,7% – gha ósti. Eng ýlken kórsetkish kóship ketuge tura keledi”, 1994 jyl búryn jón túraqtandyru kóshi-qon prosesterin.

Kóshi-qon nәtiyjesinde Qazaqstan tastap ketken adamdar, kóbinese, belsendi enbekke jaramdy jastaghy (30 — 45 jyl). Búl saldary boldy halyqtyng qartangy, tuudyng tómendeui jәne ólim-jitimning ósui. Halyqtyng kóshi-qony, sonday-aq teris demografiyalyq prosester sebepshi boldy teris tabighy ósimi ókilderining slavyan halyqtary: orystar, ukraindar, belorustar. Biraz tómendeui, tabighy ósu bayqaldy, barlyq etnikalyq toptar. Etnikalyq segmentirovannosti qazaqstandyq qogham saldary etnosayasy prosester jaghdayynda Qazaqstandaghy kenestik kezennin, Vnutrietnicheskaya júmyldyru qazaqtardyng yntalandyrghan vnutrietnicheskui júmyldyrudy barlyq etnikalyq toptar. Qazaqstanda bayqaldy ymyragha arasyndaghy elitamy etnikalyq toptardyng artuyna, jaghdaydy sheshu mýddeler. Ortaqtyghy, mәdeniy-qúndylyqtyq qondyrghylaryna arasynda kóptegen túrghyndar tuyndatty bolmauy qúndylyqtardy qaqtyghys.

Bolmauy tarihy nysandaryn, salt-dәstýr ortodoksalinogo islamnyng sanasynda qazaqtardyn, sonday-aq bolmauy radikaldy diny salt-pravoslaviyelik ortada, qazaqstandyq qoghamnyng povlyalo ” konfessiyaaralyq kelisim. Demografiyalyq ahual Qostanay oblysynyng 2008-2009 jyly sipattalady aitarlyqtay túraqtandyru. Tabighy qozghalysynyng ong faktory oblys halqynyng esepti kezendegi t. j. salystyrghanda ótken jyldyng tiyisti kezenimen úlghaytu bolyp tabylady tuylghandar sanynyng azangy sanynyng qaytys bolghan. Mәselen, tughandar sany 2009 jylghy qantar-nauryzda salystyrghanda úqsas periodbm ótken jyly 122 adamgha nemese 4,2% – gha, qaytys bolghandar sany azaydy 338 adamgha nemese 11,2% – gha. Tabighy ósim auystyrdy tabighy halyqtyng azangy qúrady 372 adam. Jas qúrylymy eng iri etnostardyng Qazaqstannyng aitarlyqtay erekshelenedi. Shyghys etnostardyng ýlesi, balalardyn, jasóspirimderding jәne jastardyng aitarlyqtay asyp ortasha el boyynsha kórsetkishteri. Europalyq etnostardyng ýlesi, balalardyn, jasóspirimderding jәne jastardyng tómen ortasha kórsetkishteri. Búl salt-mnogodetnosty shyghys etnostardyng urbanizirovannostiu europalyq etnostar. Tabighy ósimi qala halqynyng edәuir tómen auyl.

Balalar, jasóspirimder men jastar Qazaqstan halqynyng qúramyndaghy qúraydy 53,8%. Mening eng “jas” etnos: ózbekter — 64,3%, qazaqtar — 61,5%, týrikter — 60,7%, әzerbayjandar — 59%, úighyrlar -58,4%. Orta merzimdi perspektivada qúramynda Qazaqstan jastar ósetin bolady sany ózbekter, qazaqtar, týrikter, әzirbayjandar jәne úighyr. Sol uaqytta, sany orystar, ukraindar, belorustar, nemister qúramynda jastar tómendeytin bolady. Eger saralap, tuylghan balalar sany boyynsha etnikalyq kórsetkishter boyynsha, búl tújyrym tabady rastau statistikalyq derekter. 2008 jyly oblysta dýniyege 5599 qazaqtardyng 4083 orys, 1186 ukraindar, 676 nemister, 219 belarus, tatar 192, 62 әzerbayjandar, 58 bashqúrt, 47 koreyler, 41 moldavanina, 32 polyakov, 31; chechensa, 18 mari, 17 mordva, 16 armyan, 15 udmurtov, 13 ózbek, 12 chuvashey, 9 latysh, 7 ingush, 7 gruziyn, 3 grekter. Eskeru, etnikalyq tiyistiligi jana tughan nәrestelerge kórsetilgen tiyesiligi boyynsha ana, sol sebepti naqty kórinis alugha bolady jәne birneshe ózge de soghúrlym, anaghúrlym, edәuir bóligi (3 374 12 422 jana tughan nәrestelerge, yaghny 27,2 % – gha) rojdeny qazaqstanda últaralyq neke. Eger qazaq qyzdary oblysynyng balalardyng ýlesi tughandar neke ókili, basqa etnostyng salystyrmaly týrde ýlken emes jәne 5,1% – dy qúrady, onda azerbaydjanok búl ýlesi 27,4 %, orystar — 31,9 %, chechenok — 35,9 %, armyanok — 37,5 %, polyachek — 53,1 %, koreyanok -53,2 %, udmurtok — 60 %, ukrainok — 64,8 %, bashkirok’- 65,5 %, litovok — 66,7 %, erjan qazyhanov irlandiya — 68,5% – gha, nemok — 68,9 %, uzbechek — 69,2 %, gruzinok — 71,4 %, ingushek — 71,4 %, tatarok — 72,9 %, mariyek — 77,7 %, mordovok — 82,4 %, chuvashenok — 83,3 %, grechanok — 100 %.

Kenestik respublika boldy, ol eng joghary Kenes Odaghynda keyin Latviya payyzy últaralyq nekeler. Songhy uaqytta ýlesi, últaralyq nekelerding jalpy sany jasalghan bizding elimizding aumaghynda nekelik odaqtardyng aitarlyqtay azaydy.
Bólinisinde aumaghynda túratyn etnostardyng Qostanay oblysynyng ýlesi, últaralyq nekeler kelesi týrde kórinedi:
1. Erlerding ýlesi brakov s predstaviytelyamy ózge etnostar qúraydy:
— qazaqtar — 337 biri 2346 — 14,4 %
— orystar — 720-dan 2051 — 35,1 %
— ukraindar — 494 618 — 79,9 %
— nemister — 252 290 — 86,9 %
— belorustar — 91 93 — 97,8 %
— tatarlar — 95 104 — 91,3 %

— koreyler — 22 32 — 68,7 %
— әzirbayjandar — Jәne 23 — 47,8 %
— moldavandar — 24-24 — 100 % -ózbekter-5-5-100%
— litvalyqtar — 8 8 – — 100 %

Osylaysha, barlyq etnostardyng mýddesin bildiretin Qostanay oblysy, qazaqtar kórsetedi eng kóp evdogamnosti, әri ýlesi qazaq qyzdary enetin últaralyq neke eki esege tómen ýlesin erler. Arasynda әzerbayjan, sonday-aq bar búl ýrdis qashan er adamdardyng sany enetin etnosaralyq neke, birtalay ýlesin әielder. Qalghan etnostar bayqaymyz ýlesining ósui etnosaralyq nekelesu, sóileytin turaly belsendi integrasiyalyq prosester qazaqstandyq qoghamda, baylanysty eleusiz әserinen mәdeniyetaralyq jәne etnosaralyq qarama-qayshylyqtardy barlyq sala qoghamdyq ómir. Atap ótu qajet, búl biri markerlerin anyqtaytyn damu demografiyalyq prosester bolyp tabylady ghana emes, tuu men ólim-jitim. Búl kórsetkish baylanysty kóptegen faktorlargha, sonyng ishinde, qol jetkizetin sapaly medisinalyq qyzmetterge jәne jas qúrylymy etnosynyn.
— koreyler — 33-43 — 76,7 %
— әzirbayjandar — 22 34 -^ 64,7 % -moldavandar-13 13-100% —ózbekter-7 7-100%
— litvalyqtar — 4-4 — 100 %
2. Áyelderding ýlesi brakov s predstaviytelyamy ózge etnostar qúraydy:
— qazaqtar – 178 biri-2187 — 8 %
— orystar — 899-dan 2230 — 40,3 %
— ukraindar — 471-dan 595 — 79,2 %
— nemister — 287-dan 325 — 88,3 %
— belorustar — 86 88 — 97,7 % -tatarlar — 87 96 — 90,6 %

Qyzylorda oblysyndaghy demografiyalyq ahual

Oblystyq statistika departamentining mәlimetine sәikes 2018 jylghy 1 mausymyna oblystyng halyq sany 787,7 myng adamdy qúrady. Onyng ishinde qalalyqtar – 348,5 myng (44,2%), auyldyqtar – 439,2 myng (55,8%). 2017 jylghy 1 mausymymen salystyrghanda halyq sany 11,2 myng adamgha nemese 1,4%  ósken.
AHAT organdary úsynghan azamattyq hal aktileri jazbalaryndaghy mәlimetterdi óndeu nәtiyjesinde, 2018 jylghy qantar-mamyrynda tuylghandar sany 7663 adamdy qúrady, búl 2017 jylghy qantar-mamyryna qaraghanda 1,4% kóp. Tuudyng jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha 23,49 tuylghandardy qúrady.
Oblys halqynyng tabighy ósimi 2017 jylghy qantar-mamyrymen salystyrghanda 235  adamgha nemese 4,1% artyp, 5902 adamdy qúrady. Tabighy ósimning jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha shaqqanda 18,09 adamdy qúrady.
Qaytys bolghandar sany 1761 adamdy qúrady, búl 2017 jylghy qantar-mamyryna qaraghanda 6,8% az. Ólim-jitimning jalpy koeffisiyenti 1000 adamgha 5,40 qaytys bolghandardy qúrady. 2018 jylghy qantar-mamyrynda oblysta 1 jasqa deyingi 65 nәreste ólimi tirkeldi. Búl kórsetkish  2017 jylghy qantar-mamyrymen salystyrghanda 4,4% az.   Nәreste ólim-jitimining koeffisiyeti 1000 tughandargha shaqqanda 8,48% qúrady.
Aldyn-ala alynghan derekter boyynsha Qyzylorda oblysynan  15383 adam ketip, oblysqa 14028  adam keldi. 2017 jyldyng qantar-mamyrymen salystyrghanda oblysqa kelgender sany 5,0% kóbeygen, al ketkender sany 2,0%  azayghan.
Alys jәne jaqyn shet elderge   16 adam  (2017 jylghy qantar-mamyrynda - 8), respublikanyng basqa oblystarynan 3380 adam kelse, ótken jyldyng sәikes kezeninde  3686 adam kelgen bolatyn.
Oblystan 4728 adam nemese jalpy kólemning 30,7% kóshui kóbinese respublikanyng basqa oblystaryna ketuge baylanysty boldy (2017 jylghy qantar-mamyrynda tiyisinshe 6027 adam nemese 38,4% ketken bolatyn).
 Alys jәne jaqyn  shet elderge  23, al 2017 jyldyng qantar-mamyrynda  15 adam kóshti.  Syrtqy jәne ishki kóshi-qon nәtiyjesinde 2018 jyldyng qantar-mamyrynda 1355 adamgha, 2017 jylghy qantar-mamyrynda 2348 adamgha kemu qalyptasqan.
Oblystyng 10632 túrghyny túrghylyqty ornyn auystyrdy (2017 jylghy qantar-mamyrynda  - 9661 adam).
Biz búl tizimdikti aldaghy uaqytta taghy tolyqtyratyn bolamyz.
Abai.kz
0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1910
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2008
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1682
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1514